Ο εντυπωσιασμός ως επικοινωνιακό εργαλείο

του Χρίστου Αλεξόπουλου

Κυρίαρχο εργαλείο για την διαμόρφωση γνώμης και στάσης στους πολίτες των σύγχρονων μαζοποιημένων κοινωνιών είναι ο εντυπωσιασμός, ο οποίος αποτελεί βασική συνιστώσα του επικοινωνιακού τομέα και της πραγματικότητας, που διαμορφώνεται στο πλαίσιο της εικονικής αποτύπωσης της στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας.

Αυτό ισχύει όχι μόνο στο κοινωνικό πεδίο αλλά και στο πολιτικό. Διευκολύνει την διαμόρφωση στοχευμένης πολιτικής και κοινωνικής στάσης στους πολίτες, η οποία δεν είναι προϊόν διαλόγου με ορθολογικά χαρακτηριστικά, αλλά στηρίζεται στον εντυπωσιασμό και την ενεργοποίηση του συναισθήματος και της ψευδαίσθησης ως μέσων για την προσέγγιση της πραγματικότητας και την οικοδόμηση της ατομικής λειτουργίας είτε στο κοινωνικό είτε στο πολιτικό πεδίο.

Με αυτό τον τρόπο, βέβαια, ενισχύεται η μαζοποίηση των κοινωνιών, στο πλαίσιο της οποίας τα άτομα παθητικοποιούνται και λειτουργούν εκτελεστικά, ενώ η ατομική βούληση συρρικνώνεται και οι πολίτες αποκτούν νοοτροπία αγέλης με εργαλείο την εξιδανικευτική οπτική σε σχέση με την πραγματικότητα σε βάθος χρόνου και τον αντίστοιχο προσανατολισμό του πολιτικού συστήματος σε αυτή την επικοινωνιακή πρακτική, τα οποία καλλιεργούνται κυρίως από τα εικονικά μέσα επικοινωνίας με την μαζική διοχέτευση ανάλογων ερεθισμάτων και προτύπων ατομικής και κοινωνικής λειτουργίας.

Παράγωγο αυτής της πρακτικής είναι η πριμοδότηση της λογικής του κονφορμισμού, δηλαδή η προσαρμογή του ατόμου στις απαιτήσεις και στους τύπους συμπεριφοράς της κοινωνικής ομάδας αναφοράς του με την διαμόρφωση λειτουργικών στάσεων είτε σε σχέση με την πολιτική πραγματικότητα είτε με την κοινωνική με στόχο την αναπαραγωγή του ισχύοντος μοντέλου οργάνωσης των συστημάτων, που συνθέτουν τις σύγχρονες κοινωνίες (από το οικονομικό και το πολιτικό μέχρι το υγείας και το εκπαιδευτικό).

Η επίτευξη του εντυπωσιασμού των πολιτών στο πλαίσιο της μαζικής επικοινωνιακής λειτουργίας στηρίζεται στην αξιοποίηση της εικονικής προσέγγισης της πραγματικότητας, ώστε να είναι εφικτή η διαμόρφωση συνθηκών κοινωνίας του θεάματος και στον εξιδανικευτικό λόγο σε σχέση με το μέλλον, ο οποίος συνοδεύει το θέαμα.

Για αυτό η βασική επιδίωξη της μαζικής επικοινωνίας στο πλαίσιο των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων (π.χ. οικονομικό, εργασιακό, υγείας κ.λ.π.) είναι η ενεργοποίηση του συναισθήματος και της φαντασίωσης και όχι του ορθολογισμού και της κριτικής σκέψης στους πολίτες με κατάληξη τον διάλογο σε θεσμοθετημένες διαδικασίες.

Δεν είναι τυχαία η διαφημιστικού τύπου εκπομπή πολιτικών μηνυμάτων στο πλαίσιο της μαζικής επικοινωνίας στα διάφορα τηλεοπτικά μέσα καθώς και η φαντασιακή διάσταση του πολιτικού λόγου σε σχέση με το μέλλον, ιδιαιτέρως σε προεκλογικές περιόδους.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και άλλα κοινωνικά συστήματα, όπως το οικονομικό, με την διοχέτευση διαφημιστικών μηνυμάτων για την καλλιέργεια της καταναλωτικής λογικής και του θεάματος ως μέσου για την αυτοπαρουσίαση και την απόκτηση κοινωνικού στάτους.

Πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της οπτικής είναι η πληθώρα εκπομπών στα διάφορα τηλεοπτικά κανάλια σχετικά με την ενδυματολογική εμφάνιση ιδιαιτέρως των νέων και των δύο φύλων, οι οποίες εκτός από την προώθηση του καταναλωτισμού καλλιεργούν και την λογική της κοινωνίας του θεάματος με εργαλείο τον εντυπωσιασμό.

