Βαδίζοντας στην εποχή της Συγκινδύνευσης

του Ηλία Καραβόλια

Ολόκληρη σχεδόν η ανθρωπότητα περπατάει εν μέσω lockdown για να αναπλαισιώσει τον χρόνο ως νόμισμα ζωτικής συναλλαγής, ως συγκυριακή ευκαιρία απαραίτητης συνθήκης υγείας για το σώμα και τον νου.

Υπάρχει φυσικά μια βαθύτερη αιτία πίσω από την δυσφορία της καθήλωσης και την βαδιστική συνήθεια: από την νευρωτική πολυπραγμοσύνη περάσαμε ταχύτατα στην παρατεταμένη καθηλωτική αδράνεια. Και αυτό συνέβη μέσα σε ένα καθεστώς «συγκινδύνευσης» (N.Taleb).

Ζούμε στην εποχή που το υποκείμενο και η κοινωνία καλούνται να διαχειριστούν αποτελεσματικά τον μεγάλο τους φόβο: τον χρόνο. Η σύλληψη της ιστορικό-κοινωνικής πραγματικότητας έχει μετασχηματιστεί φοβικά. Αυτό αναδομεί τις συνθήκες υποκειμενοποίησης, τις ταυτοτικές εξισώσεις, την αντιληπτική νοημοσύνη σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.

Αυτή η φοβική μετάλλαξη της ζωής, εκτός του κορονοϊού, προφανώς έχει τις ρίζες της και στις δομικές ανισορροπίες του συστήματος. Η γη κάτω από τα πόδια μας δεν ήταν ποτέ στέρεη στην πραγματικότητα.

Ο καθένας και η καθεμιά είναι λογικό να θεωρεί ανώφελο το να ψάχνει τις δομικές συνέπειες της μεγάλης παύσης -λόγω της πανδημίας- σε ένα άλλο επίπεδο, σε μια συστημική θεώρηση. Αναμένουμε καθηλωμένοι την «επανεκκίνηση» και αποφεύγουμε να ψάξουμε ποιές τεκτονικές μετατοπίσεις γίνονται στην βάση του εποικοδομήματος. Επικρατεί μια παθητική αναμονή σχεδόν ως μεταφυσική αναζήτηση : ο άνθρωπος της πανδημίας συνηθίζει στην ανασφαλή θεώρηση του μέλλοντος επειδή δεν θέλει να εισχωρήσει στην σκέψη του η περιγραφή της συστημικής αστάθειας.

Εξάλλου δεν ηγεμονεύει καμία « παραγωγή της ρήξης» και δεν υπάρχει πια «χειμερινό ανάκτορο να καταληφθεί», όπως έγραψε πριν κάποια χρόνια ο S. Newman, μια φράση που αντικατοπτρίζει εύστοχα την παρατεταμένη αδιέξοδη δυσφορία εκατομμυρίων ατόμων σε όλο τον πλανήτη σήμερα. Και αυτή η δυσφορία δεν είναι μόνο για τον κορονοϊό, από τον οποίο πασχίζουμε να προστατευτούμε ως ανθρωπότητα. Αυτός είναι απλά η αφορμή, κάτι που το γνωρίζει το ασυνείδητο μας καλά, αλλά πεισματικά αρνείται να το ανασύρει στην επιφάνεια.

Κάποιοι επιμένουν να απαισιοδοξούν επειδή αρέσκονται στην καταστροφολογία. Και κάποιοι άλλοι παρουσιάζουν την κατάσταση, όπως κάθε συστημική κρίση εξάλλου, ως ευκαιρία μετασχηματισμού και ως μεταβατική φάση σε καλύτερα επίπεδα ευημερίας.

Πάντα το ακραίο κρύβεται πίσω από τις κουίντες της πραγματικότητας. Κάπου στο ενδιάμεσο μεταξύ πεσιμισμού και αισιοδοξίας είναι που υπάρχει το σημείο ισορροπίας -στο συλλογικό ασυνείδητο -από τις προβολές του μέλλοντος.

Υπάρχει όμως ένα δεδομένο που δεν μπορεί να αγνοηθεί: οι κοινωνίες ψάχνουν κατεύθυνση πέρα από ιδεολογικές αυταπάτες και εύηχες φαντασιώσεις ή ισοπεδωτικές λογικές απόρριψης ενός άλλου μοντέλου ζωής. Οι κοινωνίες θεσμίζουν αναγκαστικά στο φαντασιακό τους «συγκυριακές σταθερές» και ενσωματώνουν σε αυτές την πανδημική ισχύ ως την καταλυτική δύναμη αναδιάρθρωσης του μοτίβου ζωής και συμπεριφοράς ( πχ. δεν έχουμε κατανοήσει ποια όρια έχει ακουμπήσει το πατερναλιστικό δίχτυ ασφαλείας που απλώθηκε στις κοινωνίες, δεν έχουμε αφομοιώσει το θεσμικό ασφάλιστρου κινδύνου που μας παρέχεται από το συλλογικό υποκείμενο κράτος)

Αυτό που σίγουρα έχουμε αντιληφθεί ως κοινωνία είναι ο επαναπροσδιορισμός της αξίας του ανθρώπινου μόχθου και η ανανοηματοδότηση του κοινωνικού και ατομικού χρόνου εργασίας, αφού μας δόθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία άπλετος «ελεύθερος χρόνος».

Φυσικά, καλώς συνεχίζουμε να περπατάμε. Είναι συνθήκη επιβίωσης. Αλλά εξ ίσου αναγκαία συνθήκη επιβίωσης είναι να αναζητήσουμε μέσα σε αυτόν τον άπλετο χρόνο, ανάμεσα στο μαζικό «ατομικό» βάδισμα, εκείνα τα σημεία και τις αιτίες της ριζικής ανισορροπίας στο μεγάλο φόντο της ζωής μας….