Η πανδημία και η αντίφαση του συστήματος

του Ηλία Καραβόλια

Σε μια εποχή όπου ο κορονοϊός αλλάζει τα πάντα γύρω μας προσπαθώ να κατανοήσω (σημ.: γι’ αυτό άλλωστε γράφουμε, για να ανιχνεύσουμε νοήματα) τη φύση του υπόρρητου/ άγραφου συμβολαίου που ο καθένας μας συνάπτει με την εξουσία, με το Κράτος. Ένα συμβόλαιο αναγκαστικής συμμόρφωσης με τα μέτρα με στόχο την μαζική απώθηση του θανάτου που εκπέμπει η πανδημική κατάσταση.

Ο πολίτης της καραντίνας αποδέχεται την όποια εντολή της κρατικής διοίκησης για την δημόσια υγεία αλλά ταυτόχρονα αποδέχεται, ως οικονομικό υποκείμενο, να λειτουργεί στο lockdown υπό καθεστώς περιορισμένης συμμετοχής στην αγορά. Μια εντολή που ενσωματώνεται μεν στην άτυπη σύμβαση συμμόρφωσης με τα μέτρα αλλά όμως καλύπτει επιδέξια μια άλυτη αντίφαση. Αυτή την οποία η πανδημία εγκατέστησε στα σπλάχνα του συστήματος. Ποια είναι; Τα υποκείμενα επιδοτούνται να απέχουν από παραγωγή-κατανάλωση αλλά καλούνται ταυτόχρονα να μην βγουν εντελώς από το οικονομικό κύκλωμα .Και θα κληθούν όταν επανέλθουν στην κανονικότητα να συνεχίσουν να είναι ταυτόχρονα παραγωγοί και καταναλωτές (prosumers). Έτσι φυσικά θα συνεχίσουν να υπόκεινται μονίμως στην διαρκή αξιολόγηση της αξίας τους ως ατομικά κεφάλαια. Άλλωστε πολύ πριν ξεσπάσει η πανδημία το άτομο άρχισε να εγκαλείται και να ενεργεί ως κεφάλαιο διαρκούς αξιολόγησης, ως ατομική επιχείρηση, ως μια Εγώ Α.Ε. που πρέπει να βαθμολογείται στην αγορά (ή όπως έγραψε κάποτε εύστοχα στην επιθεώρηση Αλήθεια o ψυχαναλυτής Δ. Βεργέτης: ’’...ως ναρκισσιστική πιστωτική μονάδα στο χρηματιστήριο του μεταμοντέρνου ατομικισμού’’).

Προσωπικά φρονώ ότι ο σημερινός πολίτης του εγκλεισμού μοιάζει με σαστισμένο/διχασμένο υποκείμενο. Μοιάζει να είναι εκείνο το αντισυμβαλλόμενο μέρος του άρρητου συμβολαίου με την κρατική εξουσία το οποίο δεν ξέρει καλά τους όρους και τις ρήτρες εκτέλεσης. Πιο απλά: δεν μπορεί να αποφύγει την άλυτη αντίφαση της οικονομικής πραγματικότητας λόγω των lockdown. Ο καπιταλισμός ζει από τις εντολές: δούλεψε, ξόδεψε, απόλαυσε. Και η πανδημία διαμορφώνει σήμερα ένα διαφορετικό πεδίο ερμηνείας των σημαινόντων στην οικονομία: Πόση είναι η αναστολή στην απόσπαση υπεραξίας και η συνεπαγόμενη πτώση στα ποσοστά κέρδους; Πόση αναβολή (υπέρ) απόλαυσης αντέχουν οι καταναλωτές, οι εργαζόμενοι, οι κεφαλαιούχοι; Ποιός ο βαθμός αλληλεξάρτησης επιδομάτων και χρέους που συσσωρεύονται σε νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κράτη;

Γράφει ο Tomsic στο πρόσφατο βιβλίο του (Το Καπιταλιστικό Ασυνείδητο, εκδ. Futura) : ’’Ο καπιταλισμός δεν είναι διαστροφή αλλά απαιτεί την διαστροφή απο τα υποκείμενα του: να απολαμβάνουν την εκμετάλευση’’. Και επειδή οι εργασιακές συνθήκες δεν είναι οι καλύτερες σχεδόν για τους περισσότερους-και δεν προβλέπεται να βελτιωθούν άμεσα-γίνεται ελπίζω εμφανής η ανάγκη να ορίσουμε ξανά αυτή την σχέση ’’εκμετάλλευσης’’. Διότι πλέον η εργασία, η κατανάλωση, η επένδυση, και τα συνεπαγόμενα τους, συνθέτουν μια νέα όχι αμιγώς ’’οικονομική’’ σχέση μεταξύ του ανθρώπου και της οικονομίας.

Κάπου εδώ ανακαλώ στη μνήμη μου μια προσέγγιση των Deleuze -Guattari ( στο Αντι-Οιδίπους, εκδ. Πλέθρον) σχετικά με το Κράτος :’’... έρχεται μια στιγμή που σχηματίζει μια τεράστια επιχείρηση αντι-παραγωγής, αλλά στους κόλπους της ίδιας της παραγωγής, και ρυθμίζοντας την.’’ (σημ.: συμπεριλαμβάνουν βέβαια και τον στρατό και την αστυνομία, αλλά προσωπικά μένω στο Κράτος, ως βραχίονα του Κεφαλαίου). Αναρωτιέμαι αν στον πυρήνα αυτής της στιγμής/ρύθμισης - που υπέδειξαν τόσα εύστοχα από το μακρινό 1968 οι συγκεκριμένοι γάλλοι στοχαστές- αξίζει να δούμε πως δομείται η μικροφυσική του συστήματος. Και πως περιλαμβάνεται σε αυτήν η βιοπολιτική καθυπόταξη του τραυματισμένου υποκειμένου της μετά-covid εποχής. Αυτού που θα καλείται να λύσει την "αντίφαση" στην οικονομία έχοντας απωλέσει ζωτικά στοιχεία του ρόλου του(μιλάω για τον χαμηλό μισθό και τα χαμηλά εισοδήματα/κέρδη) Πλέον έννοιες όπως παραγωγικότητα/αποδοτικότητα θα μας απασχολήσουν πολύ στο μέλλον. Πίσω από αυτές όμως υπάρχει πάντα το ανθρώπινο κεφάλαιο που καλείται να ’’προσαρμοστεί’’ σε ένα σκηνικό μειωμένης οικονομικής δραστηριότητας. Και πάντα με τις υπερεγωτικές εντολές του συστήματος για περισσότερη εργασία, κατανάλωση και απόλαυση...