Του Πάνου Τσακλόγλου*
Παλαιότερα, οι οικονομίες των διαφόρων χωρών ήταν περισσότερο κλειστές, με το διεθνές εμπόριο και τις διεθνείς χρηματοοικονομικές ροές να παίζουν πολύ μικρότερο ρόλο από ότι σήμερα. Η κατάσταση έχει αλλάξει δραστικά τις τελευταίες δεκαετίες.
Οι οικονομίες του πλανήτη αλληλεξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό, οι οικονομικές εξελίξεις μιας χώρας μπορεί να έχουν σημαντικές επιδράσεις σε άλλες χώρες και αυτό ισχύει κυρίως για τις μικρότερες και περισσότερο ανοιχτές οικονομίες.
Μετά τη σφοδρή κρίση που έπληξε την παγκόσμια οικονομία στα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας, οι κεντρικές τράπεζες των αναπτυγμένων χωρών διέθεσαν άφθονη ρευστότητα στην αγορά και η χαλαρή νομισματική πολιτική σύντομα οδήγησε σε ανάκαμψη όλες σχεδόν τις περιοχές του πλανήτη, ενώ ταυτόχρονα ενισχύθηκε και το διεθνές εμπόριο. Από αυτή τη συγκυρία επωφελήθηκαν τα μέγιστα όλες οι χώρες της ΕΕ, οι οποίες συμμετείχαν σε Προγράμματα Οικονομικής Προσαρμογής, εκτός από μία.
Στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας κάναμε «περήφανη διαπραγμάτευση», με την οικονομία να βαλτώνει και τη χώρα να μη συμμετέχει στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ.
Τα τελευταία χρόνια η ελληνική οικονομία άρχισε να ανακάμπτει, αν και με χαμηλούς ρυθμούς. Πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει η αύξηση των εξαγωγών, παρότι η συμμετοχή τους στο ΑΕΠ παραμένει χαμηλή σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ. Με την υιοθέτηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων φιλικών προς το επιχειρείν, η νέα κυβέρνηση επιδιώκει να επιταχύνει τους ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης αλλά και να μεταβάλλει το παραγωγικό πρότυπο της οικονομίας με ενίσχυση του μεριδίου των επενδύσεων και των εξαγωγών στο ΑΕΠ. Πόσο τη βοηθά η διεθνής συγκυρία σε αυτή της την προσπάθεια;
Τους τελευταίους μήνες, οι διεθνείς οργανισμοί αναθεωρούν προς τα κάτω τις προβλέψεις τους για τους ρυθμούς μεγέθυνσης της παγκόσμιας οικονομίας για την επόμενη χρονιά, ενώ όλο και περισσότεροι αναλυτές αναρωτιούνται αν η παγκόσμια οικονομία οδεύει προς νέα ύφεση, Οι φόβοι αυτοί δεν είναι αβάσιμοι.
Η οικονομία των ΗΠΑ διανύει μία από τις μακρύτερες περιόδους οικονομικής ανάπτυξης και το επίπεδο της ανεργίας είναι το χαμηλότερο εδώ και 30 χρόνια. Λογικά θα ανέμενε κάποιος αναστροφή αυτής της τάσης- όπως δείχνει η αγορά ομολόγων- και αντιστροφή της χαλαρής νομισματικής πολιτικής. Όμως, σε αυτό αντιδρά σθεναρά ο πρόεδρος Τραμπ, ο οποίος θέλει πάση θυσία η αμερικανική οικονομία να βρίσκεται σε φάση ανάπτυξης την επόμενη χρονιά που θα διεξαχθούν προεδρικές εκλογές, αδιαφορώντας για τις μακροχρόνιες συνέπειες.
Όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι η ουσιαστική ανεξαρτησία της Fed περιορίζεται και αυτή υπακούει στα κελεύσματα του προέδρου.
