Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Από τότε έχουν περάσει ακριβώς 100 χρόνια και μια ρήση του Καρόλου Μαρξ που βρίσκεται στο σύντομο έργο του «18 Μπαρμαίρ Του Λουί Βοναπάρτη» μου ήρθε στο μυαλό: «Όλα τα μεγάλα γεγονότα και οι μεγάλες προσωπικότητες της ιστορίας του κόσμου, παράγονται δύο φορές τρόπων τινά… Την πρώτη φορά ως μεγάλη τραγωδία και την δεύτερη ως αρρωστημένη φάρσα» έγραφε ο Κάρολος Μάρξ, επιχειρώντας έτσι μια κλινική ανάγνωση της ιστορίας.
Πέρα από τον Μαρξ όμως το θέμα της επανάληψης της ιστορίας είχε απασχολήσει και τον Αριστοτέλη που πίστευε ότι ένα γεγονός είναι ιστορικό αν επαναλαμβάνεται.
Σήμερα λοιπόν που η ευρωπαϊκή ένωση οδεύει προς τις ευρωεκλογές αλλά παράλληλα ένα μέρος της βρίσκεται σε αναταραχή, ας γυρίσουμε 100 χρόνια πίσω και ας δούμε κάποια γεγονότα της τότε εποχής όπως τα περιέγραφε πριν λίγο καιρό ο συγγραφέας Pan Kaj Mishra στο περιοδικό «Foreign Affairs» (Ελληνική έκδοση Ιούνιος-Ιούλιος 2017):
«Τον Σεπτέμβριο του 1919, ο Ιταλός ποιητής Gabriele D’Annunzio συγκέντρωσε μια δύναμη 2.000 στασιαστών από τον Βασιλικό Ιταλικό Στρατό, μαζί με εκατοντάδες άλλους εθελοντές, και εισέβαλε στην πόλη Fiume, στην ακτή της Αδριατικής, που ήταν διεκδικούμενο έδαφος από το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο D’Annunzio είχε υπηρετήσει ως πιλότος μαχητικού στον πόλεμο και τα τολμηρά του κατορθώματα τον είχαν μετατρέψει σε έναν από τους πιο διάσημους ανθρώπους στην Ευρώπη.
Ως υπερεθνικιστής, ήθελε από καιρό η «Μητέρα Ιταλία» να καταλάβει όλα τα εδάφη που πίστευε ότι δικαιωματικά της ανήκαν. Το 1911, υποστήριξε με ζήλο την εισβολή της Ιταλίας στην Λιβύη, μια ιμπεριαλιστική περιπέτεια της οποίας η αγριότητα προκάλεσε την οργή του μουσουλμανικού κόσμου. Στο Fiume, είδε την ευκαιρία να πραγματοποιήσει το όνειρό του για την αναζωογόνηση της Ιταλίας μέσω του πολέμου.
Οι δυνάμεις του D’Annunzio αντιμετωπίστηκαν χωρίς αντίσταση. Οι βρετανικές, γαλλικές και αμερικανικές δυνάμεις αποχώρησαν για να αποφύγουν μια αντιπαράθεση. Αφού εγκατέστησε τον εαυτό του ως ηγέτη της «Ιταλικής Αντιβασιλείας του Καρνάρο», ο D’Annunzio δημιούργησε ένα φέουδο που διαμορφώθηκε από εξωφρενικές πολιτικές ρητορείες και χειρονομίες.
Εισήγαγε τον άκαμπτο χαιρετισμό που θα υιοθετούσε αργότερα ο Αδόλφος Χίτλερ. Ο D’Annunzio και τα στελέχη του ντύνονταν με μαύρες στολές, διακοσμημένες με διακριτικά κρανίου και σταυρού. Μιλούσαν επιθετικά για μαρτύρια, θυσίες και θάνατο. Ο Χίτλερ και ο Μπενίτο Μουσολίνι, τα σκοτεινά στοιχεία εκείνης της εποχής, ήταν ένθερμοι μαθητές των ψευδοθρησκευτικών ομιλιών που ο D’Annunzio έκανε καθημερινά από το μπαλκόνι του πριν αποσυρθεί στην συντροφιά μιας μεγάλης ομάδας εκ περιτροπής σεξουαλικών συντρόφων.
