του Gideon Rachman
Οι λαϊκιστές μισούν να είναι αντιδημοφιλείς. Γι’ αυτό έχουν αποδειχθεί τόσο κακοί στον χειρισμό της Covid-19, μιας κρίσης που φέρνει μόνο ζοφερά νέα, θάνατο, οικονομική καταστροφή και περιορισμένες ελευθερίες.
Ο Donald Trump, πρόεδρος των ΗΠΑ, και ο Jair Bolsonaro, πρόεδρος της Βραζιλίας, είναι οι δύο επιφανέστεροι λαϊκιστές ηγέτες του δυτικού κόσμου. Το καταστροφικό αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίον προσέγγισαν τον κορωνοϊό γίνεται τώρα εμφανές. Την περασμένη εβδομάδα, η Βραζιλία έγινε η δεύτερη χώρα του κόσμου, μετά τις ΗΠΑ, που κατέγραψε περισσότερους από 50.000 θανάτους από Covid-19.
Το χαρακτηριστικό που κάνει την προσέγγιση Trump - Bolsonaro για την Covid-19 να ξεχωρίζει είναι μια θανατηφόρα ανικανότητα να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα. Ο κ. Trump ουσιαστικά αγνόησε τον ιό καθ’ όλη τη διάρκεια του Ιανουαρίου, Φεβρουαρίου και τον μισό Μάρτιο. Κατά καιρούς άφηνε να εννοηθεί πως θα εξαφανιστεί με μαγικό τρόπο και πως οι ενέσεις με απολυμαντικό μπορεί να είναι ένα καλό γιατρικό. Καθώς τα νέα κρούσματα και οι θάνατοι συνεχίζουν να αυξάνονται, η τελευταία φαεινή ιδέα του κ. Trump είναι να ισχυριστεί πως η Αμερική πρέπει απλά να σταματήσει να κάνει τεστ, ελπίζοντας πως η πραγματικότητα θα εξαφανιστεί εάν απλώς την αγνοήσουμε.
Ο κ. Bolsonaro υπήρξε ακόμα πιο επιδεικτικά ανεύθυνος -θεώρησε την Covid-19 ένα απλό συναχάκι, μίλησε σε διαδηλώσεις κατά του lockdown και έδιωξε δύο υπουργούς Υγείας.
Και οι δύο άνδρες πληρώνουν τώρα σημαντικό πολιτικό τίμημα για την ανικανότητά τους. Ο κ. Trump τα πάει άσχημα στις δημοσκοπήσεις ενόψει των προεδρικών εκλογών του Νοεμβρίου. Ο κ. Bolsonaro έχει επίσης δει τη δημοτικότητά του να κάνει «βουτιά» -εν μέσω συζητήσεων περί παραπομπής σε δίκη και ερευνών για διαφθορά στον εσωτερικό του κύκλο.
Στη Βρετανία, ο Boris Johnson έδειξε μεγαλύτερο σεβασμό στην επιστημονική άποψη. Όμως, στις αρχές της κρίσης ο πρωθυπουργός υπέπεσε σε ένα από τα μεγαλύτερα σφάλματα της λαϊκιστικής προσέγγισης: μια επικίνδυνη απροθυμία να αναλάβει δράση με βάση τα άσχημα νέα. Την ώρα που τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη επέβαλλαν lockdown, κήρυξε πως «ζούμε σε μια γη ελευθερίας» και καθυστέρησε την ανάληψη δράσης. Εν μέρει ως αποτέλεσμα αυτού, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει τον υψηλότερο αριθμό θανάτων από Covid-19 στην Ευρώπη. Μέσα σε μόλις δύο μήνες, ο κ. Johnson είδε τη δημοτικότητά του από το ρεκόρ να γίνεται αρνητική.
Αντιθέτως, η Angela Merkel -την οποία απεχθάνονται ο κ. Trump και πολλοί άλλοι λαϊκιστές ηγέτες- τα πήγε καλά στην κρίση. Η Γερμανία έχει έναν από τους χαμηλότερους κατά κεφαλήν ρυθμούς θανάτου στην Ευρώπη. Όταν ο κ. Johnson διαμαρτυρήθηκε στο κοινοβούλιο την περασμένη εβδομάδα πως δεν υπάρχει ούτε ένα παράδειγμα χώρας με αποτελεσματική εφαρμογή ιχνηλάτησης επαφών, ο Σερ Keir Starmer, ηγέτης της αντιπολίτευσης, απάντησε με μία και μόνο λέξη: Γερμανία.
Η αντίθεση μεταξύ της επίδοσης της κας Merkel και αυτής των λαϊκιστών δείχνει πως η ικανότητα να κατανοεί τις αποδείξεις είναι ένα χρήσιμο χαρακτηριστικό για έναν ηγέτη. Η Γερμανίδα καγκελάριος έχει διδακτορικό στη χημεία. Αντιθέτως, ο κ. Trump είναι real estate developer, ο κ. Bolsonaro πρώην επικεφαλής του στρατού και ο κ. Johnson έχει πτυχίο στις κλασικές σπουδές.
