Ποιο μέλλον για την ελληνική βιομηχανία;

του Θοδωρή Πελαγίδη* 

Τα τελευταία 25- 30 χρόνια, η δομή της βιομηχανικής παραγωγής μεταβάλλεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Στην αρχή, με τη διάδοση της λεγόμενης «υπεργολαβικής παραγωγής», σε διάφορες μορφές όπως η «οριζόντια ολοκλήρωση» μικρομεσαίων επιχειρήσεων της «Τρίτης Ιταλίας», η εμβάθυνση του λεγόμενου «Τογιστισμού» με ενσωμάτωση συστημάτων οικονομιών φάσματος, ή η περαιτέρω χωρική αποκέντρωση μέρους μεγάλων βιομηχανικών εταιρειών παγκοσμίως. Οι εξελίξεις μετά το 2000 με την ανάδειξη της Κίνας ως εργοστασίου παραγωγής του κόσμου φέρνουν στο προσκήνιο το απόγειο της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης, η οποία διασπά πλήρως τη βιομηχανική εφοδιαστική αλυσίδα της αποδοτικότητας (efficiency) και του σχετικού συγκριτικού πλεονάσματος. Η έννοια, η νέα λέξη που κυριαρχεί είναι «disruption». Συμβολίζει την ορμή, την την καινοτομικότητα αλλά και τη βιαιότητα με την οποία αλλάζει η παγκόσμια βιομηχανική δομή. Η τεχνητή νοημοσύνη και τα ρομπότ, τα 5G και το Internet of Things μόλις έχουν αρχίσει να διασχίζουν την οικονομική ζωή και την κοινωνική πραγματικότητα, συμβολίζοντας μια αλλαγή παραδείγματος. Εν τω μεταξύ, από την εκλογή του Ντ. Τραμπ κυρίως και εντεύθεν, γίνονται όλο και πιο φανερές οι αρνητικές επιπτώσεις. Ο εθνικιστικός λαϊκισμός αλλά και οι προστατευτικές πολιτικές φανερώνουν μια προσπάθεια μάλλον ενστικτώδη να σταματήσει το φαινόμενο της «διάσπαρτης βιομηχανικής δομής». Η γρήγορη διάδοση του ιού που συζητάμε αυτές τις μέρες έχει πάντως αναδείξει, με την προσωρινή (;) μερική διακοπή ενός τμήματος της εφοδιαστικής αλυσίδας, στην οποία τόσο βασίζεται η σημερινή, διάσπαρτη βιομηχανική δομή, έναν αντίπαλο της αποδοτικότητας: ρίσκο. Η παγκοσμιοποίηση της εφοδιαστικής αλυσίδας την κάνει ευάλωτη, όταν διακοπεί ακόμη κι ένα μικρό κομμάτι της.

Σε όλες τις εξελίξεις, πού βρίσκεται, πώς τοποθετείται η ελληνική βιομηχανική παραγωγή; Βρήκα το βιβλίο του Αντ. Κεφαλά- και των συνεργατών του- (Πτυχές Εκβιομηχάνισης 1945- 2010) ιδιαίτερα πολύτιμο, ζωντανό και πρωτότυπο. Βουτά στην ιστορία και στην προσωπική μαρτυρία, μια πραγματικά τεράστια και ογκώδη δουλειά, απαραίτητη για την αυτογνωσία. Παρά τις τελευταίες ενθαρρυντικές επιδόσεις, η ελληνική βιομηχανική ανάπτυξη μέχρι τις παρυφές της δεκαετίας του ’70 δεν προμήνυε τις μετέπειτα απογοητευτικές επιδόσεις. Ο Αντώνης Κεφαλάς εντοπίζει την εχθρότητα στη βιομηχανική επιτυχία κι έχει το θάρρος να τη διατυπώσει, να την αναλύσει, να την τεκμηριώσει με μαρτυρίες και γεγονότα.

Ο μεγάλος Gino Germani ορίζει τον αργεντίνικο λαϊκισμό ως τη βίαιη, αφύσικη αστικοποίηση των αγροτικών στρωμάτων της υπαίθρου. Ο περονισμός στο πλαίσιο αυτό ερμηνεύεται αλλά και ερμηνεύει ίσως την εχθρότητα των αντίστοιχων ελληνικών στρωμάτων της υπαίθρου, που μάλλον το ίδιο βίαια και αφύσικα ενσωματώθηκαν στον αστικό ιστό απαιτώντας να οικειοποιηθούν τη χαρούμενη αστική ζωή των επιτυχημένων Ελλήνων που παρακολουθούσαν στις ελληνικές ταινίες της εποχής, όπως τόσο παραστατικά περιγράφει ο Αντ. Κεφαλάς. Το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί μισό αιώνα μετά δεν έχουμε καταφέρει ακόμη να συνειδητοποιήσουμε ότι μόνο αν απελευθερώσουμε τις παραγωγικές δυνάμεις των Ελλήνων από την κλεπτοκρατική προσοδοθηρία, την αναξιοκρατία και την κομματικοκρατία, τότε και μόνο τότε θα έχουμε την ελπίδα να επιβιώσουμε.

*καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και NR senior fellow, Brookings Institution