Ο D’Annunzio δημιούργησε μια περίτεχνη λατρεία προσωπικότητας γύρω από τον εαυτό του και επένδυσε την κατοχή του με μυθικούς όρους. Μια ομάδα που ισχυριζόταν ότι εκπροσωπούσε τις γυναίκες του Fiume τού παρουσίασε ένα στιλέτο, δηλώνοντας: «Για εσάς …τον εκλεκτό του Θεού για να εκπέμψει το φως της ανανεωμένης ελευθερίας μέσω του κόσμου … [Εμείς] προσφέρουμε αυτό το ιερό στιλέτο … Έτσι ώστε να μπορείτε να χαράξετε την λέξη ‘νίκη’ στην ζωντανή σάρκα των εχθρών μας».
Ο λεγόμενος υπουργός Εξωτερικών ανακήρυξε το Fiume ως ένα «μαγικό χωνευτήριο στο οποίο βράζει το μάγμα» και που μπορεί να «παράγει τον καλύτερο χρυσό». Χιλιάδες πρόθυμοι εθελοντές -αναρχικοί, σοσιαλιστές, έφηβοι με τεστοστερόνη, και άλλοι- ήρθαν από την Αίγυπτο, την Ινδία και την Ιρλανδία για να συμμετάσχουν στο καρναβάλι ερωτικού μιλιταρισμού του Fiume. Για αυτούς, η ζωή φαινόταν να αρχίζει ξανά, αυτή την φορά στερημένη από τους παλιούς κανόνες. Μια πιο καθαρή, πιο όμορφη και ειλικρινής ύπαρξη βρισκόταν στον ορίζοντα.
Καθώς οι μήνες πέρασαν και οι σεξουαλικές επιδόσεις και η μεγαλομανία βάθαιναν, ο D’Annunzio άρχισε να βλέπει τον εαυτό του ως ηγέτη μιας διεθνούς εξέγερσης όλων των καταπιεσμένων λαών. Στην πραγματικότητα, ήταν κάτι λίγο περισσότερο από φτηνός οπορτουνιστής, ένας από τους πολλούς στην Ευρώπη που είχαν φτάσει σε εξέχουσα θέση, εκμεταλλευόμενοι την οργή των ανθρώπων που έβλεπαν τους εαυτούς τους ως απολύτως περιττούς σε κοινωνίες όπου η οικονομική ανάπτυξη είχε πλουτίσει μόνο μια μειοψηφία και η δημοκρατία φαινόταν να είναι ένα παιχνίδι που ελεγχόταν μόνο από τους ισχυρούς.
Στη Γαλλία, στην δεκαετία του 1880, ο στρατηγός Georges Boulanger, ένας δημαγωγός που μιλούσε ανάρμοστα, εκμεταλλεύτηκε την δημόσια αηδία για τα σκάνδαλα, τις οικονομικές οπισθοδρομήσεις και τις στρατιωτικές ήττες και ήλθε επικίνδυνα κοντά στην κατάληψη της εξουσίας. Το 1895, κατά την διάρκεια της τραυματικής μετάβασης της Αυστρο-ουγγαρίας στον βιομηχανικό καπιταλισμό, η Βιέννη εξέλεξε έναν φαύλο αντισημίτη ως δήμαρχο.
Εν τω μεταξύ, η Γερμανία, αν και με επιτυχία εκβιομηχανισμένη και πλούσια, ήταν απασχολημένη με την υπόθαλψη δύο γενεών δυσαρεστημένων και πρωτοϊμπεριαλιστών.
