του Χρίστου Αλεξόπουλου
Σε συνθήκες πολυπλοκότητας βασική προϋπόθεση για να έχει η δημοκρατία ουσιαστικό περιεχόμενο και να μην εκφυλίζεται σε τυπική διαδικασία εκλογής διαχειριστών εξουσίας είναι η εκπροσώπηση της κοινωνικής πλειοψηφίας στο επίπεδο της διακυβέρνησης και το εκλογικό αποτέλεσμα να είναι προϊόν διαλόγου τόσο μεταξύ των κομμάτων όσο και στο κοινωνικό πεδίο με εργαλείο τον ορθολογισμό και την γνώση της πραγματικότητας.
Όταν αυτό δεν συμβαίνει, ακμάζει η πολιτική διαφήμιση. Σε αυτή την περίπτωση τα «πολιτικά» μηνύματα δεν ενεργοποιούν την λογική, αλλά απευθύνονται στο συναίσθημα και στο θυμικό στοχεύοντας στην καλλιέργεια φαντασιώσεων για το μέλλον, ενώ ο εκφερόμενος λόγος έχει εξιδανικευτικά χαρακτηριστικά σε σχέση με τους προωθούμενους σχεδιασμούς και τις προθέσεις των διαφημιζόμενων.
Το αποτέλεσμα είναι η αποστασιοποίηση των πολιτών από την διαμόρφωση πολιτικής στάσης, που στηρίζεται στην κριτική προσέγγιση τόσο του πολιτικού λόγου όσο και των δεδομένων της πραγματικότητας και η μετατροπή τους σε εύκολα θύματα της χειραγώγησης. Με αυτό τον τρόπο εργαλειοποιούνται και δεν οικοδομούν πολιτική στάση, η οποία εκφράζει την ελεύθερη βούληση τους.
Εάν μάλιστα προσδίδονται στον εκφερόμενο λόγο και μεταφυσικού χαρακτήρα προεκτάσεις (με την χρησιμοποίηση των θρησκειών ως μέσων για την επιβολή ολοκληρωτικών καθεστώτων, όπως συμβαίνει με τον ισλαμισμό σε μερικές χώρες), τότε εύκολα κυριαρχούν στους πολίτες ο φανατισμός και ο εθνικισμός, τα οποία συνοδεύονται και με φαντασιακές διαστάσεις στην προσέγγιση του μέλλοντος και του ρόλου, που μπορούν να παίζουν ως έθνος και όχι ως κοινωνία. Το θρησκευτικό συναίσθημα σε αυτές τις περιπτώσεις αξιοποιείται στο πλαίσιο της πολιτικής επικοινωνίας για την εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων, που σχετίζονται με την παραμονή στην εξουσία και τα συμφέροντα, που υπηρετούνται.
Όμως με επικοινωνιακού τύπου λειτουργία του πολιτικού συστήματος, η οποία εργαλειοποιεί τους πολίτες με στόχο την ανάληψη ή διατήρηση της διαχείρισης της κυβερνητικής εξουσίας, συρρικνώνεται η κοινωνική συνοχή σε βάθος χρόνου, ενώ ταυτοχρόνως δεν λειτουργεί η δημοκρατία.
Στην σύγχρονη πολύπλοκη πραγματικότητα είναι βασική προϋπόθεση για την δημοκρατική λειτουργία η αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης και η ανάλυση του γίγνεσθαι στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης του ανθρώπου με την βοήθεια της επιστημονικής κοινότητας. Το περιεχόμενο δε αυτών των διεργασιών θα πρέπει να δημοσιοποιείται σε απλουστευμένη μορφή, ώστε να είναι νοητικά επεξεργάσιμο από τον απλό πολίτη και να επιτυγχάνεται ο στόχος της σφαιρικής και σε βάθος ενημέρωσης και της πραγματοποίησης διαλόγου στις δομές της κοινωνίας πολιτών για την δυναμική, που αναπτύσσεται σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο.
