του Χρίστου Αλεξόπουλου
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και του υψηλού βαθμού αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης των κοινωνιών ο εθνικισμός δεν οδηγεί στην ευημερία, ούτε εγγυάται την ασφάλεια των πολιτών, αλλά συμβάλλει στην δημιουργία συνθηκών ρευστότητας και διακινδύνευσης.
Η στατική θεώρηση της πραγματικότητας στο πλαίσιο της εθνικιστικής ιδεολογικής οπτικής, δηλαδή ως συστήματος αξιών που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση και νομιμοποίηση των αναπτυσσόμενων δραστηριοτήτων, δεν διασφαλίζει δυναμική, η οποία θα οδηγήσει στην οικοδόμηση λειτουργικής μετεξέλιξης των χαρακτηριστικών της κοινωνίας, ώστε να είναι βιώσιμη στις σύγχρονες συνθήκες της ταχύτατης εξέλιξης και των πολυδιάστατων ριζικών αλλαγών, που επιφέρουν η ψηφιακή τεχνολογία και η οικονομική αλληλεξάρτηση.
Μακροπρόθεσμα δε η εμμονή στην ταυτοποίηση μιας κοινωνίας στον 21ο αιώνα με σημείο αναφοράς την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα, τα οποία δεν έχουν μετεξελιχθεί ανάλογα με την σύγχρονη δυναμική, αλλά έχουν περισσότερο φολκλορικό χαρακτήρα με έντονο συναισθηματικό περίβλημα, αντί να συμβάλλει στον κοινωνικό εκσυγχρονισμό, διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για την απομάκρυνση από μια συνεχώς εξελισσόμενη πολιτισμική διαδρομή στο μέλλον και την υποκατάσταση των αξιών της τοπικής κοινωνίας από τα καλλιεργούμενα πρότυπα στο πλαίσιο της λογικής της καταναλωτικής κοινωνίας του θεάματος.
Οπότε μένουν μόνο η γλώσσα και η κοινή καταγωγή ως κριτήρια εθνικής ταυτοποίησης, αν και έχει ήδη αρχίσει η αργή αλλά συνεχής συρρίκνωση της σημασίας τους. Αρκεί να ληφθούν υπόψη οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και οι τεκτονικές αλλαγές, που θα προκαλέσουν σε βάθος χρόνου στη σύνθεση των τοπικών κοινωνιών υποδοχής τους και στον ρόλο της κοινής καταγωγής ως προς την εθνική ταυτοποίηση.
Ως πολιτικό εργαλείο ο εθνικισμός έχει πολυδιάστατες επιπτώσεις όχι μόνο στο εσωτερικό μιας χώρας αλλά και γενικότερα στο υπερεθνικό πεδίο.
Κατ’ αρχήν χρησιμοποιείται ως μέσο για την κατάκτηση της κυβερνητικής εξουσίας, το οποίο στηρίζεται στο εξιδανικευτικό περίβλημα του εθνικού κράτους και την δυνατότητα διασφάλισης της προστασίας των πολιτών και των συμφερόντων τους μέσω αυτού, διότι μπορεί να το εγγυηθεί ως εκφραστής του εθνικού συμφέροντος.
Το περιεχόμενο του βέβαια επικοινωνιακά απευθύνεται κυρίως στο συναίσθημα και την αίσθηση ασφάλειας, που μπορεί να παρέχει η κοινή καταγωγή και η καλλιεργούμενη ευθύνη, πολιτική και κοινωνική, απέναντι στο έθνος ως ιδεατό μόρφωμα.
Αυτή η οπτική βέβαια δεν συμπορεύεται με την δημοκρατική λογική, την σύγχρονη πραγματικότητα και την δυναμική της πλανητικής συνεργασίας με στόχο την ανάλογης εμβέλειας βιώσιμη ανάπτυξη στο πλαίσιο του παγκόσμιου καταμερισμού εργασίας σύμφωνα με τις δυνατότητες της κάθε χώρας, ενώ παράλληλα διευκολύνει την ευδοκίμηση των ανισοτήτων τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και μεταξύ τους. Το επιβεβαιώνουν οι μεγάλες αποστάσεις των επιπέδων ανάπτυξης και ευημερίας μεταξύ των κρατών της παγκόσμιας κοινότητας.