Την αυγή του εικοστού αιώνα, καθώς ο κόσμος βίωνε την πρώτη μεγάλη κρίση του παγκόσμιου καπιταλισμού και την μεγαλύτερη διεθνή μετανάστευση στην ιστορία, αναρχικοί και μηδενιστές που επεδίωκαν την απελευθέρωση από παλαιά και νέα δεσμά, ξεσηκώθηκαν με τρομοκρατική βία. Σκότωσαν αμέτρητους πολίτες και δολοφόνησαν πολλούς αρχηγούς κρατών, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, William McKinley.
Στην Ιταλία, η επεμβατική γραφειοκρατία του σχετικά νεαρού κράτους και η τάση του να υπηρετεί μια πλούσια μειονότητα είχαν δημιουργήσει ιδιαίτερα γόνιμες συνθήκες για φαντασιώσεις εκδικητικής βίας κατά του κατεστημένου.
Όπως διακήρυξε «Το Θεμέλιο και το Μανιφέστο του Φουτουρισμού», το οποίο παρήχθη το 1909 από Ιταλούς θαυμαστές του D’Annunzio: «Θέλουμε να δοξάσουμε τον πολεμικό -τον μοναδικό υγιεινό στον κόσμο- μιλιταρισμό, τον πατριωτισμό, την καταστροφική πράξη των αναρχικών, τις όμορφες ιδέες για τις οποίες κάποιος πεθαίνει και την περιφρόνηση για τις γυναίκες. Θέλουμε να καταστρέψουμε μουσεία, βιβλιοθήκες και ακαδημίες όλων των ειδών, και να πολεμήσουμε ενάντια στην ηθικολογία, τον φεμινισμό και κάθε ωφελιμιστική ή οπορτουνιστική δειλία».
Για 15 μήνες, ο D’Annunzio πραγματοποίησε ένα παράξενο πείραμα στην ουτοπία με περιφρονητική ανυπακοή σε όλες τις μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις του κόσμου. Η κατοχή του τελείωσε αφότου το ιταλικό ναυτικό βομβάρδισε το Fiume τον Δεκέμβριο του 1920, αναγκάζοντας τον D’Annunzio και τις δυνάμεις του να εκκενώσουν την πόλη, η οποία σήμερα ανήκει στην Κροατία και είναι γνωστή ως Ριέκα.
Αλλά ένα μαζικό κίνημα -ο φασισμός του Μουσολίνι- συνέχισε σύντομα από εκεί όπου είχε σταματήσει ο D’Annunzio. Ο ποιητής-ιμπεριαλιστής πέθανε το 1938, λίγα χρόνια μετά την εισβολή της Ιταλίας στην Αιθιοπία -μια άγρια επίθεση που ο D’Annunzio προφανώς επικρότησε.
Σήμερα, η ηθική, πνευματική και στρατιωτική απόσχιση του D’Annunzio από αυτό που ο ίδιος και οι οπαδοί του έβλεπαν ως μια ανεπανόρθωτη κοινωνία συνεχίζει να αντηχεί. Αποξενωμένοι ριζοσπάστες από όλο τον κόσμο συνέρρευσαν σε μια αμφισβητούμενη επικράτεια για να συμμετάσχουν σε ένα βίαιο, εξτρεμιστικό, μισογυνικό, σεξουαλικά παραβατικό κίνημα: Το αυτοανακηρυγμένο Ισλαμικό Κράτος (ή ISIS).
Εν τω μεταξύ, οι χώρες σε όλο τον κόσμο υφίστανται και πάλι την επίθεση των δημαγωγών, πολλοί από τους οποίους είναι κομψευόμενοι παλιάτσοι που έχουν μεταμφιέσει τον εαυτό τους ως οραματιστή ισχυρό άνδρα (ή γυναίκα) -όπως έκανε και ο D’Annunzio. Ο κόσμος ξαναγυρίζει σε αυτό που ο Ινδός ποιητής Rabindranath Tagore, περιοδεύοντας στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1916, ονόμαζε «πυκνή δηλητηριώδη ατμόσφαιρα μιας παγκόσμιας υποψίας και απληστίας και πανικού».
