του Παναγιώτη Ε. Πετράκη*
Είμαστε στην πιο ιδιότυπη φάση της κρίσης του COVID. Η ανάκαμψη εξελίσσεται, πάντως με αυξημένη βραδυπορία λόγω των ιδιότυπων lockdown που γίνονται όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά σε όλη την Ευρώπη, ο κοινωνικός ιστός πλήττεται με δριμύτητα λόγω της εξαιρετικής επιδημιολογικής επιδείνωσης. Πάντως, εμείς οι οικονομικοί αναλυτές, λες και ζούμε σε μια διαφορετική διάσταση του κόσμου, προβλέπουμε για πρώτη φορά μετά τον Μάρτιο του 2020 μια εντονότατη ανάκαμψη της παγκόσμιας και της ελληνικής οικονομίας, που θα αλλάξει (!) την αντίληψη του κόσμου μας, από το τέλος του 2021 και το 2022. Όμως το αντικείμενο του σημειώματος σήμερα δεν είναι οι εκτιμήσεις αυτές, αλλά η συγκέντρωση της προσοχής μας σ’ έναν εξαιρετικά ευαίσθητο τομέα, αυτόν του πολιτισμού, ο οποίος είναι παγκοσμίως ο πλέον πληττόμενος τομέας από την πανδημία! Να σημειωθεί ότι ο κλάδος συνεισέφερε το 2019 το 4,2% στο σύνολο της προστιθέμενης αξίας της ελληνικής οικονομίας. Η επίδοση αυτή ήταν η τρίτη καλύτερη στην Ευρώπη μαζί με αυτήν της Κύπρου και κάτω από αυτή της Μάλτας και στης Ισπανίας και ότι το 29,2% (63 εκατ.) όλων των θέσεων εργασίας στην ΕΕ δημιουργείται από τις βιομηχανίες που συνδέονται με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Στις ΗΠΑ, όπου υπάρχουν πιο οργανωμένα στοιχεία –κάτι παραπλήσιο πρέπει να ισχύει και στην Ελλάδα–, η κρίση του COVID οδήγησε το 60% των εργαζομένων στις τέχνες, στη διασκέδαση και στην αναζωογόνηση των ανθρώπων να χάσουν τη δουλειά του και από αυτούς μόνο ένα 3% επέστρεψε με τη βοήθεια των μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας και ένα άλλο 3% άλλαξε δραστηριότητα. Για να αντιληφθεί κανείς την έκταση του προβλήματος, θα πρέπει να έχει υπόψη του ότι τα αντίστοιχα ποσοστά στον τομέα της φιλοξενίας και του πολιτισμού είναι μικρότερα και ακόμα μικρότερα είναι στο λιανεμπόριο. Ίσως στην Ελλάδα ο πλέον πληττόμενος τομέας να είναι ο τουρισμός, αλλά και ο πολιτισμικός τομέας είναι ο δεύτερος πληττόμενος!
Γιατί συνέβη αυτό εύκολα κανείς μπορεί να το φανταστεί: πρώτον, είναι εξαιρετικά ανθρωπογενής τομέας κοινωνικής δραστηριότητας, άρα διεκόπη η προσφορά των υπηρεσιών του. Δεύτερον, δεν είχε και δεν έχει προσαρμοστεί στις τεχνολογικές μεταβολές, ιδίως όπου απαιτούνται κοινωνικές επαφές, όπως π.χ. παραστάσεις, και, τρίτον, οι προληπτικές αποταμιεύσεις των πολιτών τού στέρησαν τη ζήτηση ως ένα είδος όχι πρώτης ανάγκης. Μάλιστα, ενώ ορισμένοι τομείς του από καιρό είτε είχαν προσαρμοστεί βίαια στις τεχνολογικές μεταβολές, π.χ. συναυλίες, καταστρέφοντας παλαιότερες δομές της πολιτισμικής δραστηριότητας, δίνοντας όμως την ευκαιρία να γεννηθούν νέες μορφές δραστηριότητας (μισθωμένη διαδικτυακή μουσική κ.λπ.), άλλες δέχτηκαν σοβαρό πλήγμα (π.χ. πολιτισμικός τουρισμός). Σημειώνεται δε ότι οι αλλαγές σε ορισμένες από τις δραστηριότητες αυτές (π.χ. virtual tours σε μουσεία ή πολιτισμικούς χώρους) προσφέρουν μία νέα υπηρεσία που ενδεχομένως αλλάξει ριζικά το υπάρχον πεδίο (χωρίς εργαζομένους, χωρίς έσοδα για τη χώρα!) δημιουργώντας εντελώς νέες καταστάσεις!
Βεβαίως, αυτές οι έκτακτες συνθήκες προβλέπεται να διαρκέσουν στην ακραία τους μορφή μερικούς μήνες ακόμα! Όμως σιγά σιγά διαγράφεται ένας νέος κόσμος στον χώρο του πολιτισμού για το μέλλον! Είναι στιγμή περισυλλογής και υιοθέτησης νέων ριζικών (σε επιδράσεις) θετικών πρωτοβουλιών. Ναι, το κλίμα στην Ευρώπη απειλείται (γι’ αυτό ένα μεγάλο μέρος του Ταμείου Πανδημίας θα αφιερωθεί στην κλιματική αλλαγή), αλλά και η πολιτισμική δραστηριότητα απειλείται. Με άλλα λόγια, το κρυφό ευρωπαϊκό όπλο της soft power για τη διεκδίκηση του κόσμου απειλείται. Το όπλο αυτό οι ΗΠΑ το αξιοποίησαν (κυρίως μέσω του Hollywood) μετά τον πόλεμο εξαιρετικά αποτελεσματικά και τώρα πρέπει η Ευρώπη να το οπλίσει αφού υπάρχει το περιεχόμενο και έχει τους πόρους για να το κάνει! Ένα μέρος των κεφαλαίων του Ταμείου της Πανδημίας θα πρέπει να κατευθυνθεί για να επανοργανωθεί η πολιτισμική δραστηριότητα στην Ευρώπη. Έτσι η Ελλάδα θα αποκτήσει μία πολύ σοβαρή θέση στον νέο αυτό κόσμο.
*καθηγητής ΕΚΠΑ