Ταυτοχρόνως η εθνικιστική οπτική δεν συμβάλλει στην αντιμετώπιση των πλανητικής εμβέλειας προβλημάτων, τα οποία αφορούν στο σύνολο των κοινωνιών και απειλούν την βιωσιμότητα τους και την ειρηνική πορεία της ανθρωπότητας προς το μέλλον.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής από την Συμφωνία για το Κλίμα, που υπεγράφη στο Παρίσι (2016). Οι επιπτώσεις αυτής της απόφασης θα πλήξουν το σύνολο των χωρών της παγκόσμιας κοινότητας. Η κλιματική αλλαγή εκτείνεται σε όλο τον πλανήτη, ενώ οι ΗΠΑ είναι ένας από τους μεγαλύτερους ρυπαντές του περιβάλλοντος και υπεύθυνους για τις οικονομικές ανισορροπίες και ανισότητες μεταξύ των κοινωνιών, με αποτέλεσμα την διόγκωση της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών.
Η αξιοποίηση του εθνικισμού (America first) από τον αμερικανό πρόεδρο Donald Trump ως πολιτικού εργαλείου δεν επιλύει προβλήματα είτε στο εθνικό είτε στο πλανητικό πεδίο. Απλά μεταθέτει την όξυνση τους στο μέλλον.
Οι παρενέργειες της εθνικιστικής οπτικής άπτονται και του παγκοσμίου συστήματος ασφαλείας. Η δραστηριότητα της Τουρκίας, ιδιαιτέρως επί προεδρίας του Recep Tayyip Ertogan, στο πλαίσιο των φιλοδοξιών του για την ανάληψη ρόλου περιφερειακής δύναμης και ταυτοχρόνως προώθησης συμφερόντων, τα οποία διαμορφώνουν επικίνδυνες συνθήκες ως προς την βιωσιμότητα, όπως είναι η εξόρυξη ορυκτών καυσίμων στην Ανατολική Μεσόγειο, υποσκάπτουν την ειρήνη και το μέλλον.
Η Τουρκία δεν διστάζει να ανοίγει μέτωπα σε τέσσερα σημεία ταυτοχρόνως (Συρία, Λιβύη, Ιράκ και Ναγκόρνο Καραμπάχ). Και όσο γίνονται αυτά, η οικονομία της χώρας ακολουθεί καθοδική πορεία. Όμως η εξιδανικευτική οπτική σε σχέση με τις, υποτίθεται, θετικές επιπτώσεις σε βάθος χρόνου λειτουργεί νομιμοποιητικά για τις αποσταθεροποιητικές επιλογές της τουρκικής ηγεσίας στις συνειδήσεις των απλών πολιτών.
Όμως αυτές οι ανισορροπίες αποδυναμώνουν την εμπιστοσύνη στις πολιτικές ηγεσίες και στο πολιτικό σύστημα σε βάθος χρόνου, διότι ο εθνικισμός δεν αναπτύσσει μακροπρόθεσμη δυναμική στις κοινωνίες, ιδιαιτέρως μάλιστα όταν η πραγματικότητα οριοθετείται από την παγκοσμιοποίηση και την μεγάλη ταχύτητα της εξέλιξης.
Απλά διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για την άνοδο του βαθμού διακινδύνευσης και την αποστασιοποίηση της πολιτικής από την λειτουργία της ως μέσου για τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό της πορείας προς το μέλλον και ανάλογη διαχείριση της δυναμικής της εξέλιξης, η οποία απαιτεί πλανητικής εμβέλειας οπτική, ώστε να μειώνονται οι επικίνδυνες ανισορροπίες και να διασφαλίζεται η βιωσιμότητα των κοινωνιών σε συνθήκες ειρήνης και ευημερίας χωρίς κοινωνικές ανισότητες.
Η απονομή του Νόμπελ Ειρήνης για το 2020 στο Παγκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών «δείχνει τον δρόμο» που πρέπει να ακολουθήσουν οι κοινωνίες και οι πολιτικές τους ηγεσίες, ώστε να αποφεύγονται επικίνδυνες ανισορροπίες και να διασφαλίζεται η παγκόσμια ειρήνη σε συνθήκες ευημερίας.
*πρώτη δημοσίευση: metarithmisi.gr