Τα κίτρινα γιλέκα στη Γαλλία , ο Σαλβίνι στην Ιταλία, ο Β. Ορμπάν στην Ουγγαρία, ο Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ, η κρίση ανασφάλειας που πλανάται πάνω από την Ευρώπη αλλά και ο φόβος μπροστά στην νεωτερικότητα, συνθέτουν ένα ήδη εκρηκτικό κοκτέιλ που μας γυρίζει πολλά χρόνια πίσω. Από την πρώτη του κομμουνισμού και μετά το παγκόσμιο τοπίο αλλάζει και βέβαια μαζί με αυτό αλλάζουν και οι διεθνείς σχέσεις.
Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ ήσαν πλέον η μοναδική υπερδύναμη στον κόσμο με άμεσο εταίρο της μια Ευρώπη που είχε την εμπορική πρωτοκαθεδρία υποχρέωσε πολλές χώρες που βρίσκονταν υπό τριτοκοσμικό αυταρχικό καθεστώς να εκδημοκρατιστούν, χωρίς όμως να είναι προετοιμασμένες για κάτι τέτοιο.
Έτσι, ο εκδημοκρατισμός αυτός σε σχέση με την ταχύτερη επίσης απελευθέρωση της παγκόσμιας αγοράς, δημιούργησε νέα κοινωνικά και πολιτισμικά προβλήματα που σήμερα απαιτούν ειδικούς και απαλλαγμένους από ιδεοληψίες χειρισμούς.
Δυστυχώς όμως αυτοί οι τελευταίοι δεν υπήρξαν πάντα ιδιαίτερα επιτυχείς, η ταχύτητα της παγκοσμιοποίησης λόγω των ψηφιακών τεχνολογιών, όπως επισημαίνεται από αρκετούς παρατηρητές, έχει αποδυναμώσει παντού τις παραδοσιακές μορφές εξουσίας, από τις κοινωνικές δημοκρατίες της Ευρώπης έως τις δεσποτικές πολιτείες στον αραβικό κόσμο.
Έχει επίσης δημιουργήσει μια σειρά απρόβλεπτων νέων διεθνών δρώντων που έχουν καταληφθεί από την αίσθηση της αποξένωσης και διέψευσαν τις προσδοκίες που ορίζουν την πολιτική διάθεση σε πολλά μέρη. Οι εξτρεμιστές του ISIS έχουν εκμεταλλευτεί αυτές τις αλλαγές με φαύλη επιδεξιότητα, εν μέρει μετατρέποντας το Διαδίκτυο σε ένα καταστροφικά αποτελεσματικό εργαλείο προπαγάνδας για την παγκόσμια τζιχάντ.
Και δημαγωγοί όλων των ειδών -από τον Τούρκο πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μέχρι τον πρωθυπουργό της Ινδίας, Νάρεντρα Μόντι, την δεξιόστροφη Γαλλίδα ηγέτιδα, Μαρίν Λε Πεν, τον πρόεδρο των Φιλιππίνων, Ροντρίγκο Ντουτέρτε, και τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ- έχουν χαϊδέψει τις σιγοβράζουσες δεξαμενές της δυσαρέσκειας.
Και από αυτές τις τελευταίες όπως πριν 100 χρόνια κάποιοι φαύλοι πολιτικοί, σκληροί δολοφόνοι, αδίστακτοι καιροσκόποι και γελοίοι ιδεολήπτες θα προσπαθήσουν να αντλήσουν τα περισσότερα γι’ αυτούς προσωπικά οφέλη. Όσο για το κόστος αυτής της προσπάθειας θα το δούμε στην πορεία μας στο χρόνο, με την ευχή να είναι το χαμηλότερο δυνατό.
