του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
Έπρεπε να τον δει κανείς στην τηλεοπτική εκπομπή του, με τίτλο The Apprentice (Ο Μαθητευόμενος). Θα παρατηρούσε με ποιόν τρόπο ειρωνευόταν τους συνομιλητές του, με ποια ευχαρίστηση απέλυε τους υποτελείς του και πόση χαρά αισθανόταν όταν εκστόμιζε «μαγκιές» σε πρόσωπα που δεν μπορούσαν να του απαντήσουν.
Τελική διαπίστωση; Μια αλαζονική προσωπικότητα, η οποία όμως έχει την αίσθηση της επικοινωνίας. «Ο Ντόναλντ Τραμπ, έγραφε στο «Βήμα της Κυριακής» της 20ης Νοεμβρίου 2016 ο καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής κ. Στέλιος Στυλιανίδης, δεν θα μπορούσε να βρεθεί σε κανένα ψυχαναλυτικό ντιβάνι, ούτε να ζητήσει την παραμικρή βοήθεια από επαγγελματία ψυχικής υγείας. Είναι ο τύπος της ναρκισσιστικής προσωπικότητας που έχοντας μια ειδική παθολογία του υπερεγώ του, δηλαδή την ισχνή εσωτερίκευση νόμων και κανόνων ηθικής, επιτίθεται στους αντιπάλους του με φθόνο, οργή και ακραία ένταση.»
Πρόκειται για μια προσωπικότητα που λέει χωρίς ίχνος ενοχής απευθυνόμενος στο θρησκευτικό του ακροατήριο ότι τα δύο αγαπημένα του βιβλία είναι πρώτα η Βίβλος και μετά «The art of the deal»(Η τέχνη της διαπραγμάτευσης).Και με το στυλ αυτό, τροφοδοτεί μια αυταρχική ακροδεξιού τύπου χυδαία ιδεολογία λαϊκισμού, με ένα ύφος ρητορικής που υπονοεί ότι, όπως αυτός, όλοι που τον ακολουθούν μπορούν να ζήσουν χωρίς στερήσεις, πένθη, επώδυνες καταστάσεις. Αυτός ο λαϊκισμός της τιμωρίας του «συστήματος», της παρηγοριάς των «θυμάτων» του και της ελπίδας για αποκατάσταση της πληγωμένης ταυτότητας του αμερικανικού έθνους, καταφέρνει να διεγείρει το συλλογικό φαντασιακό όλων εκείνων που αισθάνονται αποκλεισμένοι και αδικημένοι από τις ελίτ. Η οδύνη και ο θυμός των περιθωριοποιημένων γίνονται μοχλός ταύτισης με τη σαγήνη και την ευφορία που ασκεί μια διαστροφική προσωπικότητα, με την υπόσχεση ότι «θα είμαι η φωνή σας, ακόμη και αν και οι δύο ξέρουμε, ο λαός και εγώ, μέσα από μια συμφωνία διάψευσης, ότι όλα αυτά που υπόσχομαι δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν».
Η συναισθηματική δημοκρατία, ο θρίαμβος του θυμικού και της εκ- φόρτισης των πολλών απέναντι στην αποξένωση των κυρίαρχων μειοψηφιών, καταφέρνει και αποκωδικοποιεί με άμεσο τρόπο τον θυμό, την απελπισία και την προσδοκία του ψηφοφόρου. Η ήττα του ορθολογισμού είναι τόσο συντριπτική ώστε στο πρόταγμα του Τραμπ «Τι έχετε να χάσετε; Ψηφίστε με» συσκοτίζονται από το συλλογικό φαντασιακό οι δομικές αντιφάσεις του λόγου του: ταξική ψήφος, μισογυνισμός, σεξισμός, προκατάληψη και τιμωρία απέναντι στις μειονότητες, απομονωτισμός μια ανοιχτής αγοράς και εθνικιστική περιχαράκωση ως απάντηση στην παγκοσμιοποίηση.»
Στις προεδρικές εκλογές του 2016, απέναντι στη Χίλαρυ Κλίντον, η οποία εκπροσωπούσε μια ελίτ που κανείς δεν γνωρίζει επακριβώς ποια είναι, ο Ντόναλντ Τραμπ προβλήθηκε ως ο αυθεντικός εκφραστής της διαμαρτυρίας και του αδιεξόδου του σύγχρονου πολιτισμού, των μύθων, των κοινωνικών και πολιτικών θεσμών των ΗΠΑ. Στην ουσία το υποκείμενο συγχωνεύεται σιη μάζα και ο δισεκατομμυριούχος γίνεται ο ψυχικός, όχι μόνο ο πολιτικός, εκπρόσωπος μιας αγέλης η οποία κινείται με βάση τα πιο χαμηλά και σκοτεινά ένστικτα.
Στην ειδική περίπτωση του λαϊκιστή Τραμπ, πέρα από τις αναλογίες με άλλους ηγέτες της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς, η προσωπικότητά του είναι η ίδια η πολιτική του.
«Πρόκειται για στρέβλωση της αρχής της πραγματικότητας μέσα από την απλουστευτική συνθηματολογική μεταφορά του «επιχειρείν» στο «κυβερνάν». Με άλλα λόγια, χωρίς την παραμικρή εσωτερίκευση ενοχής, προβάλλει ως συλλογικό ιδεώδες το ατομικό επαγγελματικό και προσωπικό του μοντέλο («είμαι έξυπνος, δεν πληρώνω φόρους, έχω ό,τι θέλω, είμαι νικητής»)», έγραφε ο καθηγητής Στ. Στυλιανίδης.
Και αναρωτιόταν στη συνέχεια ποιοι ήσαν οι βαθύτεροι λόγοι της νίκης του Τραμπ το 2016, μια νίκη η οποία βέβαια οφειλόταν αποκλειστικά στο αμερικάνικο σύστημα εκλογής του προέδρου και όχι σε πλειοψηφική υπεροχή.
Απαντώντας δε στο ερώτημα του, ο καθηγητής Στ. Στυλιανίδης, έγραφε ότι η επιτυχία Τραμπ οφειλόταν στο ότι ο δημοκρατικός / προοδευτικός κόστος της Αμερικής στάθηκε ανίκανος να αφουγκραστεί, να κατανοήσει και αν δώσει πειστικές απαντήσεις σε οξυμμένα λαϊκά κοινωνικά προβλήματα.
Και τα τελευταία πηγάζουν βέβαια από τις μεγάλες ανακατατάξεις και τους μετασχηματισμούς που παρατηρούνται στην παγκόσμια οικονομία από την πρώτη πετρελαϊκή κρίση και μετά. Μετασχηματισμοί πολύπλοκοι και υψηλής ταχύτητας, τους οποίους τα διαφορά πολιτικά συστήματα αντιμετώπισαν με ξεπερασμένα θεωρητικά εργαλεία, που στην πράξη σε συγκεκριμένες περιπτώσεις αποδείχθηκαν εγκληματικά. Όπως το ίδιο συνέβη και με συστήματα εξουσίας που υπόσχονταν επίγειους παραδείσους, ο δρόμος των οποίων οδηγούσε σε μια υπαρκτή κόλαση. Μέσα σε αυτό το θολό και αβέβαιο πλέον περιβάλλον, όπου η πανδημία βάζει και αυτή το λιθαράκι της, απομένει να δούμε που θα οδηγήσει ο νεολαικισμός, ο οποίος για τη ώρα τροφοδοτεί τις ΜΕΘ και όχι κάποια νέου τύπου κρεματόρια.
