Σκέψη με πλανητική οπτική

του Χρίστου Αλεξόπουλου

Η σύγχρονη πραγματικότητα, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, για να είναι σχεδιάσιμη και διαχειρίσιμη στα διάφορα κοινωνικά συστήματα (π.χ. πολιτικό, οικονομικό, εκπαιδευτικό, υγείας, πολιτισμικό κ.λ.π.), χωρίς να προκαλούνται ανισορροπίες και προβλήματα στους πολίτες ως άτομα και ως κοινωνικά μορφώματα, προϋποθέτει την συνειδητοποίηση της ανάγκης πρόσδωσης πλανητικής εμβέλειας οπτικής στον τρόπο σκέψης και την οικοδόμηση ενός πιο λειτουργικού μοντέλου οργάνωσης των κοινωνιών της παγκόσμιας κοινότητας.

Ειδάλλως η δυναμική της εξέλιξης δεν θα είναι ελεγχόμενη, ούτε και θα στηρίζεται σε ευρεία κοινωνική συναίνεση. Παράλληλα η διαχείριση του χρόνου δεν θα είναι παραγωγική και αποτελεσματική σε σχέση με την κάλυψη των κοινωνικών και των ατομικών αναγκών, που δημιουργούνται σε πλανητικό επίπεδο.

Για παράδειγμα, οι συνεχώς διευρυνόμενες δυνατότητες αξιοποίησης της ψηφιακής τεχνολογίας (π.χ. τηλεδιασκέψεις, ενημέρωση σε πραγματικό χρόνο κ.λ.π.) διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για την οικοδόμηση συνθηκών άμεσης συνεργασίας των μελών της παγκόσμιας κοινότητας και κατ? επέκταση διεύρυνσης των ορίων του διαθέσιμου χρόνου, ενώ ταυτοχρόνως μεγιστοποιούν τις δυνατότητες λειτουργικής αντιμετώπισης των πλανητικής εμβέλειας προβλημάτων, όπως είναι η πανδημία του κορωνοϊού (Covid-19) και οι παρενέργειες της στα διάφορα κοινωνικά συστήματα (π.χ. οικονομικό, εργασιακό, εκπαιδευτικό κ.λ.π.).

Αυτές οι τεχνολογικές δυνατότητες όμως δεν είναι αποτελεσματικές, ούτε υπηρετούν το ανθρώπινο συμφέρον, εάν δεν αποκτήσει πλανητική οπτική ο τρόπος σκέψης, ώστε να είναι προσεγγίσιμη η σύνθετη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα και παράλληλα να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την συνεργασία των κοινωνιών στην αντιμετώπιση των παγκόσμιας εμβέλειας προβλημάτων και την ανάληψη των ευθυνών, που αναλογούν σε κάθε μια από αυτές.

Η διαχείριση της εξέλιξης μόνο με υπερεθνική λογική και συνεργασία είναι σχεδιάσιμη και πραγματοποιήσιμη. Η αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση των κοινωνιών αποτελούν βασικές παραμέτρους των ισορροπιών μεταξύ τους αλλά και της δυναμικής, που αναπτύσσεται στο εσωτερικό τους.

Παραδείγματα καταγράφονται σε όλους τους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης. Όταν η οικονομία μιας χώρας, όπως είναι η Ελλάδα, βασίζεται στον τουριστικό τομέα, η ευημερία της εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την δυνατότητα των πολιτών άλλων χωρών να την επιλέξουν ως προορισμό.

Το ίδιο ισχύει και σε άλλους τομείς. Στον τομέα της εκπαίδευσης βασική παράμετρος λειτουργικότητας του σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος, ιδιαιτέρως σε συνθήκες πανδημίας (Covid-19), είναι η συνεργασία με χώρες, στις οποίες είναι ανεπτυγμένη η online διδασκαλία, για την εκπόνηση και υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, τα οποία θα συμβάλλουν στην δρομολόγηση της κατάλληλης δυναμικής ως προς την μαθησιακή διαδικασία και την αξιοποίηση των γνωστικών της αποτελεσμάτων στην εργασιακή και οικονομική ενεργοποίηση των μαθητών-«αυριανών» πολιτών.

Η σκέψη με πλανητική οπτική είναι επίσης βασική προϋπόθεση για την ουσιαστική λειτουργία των πολιτών στο πλαίσιο του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η διαμόρφωση γνώμης και πολιτικής στάσης καθώς και οι επιλογές των πολιτών σε σχέση με την διακυβέρνηση μιας χώρας θα είναι προϊόν μεθοδευμένης ενημέρωσης, η οποία υπηρετεί πολιτικές και οικονομικές σκοπιμότητες με εθνική και εσωστρεφή περιχαράκωση, εάν το προωθούμενο από τους πολίτες κοινωνικό συμφέρον δεν είναι αποτέλεσμα ανάλυσης και της πολύπλοκης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας. Αυτό σημαίνει, ότι ανάλογων διαστάσεων πρέπει να είναι και ο τρόπος σκέψης.

