του Χρίστου Αλεξόπουλου*
Είναι σχήμα οξύμωρο στην εποχή της επιστημονικής γνώσης και της τεχνολογίας ως βασικών παραμέτρων της δυναμικής, που αναπτύσσεται στην σύγχρονη πραγματικότητα, η επικοινωνιακή διαχείριση της πολιτικής από τα κόμματα και το πολιτικό προσωπικό να εδράζεται σε μεγάλο βαθμό στην εργαλειοποίηση του συναισθήματος.
Αρωγός σε αυτή την πρακτική είναι και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, τα οποία με αυτό τον τρόπο επενδύουν στην αύξηση της επιρροής τους και στην δημιουργία του επιδιωκόμενου κλίματος στην κοινωνία ανάλογα με την πολιτική κατεύθυνση, που προωθούν.
Πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα, που πιστοποιούν και ταυτοχρόνως παρουσιάζουν το εύρος της εργαλειοποίησης του συναισθήματος για την εξυπηρέτηση πολιτικών στοχεύσεων, είναι η επέτειος της τραγωδίας στο Μάτι με την εκατόμβη των θυμάτων στην πυρκαγιά της 23ης Ιουλίου 2018 και η επικοινωνιακή διαχείριση της Συμφωνίας των Πρεσπών.
Σε σχέση με το Μάτι χαρακτηριστικός είναι ο λόγος, που χρησιμοποιείται για την ενεργοποίηση συναισθηματικών αντιδράσεων, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν και σε «εκρήξεις» του θυμικού. «Ράγισαν καρδιές» στην πορεία για την «απόδοση τιμών» στα αδικοχαμένα θύματα. Η εμμονή μόνο στον άδικο χαμό των θυμάτων ολοκληρώνεται με την επισήμανση της μη ανάληψης ευθυνών.
Τόσο από το πολιτικό σύστημα όσο και από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης δεν γίνεται ολοκληρωμένη ανάλυση των δομικού χαρακτήρα αιτίων για την τραγωδία στο Μάτι και των διαχρονικών ευθυνών στο πολιτικό επίπεδο. Ανάλογη είναι και η προσέγγιση των ευθυνών της τοπικής κοινωνίας ως προς την λειτουργία της με βάση το κοινωνικό συμφέρον.
Αυτό το μίγμα της απουσίας συλλογικής και πολιτικής ευθύνης γίνεται εμφανές, αν ληφθούν υπόψη η ανυπαρξία δόμησης, οι αυθαίρετες οικοδομές και η έλλειψη σχεδίου οργανωμένης αντίδρασης σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών. Περιττό να αναφερθεί η απουσία αναφοράς στην καταστροφή των δασών και στις επιπτώσεις στην ποιότητα της ατμόσφαιρας και γενικότερα της ζωής των πολιτών στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης τους (π.χ. τουρισμό, πρωτογενή τομέα, ελεύθερο χρόνο κ.λ.π.). Δεν είναι τυχαία η απουσία ισχυρού οικολογικού κινήματος.
Σε σχέση με την Συμφωνία των Πρεσπών η προσπάθεια διέγερσης του εθνικιστικού συναισθήματος ήταν και είναι αξιοπερίεργη και χωρίς προοπτική πολιτικά, ενώ ταυτοχρόνως έκανε εμφανή την απουσία στρατηγικής και σχεδιασμού για την διαμόρφωση λειτουργικών ισορροπιών στα Βαλκάνια με στόχο την διασφάλιση της ειρήνης και της συνεργασίας των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Και αυτό συμβαίνει στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και του υψηλού βαθμού αλληλεξάρτησης των κοινωνιών για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων, τα οποία έχουν πλέον πλανητικές διαστάσεις.
Το πρόβλημα μάλιστα γίνεται ακόμη μεγαλύτερο, αν ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις στην συνοχή της κοινωνίας, όταν οι πολίτες αποκτούν «ταυτότητα» είτε «πατριώτη» είτε «προδότη», ενώ τα πολιτικά πρόσωπα δέχονται ακόμη και απειλές.
Δημιουργούνται δε εύλογα ερωτηματικά για την βιωσιμότητα των κοινωνιών, όταν καλλιεργείται ο εθνικισμός και η εσωστρέφεια στο επικοινωνιακό πεδίο για μικροκομματικούς εκλογικούς λόγους σε μια εποχή, που καμμία χώρα δεν επιβιώνει και δεν μπορεί να ευημερήσει, όταν ακολουθεί εθνικιστική εσωστρεφή πολιτική. Και αυτό το γνωρίζουν άπαντες στο πολιτικό σύστημα και ιδιαιτέρως σε αυτά τα κόμματα, που διαχειρίζονται ή έχουν διαχειρισθεί στο παρελθόν την κυβερνητική εξουσία.
