Δημοκρατική κοινωνική λειτουργία

του Χρίστου Αλεξόπουλου* 

Στην Δημοκρατία, ως πολιτική διαδικασία και λειτουργία, η εξουσία και η διακυβέρνηση πηγάζουν από τον λαό και οριοθετούν την πορεία των κοινωνιών προς το μέλλον. Αυτό σημαίνει, ότι οι επιπτώσεις των πολιτικών επιλογών επιστρέφουν στους πολίτες και επηρεάζουν καθοριστικά την κοινωνική δυναμική.

Για να είναι όμως εφικτή αυτή η οπτική σε σχέση με την κοινωνική λειτουργία στο πλαίσιο του δημοκρατικού πολιτεύματος, προϋποτίθεται, ότι καλύπτονται ορισμένες βασικές παράμετροι της πολιτικής ενεργοποίησης των πολιτών, όπως είναι η συμμετοχή τους στην λήψη αποφάσεων (έστω και εμμέσως), η έκφραση και πραγμάτωση της ελεύθερης βούλησης τους, η λειτουργία της δημοκρατίας ως μέσου πολιτικής έκφρασης και συμμετοχής της κοινωνικής πλειοψηφίας στο κυβερνητικό επίπεδο και τέλος η πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος.

Εάν αυτές οι προϋποθέσεις πληρούνται, σταδιακά οικοδομείται σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών και του πολιτικού συστήματος, ενώ το δημοκρατικό πολίτευμα λειτουργεί ως πεδίο συνειδητής πολιτικής ενεργοποίησης της κοινωνικής πλειοψηφίας, με αποτέλεσμα να ελαχιστοποιούνται οι κίνδυνοι αποσταθεροποίησης και αμφισβήτησης της λειτουργικότητας της δημοκρατίας.

Στην σύγχρονη πραγματικότητα διαπιστώνεται, ότι η δημοκρατία αντιμετωπίζει κινδύνους συρρίκνωσης του εύρους της λειτουργικότητας της από την στάση κοινωνικών μειοψηφιών (προς το παρόν τουλάχιστον), οι οποίες δραστηριοποιούνται πολιτικά με σημείο αναφοράς κυρίως τον εθνικισμό και τον λαϊκισμό.

Έχει πολύ ενδιαφέρον μια έρευνα, η οποία πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Έρευνας YouGov σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Sinus το 2019 (από 22.8.2019 έως 15.9.2019) σε δείγμα 2.020 πολιτών ηλικίας άνω των 18 ετών στην Γερμανία.

Το 53% των Γερμανών θεωρεί, ότι η δημοκρατία κινδυνεύει από τον ακροδεξιό λαϊκισμό, τους πρόσφυγες, τους αριστερούς εξτρεμιστές και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Το 54% είναι ικανοποιημένο από την εφαρμοζόμενη δημοκρατία, ενώ το 40% δεν είναι ικανοποιημένο. Τα δε 2/3 των ερωτηθέντων θεωρούν, ότι η λαϊκή συμμετοχή είναι εντελώς ανεπαρκής.

Εκείνο, που δεν καταγράφεται ούτε αναλύεται επαρκώς όχι μόνο από την έρευνα στην Γερμανία αλλά ούτε και ευρύτερα σε ευρωπαϊκό και σε πλανητικό επίπεδο τόσο από το πολιτικό σύστημα όσο και στο πλαίσιο του δημόσιου διάλογου, είναι η αντιμετώπιση της δημοκρατίας ως διαδικασίας ανάδειξης διαχειριστών της κυβερνητικής εξουσίας και ως μέσου επικοινωνιακής διαχείρισης της πολιτικής.

Σίγουρα οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών προκαλούν ανισορροπίες στις χώρες υποδοχής και διαμορφώνεται αρνητικό κλίμα. Όμως την δημοκρατία δεν την απειλούν οι πρόσφυγες. Τα προβλήματα, που επιβαρύνουν τις χώρες υποδοχής και διαμορφώνουν κλίμα ανασφάλειας στους πολίτες, είναι αποτέλεσμα των επιλογών των κυβερνήσεων των ισχυρών χωρών σε σχέση με την αντιμετώπιση των χωρών προέλευσης των προσφύγων με σημείο αναφοράς την εκμετάλλευση των φυσικών τους πόρων και την φτωχοποίηση των κοινωνιών τους.

Οι κοινωνίες του πλούσιου Βορρά κινούνται δυναμικά στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας και της ψηφιακής εποχής, χωρίς όμως οι πολίτες, ως άτομα, να μπορούν να επεξεργασθούν νοητικά το εύρος και την προοπτική των νέων δεδομένων σε συνθήκες υψηλής ταχύτητας της εξέλιξης και πολυδιάστατης αλληλεξάρτησης των κοινωνιών σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης τους, από την οικονομία και την εργασία μέχρι τον πολιτισμό.