Εάν μάλιστα συνυπολογισθούν οι επιπτώσεις του ταχύτατου μετασχηματισμού της πραγματικότητας, που συνεπάγεται η δυναμική της εξέλιξης, σε συνδυασμό με τις παρενέργειες στον τομέα της πληροφόρησης στο πλαίσιο της πολύ γρήγορης ψηφιακής ενημέρωσης με αποτέλεσμα την συσσώρευση δεδομένων από όλο τον πλανήτη προς επεξεργασία, τότε η νοητική τους προσέγγιση και ανάλυση είναι εφικτή μόνο, εάν ο προσανατολισμός της σκέψης κινείται σε πλανητικό επίπεδο.

Αυτό βέβαια σημαίνει, ότι ο πολίτης ως ατομικό και συλλογικό υποκείμενο (στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών) αλλά και το πολιτικό σύστημα πρέπει να υπερβαίνουν την εθνική εσωστρέφεια και να προσανατολίζονται στην διαμόρφωση ταυτότητας με υπερεθνική οπτική. Προς το παρόν αυτό φαίνεται ανέφικτο.

Τα πλανητικής εμβέλειας προβλήματα όμως, όπως είναι η κλιματική αλλαγή, οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, η μείωση των υδάτινων αποθεμάτων και άλλα, θα οδηγήσουν σε απότομη και με μεγάλο κόστος «προσγείωση», εάν δεν γίνει αλλαγή κατεύθυνσης στον τρόπο σκέψης και διαβίωσης.

Η σταδιακή μετάβαση σε μια μορφή παγκοσμιοποίησης του τρόπου ζωής έχει ήδη δρομολογηθεί με την προώθηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών της κοινωνίας του θεάματος, η οποία κυριαρχείται από την εργαλειοποίηση των πολιτών στο πλαίσιο των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων και τον μονοδιάστατο καταναλωτισμό.

Αυτός ο τρόπος όμως δεν οδηγεί στην διαπολιτισμική προσέγγιση και όσμωση, αλλά στην ισοπέδωση των πολιτισμικών ταυτοτήτων των κοινωνιών. Ταυτοχρόνως διαμορφώνονται συνθήκες, οι οποίες δεν συμβάλλουν στην οικοδόμηση και πραγμάτωση της ελεύθερης βούλησης των πολιτών και στην μορφοποίηση του κοινωνικού συμφέροντος με ρεαλισμό και συνυπολογισμό των πλανητικών παραμέτρων για την οριοθέτηση και λειτουργία του ως δομικού στοιχείου της εξέλιξης.

Γι’ αυτό ευδοκιμούν οι κοινωνικές ανισότητες και οι αναπτυξιακές ανισορροπίες, με ό,τι αυτά συνεπάγονται για την γενίκευση της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών και την πρόκληση επώδυνων κοινωνικών αναταράξεων (π.χ. συρρίκνωση της κοινωνικής συνοχής, ξενοφοβία, ρατσισμός, περιφερειακές συγκρούσεις κ.λ.π.) ακόμη και στις ανεπτυγμένες χώρες του πλούσιου Βορρά.

Τα αδιέξοδα, που συνεχώς πληθαίνουν, είναι πλέον ορατά όχι μόνο ως προς τις επιπτώσεις τους αλλά και ως προς τις πλανητικές τους διαστάσεις. Εκείνα, που δεν συνειδητοποιούνται, είναι ο πολύ μικρός χρονικός ορίζοντας για την αντιμετώπιση τους και οι πολυδιάστατες αλλαγές, που πρέπει να γίνουν, ως προς την οπτική του τρόπου σκέψης και ως προς το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών είναι η αύξηση του βαθμού διακινδύνευσης και ανασφάλειας. Και αυτά δεν αντιμετωπίζονται με την διόγκωση των εξοπλισμών (με προτεραιότητα τα πυρηνικά όπλα) και την αναπαραγωγή ενός παγκόσμιου συστήματος ασφαλείας, το οποίο στηρίζεται στις ανισότητες (οικονομικές, εξοπλιστικές κ.λ.π.).

Αυτή η κατεύθυνση ουσιαστικά υποσκάπτει το παγκοσμιοποιημένο μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης και την βιωσιμότητα του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας, διότι από το ένα μέρος γενικεύει τις επιπτώσεις των προβλημάτων σε πλανητικό επίπεδο (π.χ. κλιματική αλλαγή, ρύπανση του περιβάλλοντος κ.λ.π.) και από το άλλο περιορίζει τις δυνατότητες λειτουργικής διαχείρισης της πορείας της παγκόσμιας κοινότητας προς ένα μέλλον ασφαλές και χωρίς επικίνδυνες κοινωνικές ανισορροπίες.

*πρώτη δημοσίευση: metarithmisi.gr