του Γεωργίου Πάνου*
Η τρέχουσα οικονομική κρίση έχει δημιουργήσει ενδιαφέρον για την καλύτερη κατανόηση της πιο υπεύθυνης και συνετής χρηματοοικονομικής συμπεριφοράς, τόσο σε ατομικό επίπεδο, π.χ. σε όρους αποταμίευσης και δανειοληψίας, όσο και σε εταιρικό και δημόσιο επίπεδο, π.χ. δημόσιες δαπάνες και διακρατικός δανεισμός.
Το θεμέλιο τέτοιας συμπεριφοράς είναι ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός, ο οποίος ορίζεται ως η ικανότητα χρήσης γνώσης και ικανοτήτων για την αποτελεσματική διαχείριση χρηματοοικονομικών πόρων σε προσωπικό επίπεδο.
Είναι κάτι πολύ περισσότερο από αριθμητική ικανότητα, παρότι αυτή η ικανότητα είναι σημαντική από μόνη της. Συμπεριλαμβάνει, για παράδειγμα, την κατανόηση των σωρευτικών επιτοκίων, ονομαστικών και πραγματικών, του πληθωρισμού και της διαχείρισης και διαφοροποίησης του ρίσκου κ.ά.
Πώς συνδέεται όμως η χρηματοοικονομική γνώση με τη χρηματοοικονομική σταθερότητα;
1. Οι έχοντες γνώσεις χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού έχουν αποδειχτεί να παίρνουν οικονομικά ορθολογικές αποφάσεις, για αγορά περιουσιακών στοιχείων, επενδυτικών αγαθών, αποταμιευτικών προϊόντων, φορολογικά θέματα, συνταξιοδοτική προετοιμασία και ασφαλιστική κάλυψη.
2. Πρόσφατη μελέτη για τις Ηνωμένες Πολιτείες δείχνει ότι ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός συνδέεται με την αποτελεσματική επιχειρηματικότητα, σε όρους έναρξης νέων εταιριών και αποδοτικότερης επιχειρηματικής συμπεριφοράς.
3. Σε μακροοικονομικό επίπεδο, και σε μία εποχή κρίσεων δημοσιονομικού χρέους και ασφαλιστικών συστημάτων σε όλον τον κόσμο, οι ενημερωμένες πολιτικές επιλογές – οι οποίες πρόσφατα τείνουν να αποζητούν έκφραση σε εθνικά δημοψηφίσματα σε πολλές χώρες – επηρεάζονται από προτιμήσεις ως προς την αναδιανομή εισοδήματος και την ισότητα, τη μετανάστευση, τη λιτότητα, καθώς και από απόψεις που έχουν να κάνουν με τη λειτουργία των οικονομικών ενώσεων, νομισματικών και δημοσιονομικών, καθώς και με τις διακρατικές οικονομικές και εμπορικές σχέσεις. Τέτοιες προτιμήσεις είναι πολύ πιθανό να εξαρτώνται από την κατανόηση των βασικών όρων μακροοικονομικής και δημόσιας οικονομικής.
Μελέτες από τη Μεγάλη Βρετανία δείχνουν ότι υπάρχει αρνητική σχέση μεταξύ χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και προτιμήσεων υπέρ της ευρείας αναδιανομής εισοδήματος. Επίσης, έχουν βρεθεί συσχετίσεις μεταξύ του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού και της τάσης ψήφου προς ακραία δεξιά και ακραία αριστερά κόμματα. Στα δημοψηφίσματα για την έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και της ανεξαρτητοποίησης της Σκωτίας, οι χρηματοοικονομικά αναλφάβητοι ήταν περισσότερο πιθανό να επιδείξουν αποσχιστικές τάσεις και στα δύο δημοψηφίσματα και να επηρεαστούν από θέσεις κατά της μετανάστευσης. Οι έχοντες γνώσεων χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού είναι λιγότερο πιθανό να επηρεάζονται από αρνητικά οικονομικά επιχειρήματα όσον αφορά τη συνεισφορά των μεταναστευτικών ομάδων στον εθνικό πλούτο και την αγορά εργασίας.
4. Η χρηματοοικονομική επίγνωση αποτελεί καθοριστικό παράγοντα διαμόρφωσης ανισοκατανομής του πλούτου. Στις Ηνωμένες Πολιτείες το 30-40% της ανισότητας πλούτου κατά τη συνταξιοδότηση αποδίδεται σε διαφορές χρηματοοικονομικής επιμόρφωσης, που διαμορφώνεται πολύ νωρίς στη ζωή των ανθρώπων.
Σε τελική ανάλυση, η ορθή προσωπική χρηματοοικονομική μπορεί να συμβάλει σε αυξημένα επίπεδα συνολικής ευημερία, καθώς επίσης και ικανοποίησης σε σχέση με το εισόδημα, τη συνταξιοδότηση, την κατοικία και την περιουσιακή κατάσταση.
Συνεπώς, είναι μείζονος σημασίας τράπεζες και χρηματοπιστωτικοί/αναπτυξιακοί φορείς να εντείνουν τις προσπάθειες βελτίωσης του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
*Καθηγητής Χρηματοοικονομικής στη Σχολή Διοίκησης Adam Smith στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης
