Χωρίς συνεκτικές ισορροπίες και αλληλεγγύη

του Χρίστου Αλεξόπουλου 

Τα σύγχρονα πλανητικής εμβέλειας προβλήματα, από την πανδημία του κορωνοϊού και την ρύπανση του περιβάλλοντος μέχρι την κλιματική αλλαγή και τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, αναδεικύουν εμφατικά ως προϋποθέσεις για την συνέχιση της ιστορικής διαδρομής της ανθρωπότητας την ανάγκη συνεργασίας των κοινωνιών για βιώσιμες συνθήκες ζωής και οικονομικής ανάπτυξης με ανάλογο προσανατολισμό και ισορροπία με τα υπόλοιπα κοινωνικά συστήματα.

Μπορούν να κινηθούν σε αυτό το πλαίσιο οι άνθρωποι είτε ως ατομικά είτε ως συλλογικά υποκείμενα; Και ακόμη περισσότερο, πληροί τις προϋποθέσεις το πολιτικό σύστημα σε πλανητικό επίπεδο για να ηγηθεί της πορείας των κοινωνιών με τα χαρακτηριστικά, που έχει τώρα, ώστε η πραγματικότητα να διαπερνάται από συνεκτικές ισορροπίες και αλληλεγγύη;

Οι εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο δείχνουν, ότι τόσο οι κοινωνίες όσο και το πολιτικό σύστημα δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες, που δημιουργεί η δυναμική της πραγματικότητας.

Η κρίση, που προκαλεί η πανδημία του κορωνοϊού (Covid-19), τροφοδοτεί την ενίσχυση της εθνικής οριοθέτησης της κοινωνικής δραστηριοποίησης και την ανάληψη ιδιαίτερου ρόλου από το εθνικό κράτος.

Το πρόβλημα όμως δεν αντιμετωπίζεται χωρίς πλανητικών διαστάσεων συνεργασία και ενεργοποίηση, διότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών οι «εθνικές λύσεις» δεν είναι βιώσιμες (π.χ. κλιματική αλλαγή, έγκαιρη διάθεση σε παγκόσμιο επίπεδο εμβολίου κατά του κορωνοϊού και των αναγκαίων ιατρικών οργάνων, όπως είναι οι αναπνευστήρες, για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων του στην υγεία του ανθρώπου).

Εξάλλου η ροή του χρόνου και το συνεχώς μετασχηματιζόμενο περιεχόμενο του είναι διαχειρίσιμα μόνο στο πλαίσιο υπερεθνικής συνεργασίας και δράσης.

Πολλά παραδείγματα σε πλανητικό επίπεδο τεκμηριώνουν την ανάγκη της υπερεθνικής συνεργασίας από το ένα μέρος και από το άλλο δείχνουν τον διαμετρικά ακόμη αντίθετο προσανατολισμό των κοινωνιών. Πολύ χαρακτηριστική είναι η αντιμετώπιση δύο πολύ σημαντικών προβλημάτων για την βιωσιμότητα του ανθρώπου, της πανδημίας του κορωνοϊού και της κλιματικής αλλαγής και των παρενεργειών τους.

Ενώ και στις δύο περιπτώσεις η διαχείριση του χρόνου απαιτεί συνεργασία και μεγαλύτερη ταχύτητα στις δράσεις των κοινωνιών, είτε στο πλαίσιο της παγκόσμιας κοινότητας είτε ως μελών υπερεθνικών μορφωμάτων, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι πολιτικές επιλογές των επιμέρους κρατών εξαντλούνται στην αντιμετώπιση των προβλημάτων στα εθνικά τους όρια, χωρίς να στηρίζουν τις αποφάσεις τους σε ένα κοινό σχεδιασμό της πορείας τους, ο οποίος διασφαλίζει την γενικότερη συνεκτική ισορροπία της δραστηριοποίησης τους στο σύνολο των κοινωνικών συστημάτων και την μεταξύ τους αλληλεγγύη.

Για παράδειγμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ κράτη-μέλη της πλήττονται από την πανδημία του κορωνοϊού με πολύ τραγικές επιπτώσεις, οι οποίες κοστίζουν ανθρώπινες ζωές και βυθίζουν τις οικονομίες τους στο τέλμα, οι πολιτικές τους ηγεσίες οριοθετούν τις αποφάσεις τους με βάση μη ευρωπαϊκού αλλά εθνικού συμφέροντος κριτήρια και υποσκάπτουν την προοπτική του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.

Για επικοινωνιακούς λόγους κυρίως μεταφέρουν μικρό αριθμό πολιτών, που έχουν προσβληθεί από τον κορωνοϊό σε άλλο ευρωπαϊκό κράτος, για περίθαλψη στην χώρα τους (π.χ. Ιταλούς στην Γερμανία), αντί ως ευρωπαϊκή οντότητα να έχουν οικοδομήσει ένα λειτουργικό σύστημα υγείας σε όλα τα κράτη-μέλη. Σύμφωνα όμως με εσωτερικό έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρειάζονται 10πλάσιο εξοπλισμό στην μάχη κατά του κορωνοϊού», ο οποίος είναι αναγκαίος για την ατομική προστασία και την ιατρική αντιμετώπιση του ιού, όπως είναι οι αναπνευστήρες (Efsyn online, 25.3.2020).