Αυτό σημαίνει, ότι ο ορθολογισμός και η κριτική προσέγγιση της βιωνόμενης πραγματικότητας από τους πολίτες στην δυναμική προβολή της στο μέλλον σε πλανητικό επίπεδο αποτελούν τα βασικά εργαλεία για την πραγμάτωση του διαλόγου και την διαμόρφωση άποψης και πολιτικής στάσης.
Ιδιαιτέρως δύσκολη τόσο για την λήψη πολιτικών αποφάσεων από το πολιτικό σύστημα, κυβερνητικό και αντιπολιτευτικό, όσο και για την αξιολόγηση της πραγματικότητας και την διαμόρφωση πολιτικής στάσης από τους πολίτες είναι η ταχύτατη ροή του χρόνου, με αποτέλεσμα να αποδυναμώνεται η πολιτική λειτουργία στο πλαίσιο της δημοκρατίας.
Η συνεχής παραγωγή νέων δεδομένων δημιουργεί κλίμα ρευστότητας στην προσέγγιση και επεξεργασία τους λόγω των αλλαγών, που προκαλούνται στην πραγματικότητα, με αποτέλεσμα η εικόνα της ακόμη και σε πραγματικό χρόνο να μην ισχύει εξαιτίας της ταχύτατης εξέλιξης στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών και του υψηλού βαθμού αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης μεταξύ τους.
Αυτές οι συνθήκες επιβάλλουν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, ο οποίος υπερβαίνει τον βιολογικό χρόνο, κατά την διάρκεια του οποίου ο πολίτης θέλει να ευημερεί, με αποτέλεσμα να αξιολογεί πολιτικά με βραχυπρόθεσμη οπτική. Ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός δεν είναι εύκολος, διότι ακόμη δεν είναι ελεγχόμενες οι εξελίξεις, που προκαλούν σε βάθος χρόνου οι πολιτικές αποφάσεις των κομμάτων και ιδιαιτέρως όσων διαχειρίζονται κυβερνητική εξουσία, ούτε και η ελεύθερη βούληση των πολιτών στηρίζεται σε αξιόπιστες παραδοχές. Η πραγματικότητα είναι πολύπλοκη και δύσκολα ελεγχόμενη στην δυναμική προβολή της στο μέλλον, το οποίο ξεπερνά κατά πολύ τον βιολογικό χρόνο.
Πρόσθετη δυσκολία για την ουσιαστική δημοκρατική λειτουργία των πολιτών είτε ως ατομικών είτε ως συλλογικών υποκειμένων είναι η κυριαρχία της εικόνας στην ενημέρωση τους από τα τηλεοπτικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, η οποία παρουσιάζει την πραγματικότητα αποσπασματικά (δηλαδή δείχνει αυτά, που μπορεί να αποτυπώσει η οπτική γωνία του τηλεοπτικού φακού), ενώ ο λόγος, που συνοδεύει την εικονική παρουσίαση, έχει κυρίως περιγραφική και όχι αναλυτική λογική.
Επίσης η αποσπασματικότητα είναι φυσικό επακόλουθο τόσο της πολύπλοκης και ταχύτατα μετασχηματιζόμενης πραγματικότητας όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε ευρωπαϊκό και πλανητικό επίπεδο, όσο και της μεγάλης αλληλεξάρτησης της δυναμικής, που αναπτύσσεται σε όλα τα πεδία (εθνικό, ευρωπαϊκό και πλανητικό).
Σε συνδυασμό δε και με την ανυπαρξία επαρκούς χρόνου για την ενασχόληση των πολιτών με την ανάλυση και κατανόηση της παγκοσμίων διαστάσεων σύνθετης πραγματικότητας, καθώς και την έλλειψη του κατάλληλου μεθοδολογικού εργαλείου ανάλογα με τον τομέα ενασχόλησης για την ορθολογική προσέγγιση του, η δυσκολία ουσιαστικής δημοκρατικής λειτουργίας των κοινωνιών μεγιστοποιείται.