Την δημιουργία αυτών των συνθηκών διευκολύνουν επίσης η υπερβολική πληθυσμιακή συγκέντρωση στα μεγάλα αστικά κέντρα (με παρενέργεια την μαζοποίηση), η μη παραγωγή κοινωνικών αξιών στις τοπικές κοινωνίες σε συνδυασμό με την υποκατάσταση τους από τα καταναλωτικά πρότυπα στο πλαίσιο της κοινωνίας του θεάματος και η μεγάλη ταχύτητα της ροής του χρόνου, η οποία δεν αφήνει περιθώρια εξισορρόπησης της δραστηριοποίησης των πολιτών στο πλαίσιο των κοινωνικών τους ρόλων (π.χ. εργασιακό, συζύγου, γονέα κ.λ.π.) με την ενασχόληση τους με τα τοπικά προβλήματα και την ανάπτυξη συλλογικής δράσης στο επίπεδο της κοινής βίωσης της καθημερινότητας με τους συμπολίτες του στην «γειτονιά» κατά την διάρκεια του ελεύθερου χρόνου.

Συμπληρωματικά λειτουργεί και η αδυναμία προσέγγισης και κατανόησης της πολύπλοκης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας λόγω της μη διάθεσης των κατάλληλων μεθοδολογικών εργαλείων σε ατομικό επίπεδο.

Αρνητικό ρόλο επίσης παίζει και η αποσπασματικότητα, που χαρακτηρίζει την ενημερωτική λειτουργία, διότι η ταχύτητα της δυναμικής της εξέλιξης υπερβαίνει τα όρια του διαθέσιμου χρόνου για την κατανόηση και επεξεργασία της στο πλαίσιο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και των δυνατοτήτων των δημοσιογραφικών μεθοδολογικών εργαλείων για την επεξεργασία των πολύπλοκων αλληλοεξαρτώμενων συνθηκών σε τοπικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο.

Η εικόνα, ως ενημερωτικό εργαλείο, αποτυπώνει μόνο ένα μέρος της πραγματικότητας, η οποία μετασχηματίζεται με πολύ μεγάλη ταχύτητα, με αποτέλεσμα να πληθαίνουν συνεχώς τα στοιχεία, που συνθέτουν την συνολική εικόνα του παγκόσμιου γίγνεσθαι, η προσέγγιση και ανάλυση του οποίου είναι βασικές προϋποθέσεις για την κατανόηση της εξέλιξης και την αντικειμενική παρουσίαση όλων των διαστάσεων της.

Αυτές οι συνθήκες διαμορφώνουν μια αντιφατική και σε βάθος χρόνου δύσκολα διαχειρίσιμη δυναμική στις κοινωνίες. Από το ένα μέρος η γνώση, που οικοδομείται με εργαλείο την τεχνοκρατική προσέγγιση και ανάλυση της ταχύτατα εξελισσόμενης πραγματικότητας, είναι βασική προϋπόθεση για την βιώσιμη διαχείριση της εξέλιξης τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο.

Από το άλλο μέρος οι συνθήκες, που διαμορφώνει το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης (π.χ. μαζοποίηση των κοινωνιών, υποκατάσταση των κοινωνικών αξιών από τα καταναλωτικά πρότυπα της κοινωνίας του θεάματος κ.λ.π.) δεν συμβάλλουν στην αναγκαία ορθολογική προσέγγιση της βιωνόμενης πραγματικότητας στην δυναμική προβολή της στο μέλλον, ώστε οι πολίτες να διαμορφώνουν λειτουργική πολιτική άποψη και στάση με σημείο αναφοράς την βιωσιμότητα του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας σε συνθήκες ευημερίας και κοινωνικής δικαιοσύνης.

Με αυτά τα δεδομένα συρρικνώνεται η δημοκρατική λειτουργία και οι πολίτες δεν ανταποκρίνονται στον ρόλο τους ως πολιτικών υποκειμένων, αλλά μετατρέπονται σε εύκολα θύματα του εντυπωσιασμού και του εξιδανικευτικού λόγου σε σχέση με το μέλλον.

Αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης των πολιτών και διαχείρισης της εξέλιξης, χωρίς την ενσυνείδητη συμμετοχή των κοινωνιών, τόσο ως ατομικών όσο και ως συλλογικών υποκειμένων, στην διαμόρφωση της πραγματικότητας οδηγεί στην αποκατάσταση συνθηκών κοινωνικής ανισορροπίας και αβεβαιότητας (π.χ. διαχείριση της πανδημίας του Covid-19).

Παράλληλα δεν ελέγχεται η εξέλιξη ως προς τις επιπτώσεις της σε βάθος χρόνου (π.χ. κλιματική αλλαγή, ρύπανση του περιβάλλοντος, οικονομικές ανισορροπίες μεταξύ των κοινωνιών, μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, πανδημίες κ.λ.π.) με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο βαθμός διακινδύνευσης σε πλανητικό επίπεδο.

Ο εντυπωσιασμός αποδεικνύεται μη λειτουργικός στην εποχή της γνώσης, του υψηλού βαθμού πολυπλοκότητας σε συνθήκες ταχύτατης ροής του χρόνου, της πολυδιάστατης αλληλεξάρτησης των κοινωνιών και των πλανητικής εμβέλειας προβλημάτων.

*πρώτη δημοσίευση: metarithmisi.gr