του Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη*
Τη δεκαετία του 1970 αναπτύχθηκαν στις ΗΠΑ σκέψεις, ιδέες, μοντέλα και αντιπαραθέσεις για την υπευθυνότητα της επιχείρησης και την επιχειρηματική ηθική. Δόλιες υποθέσεις και σκάνδαλα, από την Bhopal στην Enron, από την Amoco Cadiz στην Erika, υποχρεώνουν επιχειρήσεις και οικονομικούς επιστήμονες να ενισχύσουν τις αναλύσεις. Από το 2000 και μετά, οι περισσότερες μεγάλες επιχειρήσεις-πολυεθνικές-μέσα στον κόσμο, τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες, βιομηχανίες τροφίμων ή ενέργειας υιοθέτησαν μια ηθική προσέγγιση. Παρουσιάζουν λοιπόν συχνά αξίες που αφορούν την ιδιοσυγκρασία τους και αρχές με τις οποίες διεξάγουν τις δραστηριότητές τους, δημοσιεύουν σε εσωτερικές εκθέσεις τα πεπραγμένα τους τα οποία προορίζονται σε στελέχη και εργαζόμενους και ιστοσελίδες.
Αυτό συνιστά την ηθική τους, το δογματικό πλαίσιο που επιτρέπει να διακρίνουμε το καλό, το σωστό, το κατάλληλο στο σύνολο των αποφάσεών τους και των επαγγελματικών ενεργειών τους. Η ηθική είναι παρούσα για να τακτοποιήσει τις ενέργειες και να ρυθμίσει τη δύναμη δράσης. Αξίες και αρχές σχηματίζουν με τον τρόπο αυτό μια ηθική μέσα σε ένα πλαίσιο στρατηγικής «βιώσιμης ανάπτυξης» ή μιας πολιτικής «κοινωνικής ευθύνης», τις οποίες το κοινωνικό «σώμα» της επιχείρησης τις υιοθετεί ως υποχρεώσεις, πέρα από αυτές που θεωρούνται αυστηρά νόμιμες και οικονομικές.
Αρχές
Η αγγλοσαξονική προσέγγιση είναι παρόμοια με την έννοια της επιχειρηματικής ηθικής, ενώ η προσέγγιση των ευρωπαίων επιχειρηματιών είναι πιο ρεαλιστική. Στην τελευταία υπάρχουν κανονιστικές απαιτήσεις (νόμος για το καθήκον επαγρύπνησης, ευρωπαϊκή οδηγία για την υποβολή εκθέσεων κλπ.) και εθελοντικές προσεγγίσεις (προληπτικότητα, κανόνες δεοντολογίας, χάρτες ηθικής). Οι αρχές είναι πολλές, μέσω των οποίων η ηθική:
· Εναρμονίζει τις συμπεριφορές.
· Χτίζει εμπιστοσύνη στους πελάτες.
· Διευκολύνει τη διαχείριση κινδύνων.
· Αυξάνει την ανταγωνιστικότητα.
· Βελτιώνει την εικόνα της επωνυμίας.
· Συμμετέχει στη δημιουργία αξίας.
Αξίες
Οι ηθικές αξίες είναι το νέο σλόγκαν για τις επιχειρήσεις. Για να εμπνεύσει την εμπιστοσύνη και να ευημερήσει, μια επιχείρηση οφείλει πράγματι να προάγει ηθικές αξίες και να αποδείξει ότι γνωρίζει τις ευθύνες της έναντι των εργαζομένων της, των εξωτερικών συνεργατών της και της κοινωνίας των πολιτών. Αυτές οι ευθύνες της επιτρέπουν να προσελκύσει νέους επιχειρηματικούς εταίρους και ακόμη να έχουν αντίκτυπο στις προσλήψεις (εύρεση νέων ταλέντων). Ακόμη επιτρέπει τη δημιουργία πρόσθετων κινήτρων για τις διάφορες ομάδες της επιχείρησης. Τέλος, δημιουργεί υπερηφάνεια και αλληλεγγύη, αξιοπιστία, βιωσιμότητα και εταιρική κουλτούρα για τους εσωτερικούς συνεργάτες και εμπιστοσύνη από εξωτερικούς συμμετέχοντες.
Διοικητική άποψη
Η ηθική έχει γίνει σήμερα αναπόφευκτη για το μάνατζμεντ των επιχειρήσεων. Το νομοθετικό και κανονιστικό περιβάλλον σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις δεν μπορούν πλέον να αγνοούν όλα τα παραπάνω ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων και των ανθρώπινων θεμάτων. Είναι επομένως αναγκαίο να προειδοποιηθούν και να εκπαιδευτούν οι μάνατζερ και οι εργαζόμενοι. Τα ηθικά ζητήματα σε μεγάλες και μεσαίες επιχειρήσεις αποκτούν περισσότερο νόημα. Το μάνατζμεντ δεν μπορεί πλέον να βασίζεται σε κανόνες ορθής λειτουργίας, αλλά πρέπει να διαχειρίζεται αξίες και, ως εκ τούτου, πρέπει να τις «μεταφέρει» στο εσωτερικό και το εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης, να τις καθιστά «λαμπερές».
Πράγματι, εάν ο Μίλτον Φρίντμαν, το 1962, μπορούσε να γράψει, σε μια σχεδόν γενική παραδοχή για τις επιστήμες του μάνατζμεντ, ότι «υπάρχουν λίγα θεωρητικά ρεύματα πιο επικίνδυνα για τα ίδια τα θεμέλια της ελεύθερης κοινωνίας μας από την αποδοχή από τους μάνατζερ των επιχειρήσεων ενός σχεδιασμού της έννοιας της κοινωνικής ευθύνης εκτός από την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των μετόχων τους », αυτές οι μέρες έχουν περάσει προ πολλού.
*Ακαδημαϊκός στην Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων και στο Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
