Η Ελλάδα μπορεί να γίνει Ισραήλ;

του Γιάννη Μπράχου* 

Με αφορμή τις πρόσφατες γεωπολιτικές προκλήσεις, η χώρα πρέπει να απαντήσει στην πρόκληση, να μετεξελιχθεί πολιτικά και οικονομικά από χώρα σε κρίση με τρία προγράμματα προσαρμογής σε δέκα χρόνια, σε ισχυρή οικονομία με αμυντική και διπλωματική θωράκιση, ώστε να διασφαλίσει το σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου. Τα τελευταία χρόνια οι σχέσεις Ελλάδας- Ισραήλ αναβαθμίστηκαν σημαντικά και αποτελεί σημαντικό σύμμαχο στο πλαίσιο της πολιτικής τριμερούς συνεργασίας Ελλάδας- Κύπρου- Ισραήλ. Αυτό έγινε ως αποτέλεσμα πολιτικής πρωτοβουλίας της κυβέρνησης Τσίπρα και η νέα κυβέρνηση συνέχισε στην ίδια κατεύθυνση.

Το ενδιαφέρον με το Ισραήλ είναι ο συνδυασμός της οικονομικής ανάπτυξης με ισχυρή αμυντική πολιτική. Είναι ίσως η μόνη περίπτωση που υπερβαίνει το κλασικό δίλημμα «κανόνια ή βούτυρο». Το Ισραήλ αποτελεί ενδιαφέρον υπόδειγμα εξόδου από την οικονομική κρίση και δόμησης διαφορετικού παραγωγικού μοντέλου στην οικονομία, διατηρώντας ταυτόχρονα ισχυρή αμυντική θωράκιση.

Οι σημερινές γεωπολιτικές εντάσεις στην περιοχή μας απαιτούν πέραν από τις αναγκαίες διπλωματικές κινήσεις αναβαθμισμένη αμυντική πολιτική. Η αναβάθμιση της άμυνας της χώρας απαιτεί πόρους με ενδεχόμενη επίπτωση στην οικονομία. Το Ισραήλ αντιμετώπισε το ίδιο δίλημμα με την κρίση του 1984.

Τόσο το Ισραήλ όσο και η Ελλάδα είναι μικρές σε πληθυσμό και έκταση χώρες. Και οι δύο αντιμετωπίζουν σημαντικές γεωπολιτικές προκλήσεις, έχουν ισχυρή διασπορά με σημαντική επιρροή. Η μεγάλη διαφορά έγκειται πέραν της στρατηγικής σημασίας του Ισραήλ για τις ΗΠΑ και στη διαφορετική αντιμετώπιση από την πολιτική και οικονομική ελίτ του Ισραήλ της κρίσης του 1984. Η ισραηλινή οικονομία στην πρώτη φάση της (1948- 1973) αναπτύχθηκε ως οικονομία με έμφαση σε υποδομές και κατασκευές για την ενσωμάτωση των πρώτων μεταναστών.

Σε όλο αυτό το διάστημα η οικονομία ελέγχεται από το κράτος, σε βαθμό που συντηρητικοί οικονομολόγοι να τη θεωρούν «σοσιαλιστική». Οι υψηλές αμυντικές δαπάνες καθόρισαν την ανάπτυξή της.

Ως αποτέλεσμα των υψηλών δημοσίων δαπανών του Ισραήλ (κυρίως των αμυντικών), το έλλειμα του προϋπολογισμού σκαρφάλωσε το 1984 στο 15, 3%, ο πληθωρισμός στο 444%, το δημόσιο χρέος στο 284% του ΑΕΠ και το έλλειμα τρεχουσών συναλλαγών στο -5, 8%. Η οικονομία χαρακτηρίστηκε «οικονομία- ζητιάνος». Οι ΗΠΑ, έπειτα από αίτημα του Σιμόν Πέρες, αποδέχθηκαν τη δημιουργία Μεικτής Επιτροπής Οικονομικής Ανάπτυξης ΗΠΑ- Ισραήλ. Έργο της ήταν η αντιμετώπιση της κρίσης υπό την εποπτεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ.

Το αποτέλεσμα των εργασιών της μεικτής επιτροπής ήταν η παροχή εγγύησης αποπληρωμής του δημοσίου χρέους του Ισραήλ (που δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ), η έκδοση ομολόγων της εβραϊκής διασποράς (Israel bonds) για την ανάπτυξη και το πρόγραμμα σταθεροποίησης. Οι δύο πλευρές διαπίστωσαν ότι η εφαρμογή του προγράμματος του ΔΝΤ θα οδηγούσε σε μεγάλη ύφεση. Έτσι αποφασίστηκε το διετές πρόγραμμα σταθεροποίησης να περιλαμβάνει πάγωμα μισθών με συμφωνία των κοινωνικών εταίρων, πρωτογενές πλεόνασμα για τρία χρόνια και στη συνέχεια το έλλειμα του προϋπολογισμού να μην υπερβαίνει το 2%, σημαντική υποτίμηση 30%, αύξηση φόρων, μείωση δημοσίων δαπανών, ιδιωτικοποιήσεις και έλεγχο τιμών βασικών καταναλωτικών αγαθών. Αυτό το πρόγραμμα θεωρήθηκε ιστορικά το πλέον επιτυχημένο πρόγραμμα προσαρμογής σε συνδυασμό με το ΑΕΠ.

Η απάντηση λοιπόν στο ερώτημά μας είναι «Όχι», τελικά μοιάζουν οι χώρες μας αλλά και διαφέρουν. Ορισμένες επιλογές του επιτυχημένου υποδείγματος εξόδου από την κρίση του Ισραήλ θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στη μεταρρύθμιση της ελληνικής οικονομίας με αντίκτυπο στην αμυντική ικανότητα. Η αγορά νέων αεροπλάνων ή φρεγατών θα έχει πρακτικό αντίκτυπο σε τέσσερα- πέντε χρόνια, το ίδιο και η προσέλκυση επενδύσεων, η επιλογή «έξυπνων» εξοπλισμών με υψηλή προστιθέμενη ελληνική συμμετοχή θα συνιστούσε αναπτυξιακή επιλογή με ενίσχυση της επιχειρησιακής ικανότητας των Ενόπλων Δυνάμεων. Η έμφαση στην οικονομία της γνώσης θα φέρει τις επενδύσεις και όχι οι φορολογικοί συντελεστές.

*οικονομολόγος- πρώην γενικός γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων του υπουργείου Εξωτερικών