Βέβαια υπάρχει και η λογική του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών
Αμερικής Donald Trump, ο οποίος σε συνέντευξη του στο Fox News είπε „μπορούμε να πλένουμε πέντε φορές την ημέρα τα χέρια και να παραιτηθούμε από την χειραψία, όμως πρέπει να επιστρέψουμε στην εργασία“.

Πολύ ρεαλιστική η επισήμανση του προέδρου. Εκείνο, που δεν είπε, είναι ο τρόπος, με τον οποίο θα αντιμετωπισθεί με επιτυχία ο κορωνοϊός, ώστε να διασφαλισθεί η ζωή των πολιτών και να μπορούν να επιστρέψουν με ασφάλεια στην εργασία, όταν σύμφωνα με το Columbia University τον Μάϊο (2020) τα κρούσματα θα προσεγγίσουν τα 500.000 άτομα.

Επίσης το Federal Reserve στο St. Louis εκτιμά, ότι η ανεργία θα ανέβει στο 30%, εάν συνεχισθεί η καθίζηση της οικονομικής δραστηριότητας λόγω κορωνοϊού.

Η αδιέξοδη πορεία καταγράφεται και στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Φαίνεται, ότι η λογική του αμερικανού προέδρου „America first“ έχει γενικευμένη ισχύ (ακόμη και σε σχέση με τον αριθμό των θυμάτων). Στην περίπτωση της πανδημίας του κορωνοϊού ελπίζει οι νεκροί συμπολίτες του να μην ξεπεράσουν τα 200.000 άτομα, διότι τότε θα έχει κάνει πολύ καλή δουλειά (Kathimerini online, 30.3.2020). Η ηθική παρακμή δεν έχει όρια.

Ανάλογα χαρακτηριστικά έχει και η πολύ αργή αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής από τις κοινωνίες και τις πολιτικές τους ηγεσίες. Ακόμη και αν υπογράφουν πλανητικών διαστάσεων συμφωνίες (Συμφωνία για την προστασία του κλίματος, Παρίσι, 2016) και δεσμεύονται, στην πράξη η ταχύτητα διαχείρισης του προβλήματος δεν οδηγεί στην επίτευξη των στόχων, που έχουν τεθεί.

Είναι δε τραγικό να διαπιστώνεται, ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση μειώθηκε, επειδή λόγω του κορωνοϊού για μικρό χρονικό διάστημα δεν γίνονται αεροπορικές πτήσεις και οι μετακινήσεις με αυτοκίνητα είναι οριακές λόγω των περιοριστικών μέτρων, που επιβλήθηκαν στους πολίτες.

Δυστυχώς δεν συνειδητοποιείται, ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με την πορεία των κοινωνιών μέχρι τώρα, η οποία έχει προκαλέσει δύσκολα διαχειρίσιμες ανισορροπίες στην οικονομική ανάπτυξη λόγω της εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων πολλών χωρών, χωρίς να προωθείται και η δική τους ευημερία ούτε να λαμβάνονται υπόψη οι παρενέργειες στο οικοσύστημα, θα προκαλέσουν ισχυρές πλανητικών διαστάσεων αναταράξεις.

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της UNESCO (Water resources an essential part of the solution to climate change, 21.3.2020) 2,2 δισεκατομ. άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό, ενώ η κλιματική αλλαγή χειροτερεύει την κατάσταση και την ποιότητα του νερού. Ιδιαίτερη σημασία έχει η επισήμανση, ότι η κατανάλωση νερού στην σημερινή εποχή είναι 6 φορές μεγαλύτερη από όσο ήταν πριν από 100 χρόνια.

Αυτά τα δεδομένα θα οδηγήσουν σε ακόμη μεγαλύτερες ροές προσφύγων προς τις ανεπτυγμένες χώρες γενικά και ειδικότερα προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ποιός είναι ο σχεδιασμός για την αντιμετώπιση των επερχόμενων αναταράξεων στις κοινωνίες υποδοχής ή για την επίλυση των προβλημάτων στις χώρες προέλευσης;

Η ακολουθούμενη πορεία από την παγκόσμια κοινότητα (με ηγετικό τον ρόλο των ισχυρών πολιτικά και οικονομικά χωρών) χωρίς συνεκτικές ισορροπίες και αλληλεγγύη σε πλανητικό επίπεδο παρά την παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα στο σύνολο των τομέων δραστηριοποίησης των κοινωνιών, δεν μπορεί να συνεχισθεί, διότι οδηγεί σε επικίνδυνα αδιέξοδα.

Πρέπει να αναζητηθούν και, αφού τεκμηριωθούν με επιστημονικά εργαλεία, να εφαρμοσθούν σε πλανητικό επίπεδο άλλες πρακτικές και σχέδια για την αποκατάσταση συνεκτικών ισορροπιών.

Την ευθύνη για αυτή την επανεκκίνηση πρέπει να αναλάβουν η κοινωνία πολιτών σε ευρωπαϊκό και πλανητικό επίπεδο και το πολιτικό σύστημα με την συνδρομή και της επιστημονικής κοινότητας.

Τα χρονικά περιθώρια στενεύουν συνεχώς. Η πραγματικότητα το επιβεβαιώνει και μάλιστα με πολύ οδυνηρό τρόπο.

*πρώτη δημοσίευση: metarithmisi.gr