του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
Η Ευρώπη μάλλον βρίσκεται σε κατάσταση βαθύτατου ύπνου σχετικά με τις εξελίξεις και επενδύσεις που σηματοδοτούν την παγκόσμια παρουσία της Κίνας.
Ωστόσο, η κινεζική ηγεσία όχι μόνον δεν κρύβει τίποτε ως προς τις προθέσεις της αλλά επιπλέον αποκαλύπτει στους Ευρωπαίους και τα σχέδιά της. Ιδιαίτερα δε ως προς τις διάφορες πτυχές των σχεδίων της BRI (Belt and Road Initiative), που είναι οι «νέοι δρόμοι του μεταξιού». Αυτά μας λέει ο καθηγητής Ζαν-Πιερ Καμπεστάν, που διδάσκει οικονομική γεωγραφία στο Χονγκ Κονγκ και γνωρίζει τη κινεζική πραγματικότητα όσο λίγοι παρατηρητές - αναλυτές της Ασίας.
Από την πλευρά του, ο Έλληνας καθηγητής Χρηματοοικονομίας στο Πανεπιστήμιο Πειραιά Νικήτας Πιττής, σε άρθρο του στην ελληνική έκδοση του περιοδικού Foreign Affairs, γράφει:
«... Η οικονομική μεταρρύθμιση της Κίνας ξεκίνησε το 1978, όταν το παραδοσιακό μοντέλο της κεντρικά σχεδιαζόμενης παραγωγής άλλαξε σε ένα υβριδικό σχήμα κεντρικού σχεδιασμού με στοιχεία μηχανισμού της αγοράς. Ως πρώτο βήμα, εγκαθιδρύθηκε ένας ευρύς τραπεζικός -χρηματοπιστωτικός τομέας, ο οποίος διοχέτευσε το τεράστιο απόθεμα αποταμιεύσεων που προϋπήρχε σε παραγωγικές επενδύσεις- κυρίως σε έργα υποδομής.
Ταυτόχρονα συνετελέσθη μια διαδικασία αστικοποίησης, η οποία προσέφερε φτηνό εργατικό δυναμικό ως βάση για την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, η Κίνα έγινε το βιομηχανικό κέντρο του κόσμου, τo οποίο παρήγαγε και εξήγαγε κάθε λογής βιομηχανικά προϊόντα σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές. Εκτός του χαμηλού εργατικού κόστους, η ανταγωνιστικότητα των κινεζικών προϊόντων υποβοηθείτο και από ένα τεχνητά φτηνό νόμισμα, το οποίο συνετέλεσε ώστε η χώρα να έχει επί σειρά ετών σημαντικά εμπορικά πλεονάσματα.
Ως αποτέλεσμα αυτών των μεταρρυθμίσεων, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ της Κίνας εκτοξεύτηκε σε διψήφια νούμερα (στις αρχές της δεκαετίας του ’90 έφτασε το 14%), γεγονός που συνετέλεσε στην κατακόρυφη άνοδο του κατά κεφαλήν εισοδήματος.
Το παραπάνω μοντέλο ανάπτυξης δεν αποτέλεσε κινεζική πρωτοτυπία. Πολλές άλλες αναδυόμενες οικονομίες γνώρισαν μια παρατεταμένη περίοδο οικονομικής άνθησης, η οποία βασιζόταν στις εγχώριες επενδύσεις και εξαγωγές. Αυτό πού καθιστά την Κίνα ιδιαίτερη περίπτωση είναι (i) το μέγεθός της και (ii) το οικονομικό της μοντέλο (κεντρικός σχεδιασμός με παράλληλη λειτουργία μηχανισμού τιμών).
Όπως συμβαίνει συνήθως, το παραπάνω παραγωγικό μοντέλο φτάνει κάποτε στο σημείο κορεσμού. Σε εκείνο το σημείο, η χώρα πρέπει να υποστεί μια καθοριστική μετάβαση όσον αφορά τον τρόπο που αναπτύσσεται. Από τις ιδιωτικές επενδύσεις σε παραδοσιακούς τομείς και τις εξαγωγές, η χώρα πρέπει να βασιστεί στην εγχώρια ιδιωτική κατανάλωση και στις επενδύσεις σε επιλεγμένους τομείς που θα αυξήσουν την παραγωγικότητα του εργατικού της δυναμικού.