Οι επιπτώσεις από την εργαλειοποίηση του συναισθήματος στο πλαίσιο της επικοινωνιακής διαχείρισης της πολιτικής μετατρέπουν τον πολίτη σε «ενεργούμενο» και συρρικνώνουν την δημοκρατία, ενώ ταυτοχρόνως ασκούν πολύ αρνητική επιρροή στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ως ανθρώπινης οντότητας με ελεύθερη βούληση.
Κατ’ αρχήν η προσέγγιση των γεγονότων μόνο με το συναίσθημα και μάλιστα όπως αυτό ενεργοποιείται με την στοχευμένη επικοινωνιακή προβολή των υλοποιούμενων πολιτικών, απομακρύνει τους πολίτες από την πραγματικότητα, διότι δεν αξιοποιείται το κατάλληλο εργαλείο (ορθολογισμός) για την ανάλυση της και την κατανόηση των παραγόντων, που την οριοθετούν.
Με αυτό τον τρόπο όμως δεν είναι εφικτή η διαμόρφωση ρεαλιστικής γνώμης και στάσης και η δρομολόγηση διαδικασιών μορφοποίησης του κοινωνικού συμφέροντος, το οποίο θα μπορεί να συμπορευθεί με την δυναμική της εξέλιξης και να ενεργοποιήσει την ελεύθερη βούληση των πολιτών.
Αντ’ αυτών κυριαρχούν οι ψευδαισθήσεις και οι φαντασιώσεις για την πραγματικότητα και την προοπτική της εξέλιξης. Η τραγωδία στο Μάτι σίγουρα θα επαναληφθεί, εάν δεν αντιμετωπισθούν τα γενεσιουργά αίτια τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο. Και αυτό δεν γίνεται, όταν «ραγίζουν καρδιές», αλλά όταν αξιοποιείται ο ορθολογισμός και με «σκληρές» αποφάσεις αλλάζουν τα νοσηρά δεδομένα του παρελθόντος, που οδήγησαν στην τραγωδία.
Επίσης η συναισθηματική φόρτιση με στόχο την διέγερση του εθνικισμού και της εσωστρέφειας δεν συμβάλλει στην επίλυση των προβλημάτων στις σχέσεις κρατικών οντοτήτων, όταν σε υπερεθνικό επίπεδο ισχύουν διαφορετικά δεδομένα και σε εθνικό δεν υπάρχει μια στρατηγική, η οποία είναι διακομματικής αποδοχής (χωρίς εκλογικές σκοπιμότητες) μετά την ολοκλήρωση διαδικασίας διαλόγου και λαμβάνει υπόψη της με ρεαλισμό τους διεθνείς συσχετισμούς σε συνδυασμό με το συμφέρον των τοπικών κοινωνιών.
Η πορεία προς το μέλλον δεν θα είναι βιώσιμη στο πλαίσιο εθνικιστικών λογικών, οι οποίες βασίζονται στο συναίσθημα. Τα παγκόσμιας εμβέλειας προβλήματα, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών δείχνουν την κατεύθυνση της εξέλιξης προς την δημιουργία πολυπολιτισμικών κοινωνιών και ενός νέου μοντέλου παγκόσμιας διακυβέρνησης.
Γι’ αυτό δεν βοηθάει η εργαλειοποίηση του συναισθήματος για την επικοινωνιακή διαχείριση της πολιτικής. Οι νέες συνθήκες, που άρχισαν να διαμορφώνονται, θα είναι πολιτικά διαχειρίσιμες, εάν η πολιτική δραστηριοποίηση των πολιτών είναι αποτέλεσμα προσέγγισης της πραγματικότητας με εργαλείο τον ορθολογισμό, ώστε να μπορούν να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα σε λειτουργικό χρόνο και να πραγματώσουν την ελεύθερη τους βούληση με γνώση των επιπτώσεων των επιλογών τους.
Έχει έλθει η ώρα το πολιτικό σύστημα να αναλάβει την ευθύνη, που του αναλογεί, για την δρομολόγηση ενός διαλόγου με τους πολίτες, ο οποίος υπερβαίνει την διαφημιστική λογική της κοινωνίας του θεάματος και του καταναλωτισμού και στηρίζεται στην αξιοποίηση και ενεργοποίηση της λογικής σκέψης και στον επικοινωνιακό τομέα.
Αυτό θα συμβάλλει στην ποιοτική αναβάθμιση του και στο μέλλον στην οικοδόμηση των προϋποθέσεων για τον διαρκή ουσιαστικό διάλογο μεταξύ των κομμάτων με στόχο την έκφραση της κοινωνικής πλειοψηφίας και στο επίπεδο της διακυβέρνησης της χώρας, ώστε η δημοκρατία να διασφαλίζει την πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος.
*Ερευνητής Κοινωνιολόγος
