του Γιώργου Κ. Πρεβελάκη
Στις 6 Ιανουαρίου 2021 εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο παρακολούθησαν ζωντανά στις τηλεοράσεις τους την εισβολή των “Τραμπιστών” στο Καπιτώλιο. Τα αναπάντεχα βίαια γεγονότα και η πλημμελής αντίδραση οδηγούν στη σύγκριση με την επίθεση στους διδύμους πύργους είκοσι χρόνια πριν. Και τότε το αιφνιδιαστικό χτύπημα της Αλ Κάϊντα καθήλωσε εκατομμύρια τηλεθεατές urbi et orbi. Το 2001 η γιγάντια αμερικανική αμυντική μηχανή απεδείχθη απροετοίμαστη για την έξωθεν ασύμμετρη τρομοκρατική πρόκληση. Κατ’ αναλογίαν, το 2021 οι ισχυρές δυνάμεις, οι επιφορτισμένες με την ασφάλεια του κέντρου της αμερικανικής εξουσίας, απέτυχαν να αποτρέψουν την έσωθεν ασύμμετρη απειλή.
Οι δίδυμοι πύργοι συγκροτούσαν την απτή εικόνα της παγκόσμιας αμερικανικής κυριαρχίας. Η καταστροφική επίθεση αμφισβήτησε τον μύθο του αμερικανικού οχυρού, μια θεμελιακή διάσταση της αμερικανικής αυτοπεποίθησης. Κλόνισε την ιδέα ότι το αμερικανικό έδαφος ήταν άτρωτο. Οι επακόλουθες τιμωρητικές αμερικανικές επεμβάσεις αποσκοπούσαν να αποκαταστήσουν την αίσθηση της εδαφικής παντοδυναμίας.
Η αρχιτεκτονική εικονογραφία είναι ζωτικό στοιχείο στο δίπρακτο δράμα. Οι πληγέντες το 2001 δίδυμοι πύργοι κατασκευάστηκαν σε ένα μοντερνιστικό αρχιτεκτονικό στυλ το οποίο, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, συμβόλισε το αμερικανικό όνειρο. Το 2021 επλήγη ένα νεοκλασικό αρχιτεκτονικό δημιούργημα, ένα έργο από το μακρυνό για την αμερικανική ιστορία παρελθόν, από τον 19ο αιώνα. Πρόκειται για ένα μνημείο που οικοδομήθηκε μαζί με τα θεμέλια του αμερικανικού έθνους και κράτους. Η πρόσφατη συμβολική προσβολή εισέδυσε πολύ βαθύτερα- εξ ιδίων τα βέλη.
Το Καπιτώλιο είναι απτή έκφραση των θεσμών στους οποίους στηρίζεται η εθνική αμερικανική συνοχή και η παγκόσμια ιδεολογική αίγλη των Ηνωμένων Πολιτειών. Από τη συμβολική της υλικής ισχύος το 2001, η σύγκρουση μεταφέρθηκε το 2021 στη συμβολική της ηθικής ισχύος, από το hard στο softpower.
Πίσω από την τρομοκρατική επίθεση του 2001 ορθωνόταν η οργισμένη “Γη των κολασμένων”. Δικαίως ή αδίκως, καταλόγιζαν την υλική τους υστέρηση στην αμερικανική “ιμπεριαλιστική” επιβολή. Τότε ο εχθρός βρισκόταν εκτός των τειχών. Σήμερα, πίσω από την εισβολή εμφανίζεται ένα μεγάλο τμήμα της αμερικανικής κοινωνίας, το οποίο αισθάνεται υποβαθμισμένο και περιφρονημένο. Καταλογίζει τον ευτελισμό του στην αμερικανική ελίτ και τους εξω-αμερικανούς συνοδοιπόρους της, μετανάστες και εργαζομένους στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η διάκριση ανάμεσα στο εθνικό “Εμείς” και τους “Άλλους” έχει έντονα εξασθενίσει. Πρόκειται για μιαν εκπληκτική αλλαγή σε γεωπολιτική κλίμακα, την οποία προκάλεσαν είκοσι και πλέον έτη ραγδαίας παγκοσμιοποίησης.