Αυτό το σημείο μετάβασης είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Αν η χώρα δεν καταφέρει να μεταβεί ομαλά στο νέο καθεστώς, τότε παγιδεύεται στην επονομαζόμενη «παγίδα του μέσου εισοδήματος» (middle income trap). Για παράδειγμα, χώρες που δεν μπόρεσαν να υπερπηδήσουν αυτή την παγίδα, είναι αυτές της Λατινικής Αμερικής….».
Άρα υπάρχει ένα κακό προηγούμενο, που από μόνο του λέει πολλά.
Θα καταφέρει η Κίνα να αποφύγει την παγίδα του μέσου εισοδήματος; Το γεγονός ότι η κυβέρνηση δεν είναι μια εκλεγμένη κυβέρνηση δυτικού τύπου αλλά μια παντοδύναμη δικτατορία αυξάνει την πιθανότητα της επιτυχίας του εγχειρήματος. Από την άλλη, όσο ισχυρή και να είναι μια κυβέρνηση, δεν είναι ισχυρότερη από τους οικονομικούς νόμους. Όπως μια κυβέρνηση δεν μπορεί με ένα διάταγμα να καταργήσει τον νόμο της βαρύτητας, έτσι δεν μπορεί να καταργήσει και τον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης.
Αυτό σημαίνει ότι οι οικονομικές ανισορροπίες που έχουν συσσωρευτεί στο διάστημα της αχαλίνωτης ανάπτυξης μπορεί να εκδηλωθούν, παρά τις όποιες προσπάθειες της κυβέρνησης περί του αντιθέτου, και να οδηγήσουν σε εκτροχιασμό της σχεδιαζόμενης μετάβασης στη νέα οικονομία.
Ποιες είναι αυτές οι ανισορροπίες που απειλούν την κινεζική οικονομία; Η μεγαλύτερη όλων είναι η τεράστια συσσώρευση εταιρικού χρέους, το οποίο αγγίζει το 160% του ΑΕΠ. Αυτό το υπερβολικό χρέος έχει κάνει εδώ και καιρό εμφανείς τις παρενέργειές του σε όλους τους τομείς της οικονομίας: Προβληματικές τράπεζες, εταιρείες στο χείλος της πτώχευσης, διασώσεις εταιρειών από το κράτος (state bail outs), σκιώδες τραπεζικό σύστημα σχεδόν εκτός ελέγχου κ.λπ.
Ως εκ τούτου, ο πρόεδρος Xi έχει αναγάγει το θέμα της απομόχλευσης (deleveraging) ως το υπ’ αριθμόν ένα ζητούμενο για την εθνική ασφάλεια (και για την παραμονή του ιδίου στην εξουσία).
Είναι φανερό ότι η κινεζική οικονομία ισορροπεί σε μια λεπτή γραμμή. Από τη μια, χρειάζεται το παλιό μοντέλο ανάπτυξης να συνεχίσει να λειτουργεί και να τροφοδοτεί την οικονομία με «μονάδες ανάπτυξης» (οποιοδήποτε επίπεδο κάτω του 6% θεωρείται προς το παρόν ανεπίτρεπτο) έως ότου το νέο μοντέλο διατηρήσιμης ανάπτυξης εγκαθιδρυθεί με ασφάλεια.
Το πρόβλημα είναι ότι το παλιό μοντέλο βασίζεται στην πίστωση (credit) και στο χρέος. Επιπλέον λόγω του νόμου των «φθινουσών οριακών αποδόσεων», κάθε μονάδα αύξησης του ΑΕΠ απαιτεί ολοένα και μεγαλύτερη ποσότητα χρέους για να υλοποιηθεί.
Το πρόβλημα, λοιπόν, είναι εμφανές και τίθεται με τη μορφή του ακόλουθου ερωτήματος: «Θα καταφέρει η Κίνα να μεταβεί στο νέο οικονομικό μοντέλο (που βασίζεται κυρίως στην ιδιωτική κατανάλωση) πριν καταρρεύσει υπό το βάρος του συσσωρευμένου χρέους και της διαχρονικά κακής κατανομής των παραγωγικών πόρων της;
Αυτό είναι το καίριο ερώτημα που θέτει ο καθηγητής κ. Νικήτας Πιττής και έχουμε την αίσθηση ότι πάνω σε αυτή την προβληματική ποντάρει σήμερα και ο πρόεδρος Τραμπ, για να ασκεί πιέσεις στο Πεκίνο.
Ως φαίνεται όμως, η κινεζική ηγεσία απαντά με τη δική της αντίληψη για την παγκοσμιοποίηση, η οποία κατά την εκτίμησή μας, είναι το αντίδοτο στον λαϊκισμό του Αμερικανού προέδρου.