Ταυτόχρονα, ο πρόεδρος Τραμπ έχει ξεκινήσει σειρά «εμπορικών πολέμων» ή διαμαχών προς την Κίνα, την ΕΕ, την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα αλλά και την ίδια τη NAFTA, με επιβολή περιορισμών στο διεθνές εμπόριο που ικανοποιούν μεν βραχυχρονίως ομάδες ψηφοφόρων του σε κρίσιμες εκλογικά πολιτείες, όμως προκαλούν αντιδράσεις των θιγόμενων μερών με καταστροφικά μακροχρόνια αποτελέσματα.
Οι ενέργειες αυτές οδηγούν σε υποχώρηση των ρυθμών μεγέθυνσης οικονομιών με εξαγωγικό προσανατολισμό, όπως η Κίνα και η Γερμανία. Η τελευταία, θεωρούμενη και ως ατμομηχανή της ΕΕ, ήδη δείχνει σημάδια ύφεσης. Αυτό, σε συνδυασμό με τα προβλήματα της αβεβαιότητας που προκαλεί το Brexit (κυρίως στη Βρετανία, αλλά και στην ΕΕ), καθώς και την ενδημική σχεδόν πολιτική αστάθεια της Ιταλίας, δημιουργεί φόβους ότι μπορεί να οδηγήσει σε ύφεση ολόκληρη την ΕΕ.
Στις αναπτυσσόμενες χώρες η εικόνα είναι λιγότερο ξεκάθαρη. Ο «εμπορικός πόλεμος» με τις ΗΠΑ φαίνεται να οδηγεί σε επιβράδυνση την κινέζικη οικονομία, αν και ο ρυθμός μεγέθυνσης της παραμένει υψηλός. Η Ινδία και η Ινδονησία εξακολουθούν να αναπτύσσονται με υψηλούς ρυθμούς, όμως βαριά σύννεφα φαίνεται να σωρεύονται πάνω από χώρες της Λατινικής Αμερικής, αλλά και τη γειτονική μας Τουρκία.
Στην παρούσα συγκυρία, οι δυνατότητες της νομισματικής πολιτικής είναι μάλλον περιορισμένες. Σε παγκόσμιο επίπεδο, τόσο το δημόσιο όσο και το ιδιωτικό χρέος βρίσκονται ήδη σε πολύ υψηλά επίπεδα, ενώ τα αρνητικά επιτόκια αρχίζουν να δημιουργούν σοβαρές δυσλειτουργίες σε σημαντικούς κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, όπως ο ασφαλιστικός.
Σε αρκετές χώρες, όπως η Γερμανία, η άριστη λύση θα βρισκόταν πιθανότατα στην άσκηση αντικυκλικής δημοσιονομικής πολιτικής. Αυτό θα είχε ευεργετικές συνέπειες και για τις άλλες χώρες της ΕΕ, αλλά, προς το παρόν, αυτή η προοπτική κάθε άλλο παρά δημοφιλής φαίνεται να είναι για την πλειονότητα των Γερμανών πολιτικών.
Τι επιπτώσεις έχουν όλα τα παραπάνω για την Ελλάδα; Η συγκυρία φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αρνητική για τους σημαντικότερος εμπορικούς μας εταίρους. Αυτό με τη σειρά του συνεπάγεται χαμηλότερη ζήτηση για ελληνικές εξαγωγές τόσο αγαθών όσο και υπηρεσιών, γεγονός που μπορεί να δυσχεράνει τις προσπάθειες ανάκαμψης. Εξού και ο στίχος του Ζαχαρία Παπαντωνίου στον τίτλο του άρθρου.
Όμως, δεδομένου του ύψους του δημόσιου χρέους μας και των δεσμεύσεων για υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα που έχει αναλάβει για τη χώρα η προηγούμενη κυβέρνηση, οι εναλλακτικές στον δρόμο που φαίνεται να χαράζει η σημερινή κυβέρνηση μπορεί να αποδειχθούν από βλαπτικές έως και καταστροφικές.
*Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