Γι’ αυτό και η συμμετοχή των πολιτών στις δημοκρατικές διαδικασίες έχει τυπικό και όχι ουσιαστικό χαρακτήρα, ώστε να εκφράζεται και να πραγματώνεται το κοινωνικό συμφέρον στο πλαίσιο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και η πολιτική τους ενεργοποίηση να βασίζεται στην γνώση των δεδομένων της πραγματικότητας και των επιπτώσεων των επιλογών τους.

Δεν ωφελεί η διαμόρφωση κλίματος ανασφάλειας λόγω της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών με την εργαλειοποίηση του συναισθήματος σε συνδυασμό με την εξιδανίκευση του έθνους και η επικοινωνιακή αξιοποίηση τους για την αποκόμιση πολιτικού οφέλους. Στην σύγχρονη εποχή της μεγάλης ταχύτητας της εξέλιξης δεν καθίσταται με αυτό τον τρόπο εφικτή η αντιμετώπιση των επιπτώσεων των πολιτικών επιλογών για το μέλλον, οι οποίες δεν ελέγχονται στην προβολή τους σε βάθος χρόνου ούτε από το πολιτικό σύστημα ούτε και από τους πολίτες είτε ως άτομα είτε ως συλλογικά υποκείμενα.

Πολύ αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η κλιματική αλλαγή ως παράγωγο του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης και ταυτοχρόνως ως απειλή για την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και του οικοσυστήματος. Δεν συνειδητοποιείται, ότι οι οικονομικές ανισορροπίες σε πλανητικό επίπεδο σε συνδυασμό με το αξιακό πλαίσιο, που διαπερνά τα διάφορα κοινωνικά συστήματα (λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση ανεξάρτητα από τις επιπτώσεις στον ανθρώπινο παράγοντα και το φυσικό περιβάλλον) επηρεάζουν αρνητικά την συνοχή των κοινωνιών, ενώ υποσκάπτουν την προοπτική τους και την δημοκρατική τους λειτουργία.

Είναι πλέον εμφανές, ότι είναι ζωτικής σημασίας ανάγκη να γίνουν παρεμβάσεις και αλλαγές δομικού χαρακτήρα στους θεσμούς και τα κοινωνικά συστήματα, από το εκπαιδευτικό μέχρι το συνδικαλιστικό και την κοινωνία πολιτών, εάν αποτελεί πολιτικό στόχο η δημοκρατική λειτουργία της κοινωνίας.

Άμεσα και με συναίνεση, πολιτική και κοινωνική, επιβάλλεται η καλλιέργεια ενός σύγχρονου τρόπου σκέψης στο εκπαιδευτικό σύστημα, ο οποίος στηρίζεται (και οριοθετείται ανάλογα) στην ορθολογική σκέψη και προσέγγιση της σύγχρονης πολύπλοκης και ταχύτατα εξελισσόμενης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας, η οποία γίνεται αντικείμενο ανάλυσης χωρίς ιδεοληπτικού χαρακτήρα αναφορές και γνωστοποιείται με διδακτική επάρκεια και, όσο περισσότερο γίνεται, απλό και κατανοητό λόγο.

Ανάλογες διεργασίες πρέπει να γίνουν και στα υπόλοιπα κοινωνικά συστήματα, όπως είναι το συνδικαλιστικό, ώστε να συνειδητοποιηθεί, ότι έχει αρνητικές επιπτώσεις και αποσταθεροποιεί την κοινωνική συνοχή η λογική της προώθησης συμφερόντων, τα οποία δεν συμπορεύονται με το κοινωνικό συμφέρον αλλά με το συντεχνιακό.

Στο ίδιο μήκος κύματος πρέπει να αναπτυχθεί διάλογος στο επίπεδο της κοινωνίας πολιτών, ώστε να διασφαλίζεται σε ικανοποιητικό βαθμό η διαμόρφωση πολιτικών στάσεων στους πολίτες, οι οποίες εδράζονται στην αντικειμενική γνώση της πραγματικότητας στην δυναμική προβολή της στο μέλλον.

Με αυτό τον τρόπο πραγματώνεται η δημοκρατική κοινωνική λειτουργία στον ύψιστο εφικτό βαθμό και προωθείται η συνοχή των κοινωνιών σε συνθήκες παγκόσμιας ρευστότητας, η οποία οφείλεται τόσο στην μεγάλη ταχύτητα της εξέλιξης όσο και σε μη ικανοποιητικά ελεγχόμενη ανάπτυξη κοινωνικής δυναμικής ως προς την βιωσιμότητα του ανθρώπου και του οικοσυστήματος.

*ερευνητής Κοινωνιολόγος

**πρώτη δημοσίευση: metarithmisi.liberal.gr