Αργά ή γρήγορα, οι πολιτικοί θεσμοί θα εξουδετερώσουν τον Ντόναλντ Τραμπ, όπως οι στρατιωτικοί θεσμοί εξουδετέρωσαν τον Μπιν Λάντεν. Όμως το πρόβλημα δεν θα λυθεί εστιάζοντας στους επικεφαλής ούτε, βέβαια, με τιμωρητικές επιχειρήσεις οι οποίες, εξάλλου, δεν μπορούν να σχεδιαστούν ως απόρροια της σημερινής πρόκλησης.
Το μεγαλύτερο αγαθό ενός έθνους είναι η εσωτερική του συνοχή. Για μεγάλο διάστημα ο δυτικός κόσμος έχει ζήσει με την ψευδαίσθηση ότι εξασφαλίζεται με οικονομικά μέσα, με την ανάπτυξη. “Καλύτερες πολιτικές για καλύτερες ζωές” είναι το σύνθημα του ΟΟΣΑ. Όμως, οι πρόσφατες πολιτικές αναταραχές στον εύπορο δυτικό κόσμο δείχνουν τα όρια αυτής της υπόθεσης. Η ευημερία, η οικονομική ανάπτυξη προσφέρουν παροδική ανακούφιση, τον πολιτικό χρόνο ώστε να αντιμετωπιστούν βαθύτερα ζητήματα.
Η αμερικανική κοινωνία, τυφλωμένη από τις υλικές της επιτυχίες, απεμπόλησε σταδιακά τη σοφία των θεμελιωτών της. Προφητικά, ο Samuel Huntington το είχε επισημάνει το 2004, στο τελευταίο του βιβλίο. Οι βάσεις της εθνικής συνοχής είναι συμβολικές. Η αμερικανική κοινωνία και οι δυτικές κοινωνίες οι οποίες, περισσότερο ή λιγότερο, την ακολουθούν πρέπει να επανεπενδύσουν στα σύμβολα. Επανεπένδυση δεν σημαίνει ακινησία. Η συμβολική ανανέωση είναι η ύψιστη πολιτική λειτουργία.
Στη μετάβαση στην τρίτη δεκαετία του αιώνα μας, τα βασικά διλήμματα του κλυδωνιζομένου δυτικού κόσμου παρουσιάζονται ανάγλυφα στην αμερικανική σκηνή. Στις 6 Ιανουαρίου το πλήθος εισέβαλε στο Καπιτώλιο, εκφράζοντας με άξεστη απελπισία την έχθρα απέναντι στις “ελίτ”. Όμως, δυο μήνες πριν, η κατεδάφιση των αγαλμάτων και η αμφισβήτηση των κλασικών συγγραφέων προήλθε από το “πολιτικώς ορθόν” τμήμα της εκλεπτυσμένης ελίτ. Η Αμερική ζει “περιμένοντας τους βαρβάρους”; Η Κίνα, από το βάθρο της υπερχιλιετούς ιστορίας της, παρακολουθεί.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες απέδειξαν, πάντως, κατ’ επανάληψη στην ιστορία τους, την ικανότητα να ξεπερνούν τις κρίσεις και να ανανεώνονται. Έχασαν την ευκαιρία μετά την κρίση του 2001- το πρόβλημα προερχόταν έξωθεν. Το 2021 δεν υπάρχει αυτό το πρόσχημα. Ο νέος Πρόεδρος επέδειξε ήρεμη δύναμη και έμπειρη σοφία. Χρειάζονται, όμως, μεγάλες αλλαγές για την απαραίτητη προσαρμογή, οι οποίες θα έχουν απόηχο σε ολόκληρη την Οικουμένη.