Αυτές οι συνθήκες αδυναμίας ελέγχου της δυναμικής της εξέλιξης, που δρομολογείται τόσο από τις πολιτικές αποφάσεις όσο και από τις επιλογές των πολιτών, που δεν εδράζονται στην πολυδιάστατη και σε βάθος γνώση της πραγματικότητας, δεν συμβάλλουν στην ανάδειξη και πραγμάτωση του κοινωνικού και του ανθρώπινου συμφέροντος στις πλανητικές τους διαστάσεις.
Τα παγκόσμιας εμβέλειας προβλήματα, όπως είναι η ρύπανση του περιβάλλοντος, η κλιματική αλλαγή, οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, η γενικευμένη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους και η διόγκωση των κοινωνικών ανισοτήτων σε πλανητικό επίπεδο, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα των επιπτώσεων της μη ελεγχόμενης πορείας της παγκόσμιας κοινότητας και των κινδύνων, που αυτά συνεπάγονται.
Η μη ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στην δημοκρατική λειτουργία και η μετατροπή τους σε ενεργούμενα στο πλαίσιο της «διαφημιστικής» λογικής στην πολιτική επικοινωνία εμπεριέχει και την «εκδοχή» της αποστασιοποίησης τους από την πολιτική και την μη εμπιστοσύνη στην δυνατότητα της να επιλύει προβλήματα και να εγγυάται ένα μέλλον με ευημερία και ασφάλεια.
Αυτό θα σήμαινε την δημιουργία επικίνδυνων ανισορροπιών σε σχέση με την προοπτική των κοινωνιών και την αποδυνάμωση της συνοχής τους. Η αντιμετώπιση τους ως «μάζας» από το πολιτικό σύστημα, η οποία «άγεται και φέρεται», ώστε να είναι πολιτικά διαχειρίσιμη η πορεία της, δεν συνάδει με την δημοκρατική οπτική, ούτε διασφαλίζει ένα ομαλό πολιτικά μέλλον.
Η πολυπλοκότητα της σύγχρονης και της μελλοντικής πραγματικότητας απαιτεί ενεργούς και συνειδητοποιημένους πολίτες με κριτική σκέψη και γνώση των παραμέτρων της κοινωνικής δυναμικής, οι οποίοι στο πλαίσιο των δομών της κοινωνίας πολιτών είναι σε θέση να κάνουν δομημένο διάλογο με την συνδρομή της επιστημονικής κοινότητας, στο πλαίσιο του οποίου προσεγγίζονται όλες οι διαστάσεις της κάθε θεματικής ενότητας.
Ο απαραίτητος χρόνος για την ενεργό συμμετοχή των πολιτών «στα κοινά» μπορεί να εξευρεθεί, εάν η ψηφιακή τεχνολογία και ιδιαιτέρως η τεχνητή νοημοσύνη αξιοποιηθούν ανάλογα και διευρυνθεί με λειτουργικό τρόπο ο ελεύθερος χρόνος, ώστε να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόμενο ο ρόλος του πολίτη στην δημοκρατική λειτουργία και η πολιτική και το πολιτικό σύστημα να συμβάλλουν στην πραγμάτωση του κοινωνικού και του ανθρώπινου συμφέροντος στις δύσκολες συνθήκες, που διαμορφώνονται στην σύγχρονη πολύπλοκη πραγματικότητα.
Μόνο που η ροή του χρόνου έχει μεγάλη ταχύτητα και δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια για περισσότερες καθυστερήσεις. Έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για τις αναγκαίες ριζικές αλλαγές, οι οποίες θα δρομολογήσουν τις απαραίτητες υπερβάσεις, ώστε η πραγματικότητα να είναι μακροπρόθεσμα σχεδιάσιμη και ελεγχόμενη η μετάβαση στο επόμενο στάδιο της ιστορικής της διαδρομής.
*πρώτη δημοσίευση: metarithmisi.gr
