Το αθέατο συμπεριφορικό παίγνιο

του Ηλία Καραβόλια

Οι κοινωνίες των lockdowns πάσχουν πλέον από αλεξιθυμία (συναισθηματική αφασία). Η νιτσεϊκή εκδοχή υπερτερεί: « Βούληση σημαίνει επιβολή και εγγενής στην βούληση είναι η σκέψη που επιβάλλει».

Οι κυβερνήσεις εφαρμόζουν μια εκ των προτέρων αμφοτεροβαρή ψυχοκοινωνική συναλλαγή, ένα εξ ορισμού «αδύνατο» trade-off: η ενεργητική προτροπή της ατομικής ευθύνης συναντά την (αφελή) προσδοκία της συλλογικής προστασίας.

Γιατί αυτό στην ουσία που θα εγκλειστεί πάλι είναι η επιθυμία του υποκείμενου. Αυτή είναι που φαίνεται να αναστέλλεται ενώ στην ουσία ματαιώνεται. Όπως ακριβώς φαινομενικά αναστέλλεται και η παραγωγή με την κατανάλωση: στην ουσία «ματαιώνονται» και οι δύο ως επιθυμητικές μηχανές.

Στην πραγματικότητα «νεκρώνει» η επικοινωνία της κοινωνίας με τα βαθύτερα ψυχικά της αποτυπώματα. Και η μετάλλαξη θα συμβαίνει κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων.

Γίνεται έτσι ανθεκτική η ψυχοπαθολογία, σε συλλογικό επίπεδο, αλλά ο ατομικός κόσμος συρρικνώνεται ως βούληση προβολής στο μέλλον. Κόβονται οι δεσμοί που συνδέουν την επιθυμία με την επιλογή αφού με τον εγκλεισμό η αίσθηση ελευθερίας του ανθρώπου θα υποβαθμίζεται στον χομπσιανό ορισμό: «αποκύημα της συνείδησης».

Το εξ ίσου επικίνδυνο είναι ότι θα επικρατεί για καιρό μια νοθευμένη εκδοχή της ελευθερίας επιλογής. Άραγε που ακριβώς θα εδράζεται η αυτόβουλη ατομική υπόσταση που επιλέγει; Προφανώς σε ένα δομημένο «ψηφιακό ασυνείδητο», εκεί που από καιρό συναρμολογείται το ανθρωποειδές της δήθεν ελεύθερης επιλογής. Στο κοινωνικό cloud θα δουλεύει αόρατο το λογισμικό της προσομοίωσης των χειρότερων φόβων του υποκείμενου. Και ο κίνδυνος από τον ιό θα μοιάζει κάτι σαν φαντασιακό σημαίνον που θα ψάχνει καταφύγιο στα επιβαλλόμενα και «μονίμως προσωρινά» μέτρα.

Η τελετουργική σκηνοθεσία της σωτηριολογικής εξουσίας ήδη άρχισε να γίνεται μια απρόσωπη συμβολική παράσταση. Τα μέτρα μοιάζουν πλέον ως η αναγκαία αλλά όχι η ικανή συνθήκη αποτελεσματικότητας. Μοιάζουν με ένα συμπεριφορικό θεωρητικό παίγνιο του ιού με τις κοινωνίες, χωρίς ομως συγκεκριμένο σημείο μιας κάποιας ισορροπίας.

Τελικά, μπροστά στο ακατανόητο της κατάστασης, θα ξεκινήσει το αναπόφευκτο κυνήγι αρνητικών σκέψεων και όπως λέει ο Chul-Han «έτσι το Εγώ θα παλεύει με τον εαυτό του σαν να είναι εχθρός».