Τα λεξικά και οι πεζοδρομήσεις του Στέφανου Μάνου

του Μανώλη Βασιλάκη

Πρόσφατα αναζωπυρώθηκε η συζήτηση γύρω από τους πεζοδρόμους, ποδηλατοδρόμους και άλλες αστικές πολυτέλειες. Είναι ευκαιρία να θυμηθούμε σε ποιον οφείλουμε την ιδέα των πεζοδρομήσεων, τις πρώτες πεζοδρομήσεις, ποιος Έλληνας χρησιμοποίησε πρώτος και επέβαλε την ίδια τη λέξη με την σύγχρονη έννοια.

Στην Ελλάδα, η δημιουργία πεζοδρόμων και η συνακόλουθη δημόσια συζήτηση, χρήση και επικράτηση των όρων πεζοδρόμηση, πεζοδρομώ, πεζόδρομος συνδέεται άρρηκτα με το όνομα του Στέφανου Μάνου. Άλλωστε οι πεζοδρομήσεις της Βουκουρεστίου και της Βαλαωρίτου, το 1978, ήταν οι πρώτες στην Ελλάδα, ενώ ακολούθησε η ανάπλαση της Πλάκας με το δίκτυο των πεζοδρόμων που άλλαξε την περιοχή για πάντα. Πρόκειται για έργα πρωτοποριακά και αξιοθαύμαστα τα οποία πολλοί στη συνέχεια μιμήθηκαν.

Σύμφωνα με το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών η λ. πεζοδρόμηση αποτελεί μεταφραστικό δάνειο της γαλλικής λέξης pietonisation, με πρώτη εμφάνιση το έτος 1977. Η χρονολογία συμπίπτει με τις πρωτοποριακές δράσεις που ανέλαβε ο Στέφανος Μάνος, ο οποίος την περίοδο 28.11.1977-14.3.1980 διετέλεσε υφυπουργός Δημοσίων Έργων και εν συνεχεία υπουργός στο νεοσύστατο τότε Υπουργείο Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος.

Το Χρηστικό Λεξικό καταγράφει τα ακόλουθα λήμματα:

πεζοδρόμηση πε-ζο-δρό-μη-ση ουσ. (θηλ.): μετατροπή δρόμου σε πεζόδρομο: εκτεταμένη/ευρεία/μερική ~. Έργα/σχέδιο ~ης (της οδού ...). Το μέτρο της ~ης. [< γαλλ. pietonisation, 1977]

πεζόδρομος πε-ζό-δρο-μος ουσ. (αρσ.): ειδικά διαμορφωμένος δρόμος, στον οποίο έχει απαγορευθεί η κυκλοφορία και η στάθμευση οχημάτων, που προορίζεται αποκλειστικά για την κυκλοφορία πεζών: εμπορικός/κεντρικός/παραλιακός ~. ~ της οδού ... Δημιουργία/κατασκευή ~ου. Εκδηλώσεις/φεστιβάλ βιβλίου στον ~ο ... Βλ. -δρομος. [< πβ. αγγλ. pedestrian zone, γαλλ. zone pietonniere]

Εκτός από τα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής όπου εμφανίζονται οι εν λόγω λέξεις, με τον πιο επίσημο τρόπο είναι αποτυπωμένες, με την υπογραφή του Στέφανου Μάνου, στα Προεδρικά Διατάγματα (Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τσάτσος) και τους σχετικούς νόμους και τις υπουργικές αποφάσεις. Παραδείγματος χάριν:

— Προεδρικό Διάταγμα, (1) «Περί τροποποιήσεως του ρυμοτομικού σχεδίου Αθηνών διά του χαρακτηρισμού ως πεζοδρόμων της οδού Βαλαωρίτου και τμήματος της οδού Βουκουρεστίου.» (ΦΕΚ 454 Δ / 21.8.1978).

— Προεδρικό Διάταγμα, «Περί τροποποιήσεως του ρυμοτομικού σχεδίου Αθηνών δια χαρακτηρισμού οδών ως πεζοδρόμων κλπ.» (ΦΕΚ 445 Δ / 30.8.1979).

— Υπουργική Απόφαση για Ανάπλαση της Πλάκας: «Περί εγκρίσεως της μελέτης “εφαρμογής κυκλοφοριακής μελέτης εμπορικού κέντρου και Πλάκας Αθηνών”, κανονισμών λειτουργίας πεζοδρόμων, και της εφαρμογής των ως άνω μελετών ως και της μελέτης “διαμορφώσεως των οδών Κυδαθηναίων κλπ των Αθηνών σε πεζοδρόμους”» (ΦΕΚ 467 Δ / 7.9.1979).

Δεν θα μπορούσε να λείπει βέβαια και η Σχολή της Μνησικακίας. Ερευνώντας τις δημοσιεύσεις σχετικά με τις πρώτες πεζοδρομήσεις, σκόνταψα και σε ένα προϊόν της αριστερής μνησικακίας: «Ο κατασκευασμένος χώρος της Βουκουρεστίου 1-8. Πίσω από τη Φαντασμαγορία» (2016). Ήταν βέβαια ο ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση, δηλαδή το πεζοδρόμιο στην εξουσία…

*πρώτη δημοσίευση: athensreviewofbooks.com