του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
Μια κρίση τεράστιου παγκόσμιου ιδιωτικού και δημοσίου χρέους, αλλά και υπερκατανάλωσης σε χώρες με μέτρια παραγωγική βάση. Από την άλλη πλευρά ελάχιστη προσοχή δόθηκε στην κινεζική οικονομία, την εσωτερική της υπερχρέωση και τη στροφή που το ΚΚ Κίνας είχε κάνει προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της ζήτησης στο εσωτερικό της χώρας ,όπου οι ανισότητες είναι κολοσσιαίες.
Παρ’ όλα τα παραπάνω, τυπικά, η κατάρρευση των αγορών τη Δευτέρα 9 Μαρτίου ήρθε ως αποτέλεσμα δύο κρίσιμων γεγονότων. Αφενός του καταποντισμού των τιμών του πετρελαίου ,που υποχώρησαν ακόμη περισσότερο κάτω από τα 40 δολάρια το βαρέλι, στοιχείο που συμπαρέσυρε και τις τιμές των μετοχών, ξεκινώντας από τις μετοχές των εταιρειών του ενεργειακού κλάδο. Αφετέρου της ανησυχίας ότι η επιδημία κοροναϊού παίρνει παγκόσμια χαρακτηριστικά και επιβάλλει στις χώρες τη λήψη δραστικών μέτρων περιορισμού των κοινωνικών πρακτικών, που σημαίνουν και αντίστοιχο περιορισμό και της οικονομικής δραστηριότητας. Ήτοι, πιο χαμηλή ζήτηση.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και τα δύο γεγονότα ήταν αρκούντως σοβαρά για να προκαλέσουν την καθοδική αντίδραση των αγορών. Ο ενεργειακός κλάδος είναι ιδιαίτερα σημαντικός και αφορά μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρείες στον πλανήτη και άρα λογικό είναι τυχόν καθοδική διαδρομή του έχει συνολική επίπτωση στις αγορές, την ώρα που ούτως οι άλλως η κατανάλωση ενέργειας είναι ένας δείκτης της συνολικής δυναμικής της παγκόσμιας οικονομίας. Εάν υποχωρεί η ζήτηση για ενέργεια (η μία παράμετρος της κατακρήμνισης των τιμών, με την άλλη να είναι η αδυναμία συμφωνίας Ρωσίας και Σαουδικής Αραβίας σε συμφωνημένες μειώσεις παραγωγής), αυτό δείχνει ότι υποχωρεί και η παγκόσμια οικονομία.
Όμως, την ίδια στιγμή η εμπειρία έχει δείξει ότι τα εξωτερικά σοκ δεν σηματοδοτούν από μόνα τους και οικονομική κρίση. Για την ακρίβεια ένα εξωτερικό σοκ όπως ήταν π.χ. η απότομη αύξηση της τιμής του πετρελαίου το 1973 ή η κατάρρευση μιας μεγάλης επενδυτικής τράπεζας το 2007 μπορεί να λειτουργήσει ως αφετηρία μιας μεγάλης οικονομικής κρίσης εάν αυτή με τον έναν ή τον άλλο τρόπο είναι ενεργή.
Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στη σύγχρονη οικονομία, με τον υψηλό βαθμό «χρηματιστικοποίησης» (financialisation) συχνά οι «ανοδικές» πορείες των αγορών συγκαλύπτουν τις αντιφάσεις που υπάρχουν στην πραγματική οικονομία και αναστέλλουν την εμφάνιση μια ανοιχτής κρίσης.
Η συζήτηση για το ενδεχόμενο μιας νέας παγκόσμιας ύφεσης στα επόμενα χρόνια είχε ανοίξει αρκετά πριν τις τελευταίες εξελίξεις. Ο λόγος ήταν ότι παρά την μακρόχρονη εικόνα ανάκαμψης που φάνηκε να υπάρχει μετά την κρίση που ξεκίνησε το 2007-2008, η ανάκαμψη αυτή ήταν σε γενικά γραμμές αναιμική και σε κανένα βαθμό δεν είχαμε τους ρυθμούς που είχαν καταγραφεί σε προηγούμενες φάσεις.
Αυτό σηματοδοτούσε μια ιδιαιτερότητα της περιόδου που διανύουμε. Παρότι στα τέλη της δεκαετίας του 2000 φάνηκε να ξεσπά η κρίση ολόκληρου του οικονομικού μοντέλου που είχε διαμορφωθεί τις προηγούμενες δεκαετίες. Μάλιστα, στις αντιφάσεις της προηγούμενης περιόδου που συνεχίστηκαν, όπως είναι η εντεινόμενη χρηματιστικοποίηση, προστέθηκαν και νέες όπως είναι η προοπτική ενός εμπορικού πολέμου, ή οι πειρασμοί «νεοπροστατευτικών» πολιτικών.
Δεν ήταν τυχαίο ότι παρότι είχαμε μια μακρά σχετικά περίοδο ονομαστικά θετικών ρυθμών ανάπτυξης, αυτοί υπολείπονταν των προηγούμενων, κάτι που επιτάθηκε και από το γεγονός ότι χώρες όπως η Κίνα, «ωριμάζουν» και αποκτούν χαρακτηριστικά όμοια με των αναπτυγμένων άρα και λιγότερο «εντυπωσιακούς», ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης.
Επομένως με ανοιχτό το ερώτημα τόσο της οικονομικής δυναμικής, όσο και της οικονομικής αρχιτεκτονικής του διεθνούς συστήματος, η παγκόσμια κρίση είχε ούτως ή άλλως μια «δομική επισφάλεια».
Από αυτήν όμως την δομική επισφάλεια ,ο κορονοιός μας αναγκάζει να περάσουμε, η τουλάχιστον να σκεφτούμε, άλλα πρότυπα ζωής, κατανάλωσης και παραγωγής πάνω στα οποία θα επανέλθουμε.