Η κα Merkel μπόρεσε να δώσει μια ήρεμη και σαφή εξήγηση στα μαθηματικά του ρυθμού μολύνσεων και να αναλάβει δράση· ο κ. Trump παραπονιέται πως οι ΗΠΑ κάνουν υπερβολικά πολλά τεστ. Η κα Merkel έχει επίσης κάνει «άλματα» στις δημοσκοπήσεις -καταγράφοντας το υψηλότερο ποσοστό δημοφιλίας της εδώ και πολλά χρόνια. Αντιθέτως, η λαϊκιστική Εναλλακτική για τη Γερμανία -που είναι παραδοσιακά εχθρική προς τη γραμμή του κατεστημένου σε οτιδήποτε, από την ΕΕ μέχρι τους εμβολιασμούς- έχει κάνει «βουτιά».
Παρατηρώντας αυτό το μοτίβο, ο Francis Fukuyama του Πανεπιστημίου Stanford υπέθεσε, μιλώντας πρόσφατα στο BBC, πως «η επιδημία της Covid-19 μπορεί στην πραγματικότητα να σπάσει το απόστημα του λαϊκισμού». Ο Matthew Goodwin, συν-συγγραφέας του The Revolt Against Liberal Democracy, έθεσε πρόσφατα μια αλυσίδα απόλυτα ευλογοφανών γεγονότων, που θα μπορούσαν να αλλάξουν τον τόνο στην παγκόσμια πολιτική τα επόμενα χρόνια. Αυτά τα γεγονότα θα περιελάμβαναν την εκλογική ήττα των κ.κ. Trump, Bolsonaro και Johnson, την επανεκλογή του προέδρου Emmanuel Macron στη Γαλλία και μια βύθιση της στήριξης της Εναλλακτικής για τη Γερμανία. Συλλογικά, κατά τον κ. Goodwin, αυτό θα σήμαινε πως «ο φιλελευθερισμός επέστρεψε, ο λαϊκισμός φεύγει».
Ιδιαίτερα η ήττα του κ. Trump θα είχε παγκόσμιες επιπτώσεις -αφού έχει λειτουργήσει ως πηγή έμπνευσης για «εθνικούς λαϊκιστές» περιλαμβανομένων του κ. Bolsonaro, των κυβερνήσεων της Ουγγαρίας και Πολωνίας και της ριζοσπαστικής δεξιάς στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και αλλού.
Οι φιλελεύθεροι έχουν λόγους να ελπίζουν πως η Covid-19 θα βλάψει σοβαρά τον λαϊκισμό. Αλλά δεν θα πρέπει ακόμα να το γιορτάσουν. Ο κ. Trump πέρασε μερικούς πολύ άσχημους μήνες. Όμως η προοπτική ενός «πολιτισμικού πολέμου» στην Αμερική -με επίκεντρο πιο συναισθηματικά ζητήματα όπως οι φυλετικές διακρίσεις και τα εθνικά σύμβολα- μπορεί να βοηθήσουν την εκστρατεία του.
Οι δυνάμεις που πυροδότησαν τον λαϊκισμό δεν έχουν εξαφανιστεί. Όπως σημειώνει ο κ. Goodwin, ορισμένες κοινωνικές ομάδες που έλκονται περισσότερο από τον λαϊκισμό -άνθρωποι χωρίς πανεπιστημιακή εκπαίδευση και οι κακοπληρωμένοι- θα πληγούν ιδιαίτερα σκληρά από την οικονομική ύφεση.
Και επίσης υπάρχει η πιθανότητα, εν μέσω μιας κρίσης, οι κανόνες της δημοκρατικής πολιτικής πολύ απλά να καταρρεύσουν. Ο κ. Trump έχει ήδη αναστατώσει πολλούς πολιτικούς παρατηρητές με τους επανειλημμένους ισχυρισμούς πως οι εκλογές του Νοεμβρίου θα είναι στημένες. Ο κ. Bolsonaro έχει γεμίσει το υπουργικό του συμβούλιο με στρατηγούς και έχει πει πως ο στρατός θα αγνοήσει «παράλογες» αποφάσεις «για απομάκρυνση ενός δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου» -αφήνοντας προφανώς να εννοηθεί πως ο στρατός θα αρνηθεί να δεχθεί μια επιτυχή παραπομπή σε δίκη στο Κογκρέσο.
Ο λαϊκισμός μπορεί πράγματι να απορριφθεί από τους ψηφοφόρους λόγω της Covid-19. Αλλά δεν υπάρχει καμία εγγύηση πως οι λαϊκιστές θα φύγουν ήσυχα.
