του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
«Εκεί όπου η ζωή ορθώνει ένα εμπόδιο, η ευφυΐα ανοίγει δίοδο, αφού, μολονότι δεν υπάρχει γιατρειά για έναν ανανταπόκριτο έρωτα, μπορεί κανείς να βρει κάποια ανακούφιση από τον πόνο, αν μη τι άλλο μαθαίνοντας όσα έχει να του διδάξει. Η ευφυΐα δεν αποδέχεται στη ζωή τις κλειστές και δίχως διέξοδο καταστάσεις».
Τάδε έφη ο Μαρσέλ Προυστ (1871-1922) και ίσως τα λόγια του να έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα ενώ κλείνει η πρώτη εικοσαετία του 21ου αιώνα.
Σε λίγες εβδομάδες επίσης, κλείνουν πέντε χρόνια από τότε που έφυγε σε ηλικία 89 ετών και ένας ιδιαίτερα σημαντικός αλλά άγνωστος στο ευρύ κοινό φιλόσοφος – πρωτοπόρος.
Στην ιστορία της επιστήμης, λίγοι μόνο στοχαστές είχαν το σπάνιο προνόμιο να συμβάλουν με το έργο τους στη διαμόρφωση ενός ολότελα νέου γνωστικού κλάδου και επίσης να παραμείνουν για πολλές δεκαετίες οι μέγιστες αυθεντίες και οι ανανεωτές αυτού του κλάδου. Στο πάνθεον αυτών των πρωτοπόρων ο Marvin Minsky κατέχει μια εξέχουσα θέση, αφού όχι μόνο συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση και την εδραίωση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ), αλλά και γιατί ήταν ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής των σημαντικότερων θεωρητικών εξελίξεων σ’ αυτό το ραγδαία εξελισσόμενο ερευνητικό πεδίο.
Όπως γράφουν στο θαυμάσιο βιβλίο του Μίνσκυ «Η Κοινωνία της Νόησης» (Εκδόσεις Πεδίο) οι μεταφραστές του έργου Μυρτώ Αντωνοπούλου και Σταύρος Μακανδίλης, «Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) πριν καταστεί ότι είναι σήμερα - ένας εξαιρετικά εύρωστος επιστημονικός κλάδος με εκπληκτικές τεχνολογικές εφαρμογές - ήταν μια λίγο-πολύ «παλαβή υπόθεση» που ωρίμαζε στη σκέψη κάποιων εκκεντρικών αλλά μεγαλοφυών ερευνητών. Ως αυτόνομος επιστημονικός κλάδος, γεννήθηκε το 1956. Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς, μια μικρή ομάδα ερευνητών που μέχρι τότε εργάζονταν στο περιθώριο της «ορθόδοξης» επιστήμης συγκεντρώθηκαν στο Κολέγιο του Ντάρτμουθ, στο Νιου Χάμσαϊρ, για να συζητήσουν σχετικά με τη δυνατότητα κατασκευής προγραμμάτων για υπολογιστή ικανών να εκδηλώνουν ευφυή συμπεριφορά. Πρωταγωνιστές της ιστορικής εκείνης συνάντησης ήταν τέσσερις νεαροί επιστήμονες: ο John McCarthy, ο Marvin Minsky, ο Allen Newell και ο Herbert Α. Simon, που σήμερα θεωρούνται ως οι «πατέρες» της ΤΝ.
Σκοπός αυτής της συνάντησης, όπως έγραφαν οι διοργανωτές της ήταν η διερεύνηση της υπόθεσης ότι «κάθε όψη της μάθησης ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό της νοημοσύνης μπορεί να περιγραφεί, κατ’ αρχήν, ρε τέτοια ακρίβεια ώστε να είναι δυνατή η προσομοίωσή του από μία μηχανή». Σ’ αυτή τη λακωνική διατύπωση διακρίνουμε ήδη όλα τα βασικά στοιχεία που την επόμενη δεκαετία αποτέλεσαν τον «σκληρό θεωρητικό πυρήνα» της ΤΝ.
Πράγματι, κατά την επόμενη δεκαετία (1956-1966), δηλαδή την περίοδο συγκρότησης της ΤΝ, η έρευνα στράφηκε γύρω από την αναζήτηση νοητικών φαινομένων: του λεγόμενου γενικού λύτη προβλημάτων. Σύντομα όμως οι περισσότεροι ερευνητές, και κυρίως ο Μ. Minsky και οι μαθητές του, άρχισαν να συνειδητοποιούν τις δυσκολίες και τα αδιέξοδα αυτής της αφηρημένης αλγοριθμικής προσέγγισης Έτσι, κατά τη δεύτερη περίοδο της ιστορίας της (1966-1975), η ΤΝ στράφηκε στην έρευνα των «μικροκόσμων» (microworlds), μιας νέας και πιο ρεαλιστικής προσέγγισης που συνίσταται στην ανάπτυξη μεθόδων αναπαράστασης και επεξεργασίας μεμονωμένων και αρκετά περιορισμένων τομέων της ανθρώπινης γνώσης. Επίκεντρο των εξελίξεων ήταν το Εργαστήριο Τεχνητής Νοημοσύνης του ΜΙΤ, που είχε ιδρύσει και διηύθυνε με εξαιρετική επιτυχία ο Μ. Minsky. Αυτή η στροφή από τα γενικά και αφηρημένα στα μεμονωμένα και εξειδικευμένα προγράμματα οδήγησε σε εκπληκτικές τεχνολογικές εφαρμογές, όπως τα έμπειρα και βασισμένα στη γνώση συστήματα ή τα συστήματα για την αναγνώριση εικόνας ή ομιλίας.
Όπως καταλαβαίνει ο αναγνώστης, ο δρόμος προς την τεχνητή νοημοσύνη, δεν ήταν το προϊόν κάποιας μεγάλης συνωμοσίας και της καπιταλιστικής της «εκμετάλλευσης», αλλά το αποτέλεσμα μιας τεράστιας πνευματικής ανησυχίας. Από αυτές τις ανησυχίες που μόνον ο άνθρωπος μπορεί να έχει, αλλά και να αξιοποιεί για να βελτιώσει τη ζωή του. Πλην όμως, οι βελτιώσεις αυτές, όχι μόνον δεν είναι αυτόματες, αλλά δεν γίνονται και χωρίς σοβαρές ανατροπές σε συστήματα εξουσίας και συντεχνιακών δομών. Κατά συνέπεια ενοχλούν και διακυβεύουν συμφέροντα.
Το μοντέλο της «Κοινωνίας της Νόησης» του Μάρβιν Μίνσκι αποτελεί μια τεράστια θεωρητική σύλληψη στο πλαίσιο της οποίας προτείνεται ένα νέο και ρεαλιστικό μοντέλο της αρχιτεκτονικής του ανθρώπινου νου. Επρόκειτο δηλαδή για μια θεμελιακή ανατροπή του τρόπου με τον οποίον λειτουργεί η νόηση, γεγονός που δεν μπορούσε αν αφήσει αδιάφορους όλους αυτούς που τα τελευταία χρόνια έχουν κηρύξει πόλεμο στη νόηση γιατί βλέπουν ότι μέσω της ανάπτυξης της και της βελτίωσης της διακυβεύονται συγκεκριμένες μορφές και πρακτικές εξουσίας. Η επέκταση των ορίων κατανόησης της ανθρωπότητας είναι η πολύ μεγάλη ήττα της βλακείας, της παραπλάνησης και της υποταγής. Άρα...;
