Η προβληματική λειτουργία των πανεπιστημίων

του Γιώργου Μέργου*

O Edward Everett, Αμερικανός πολιτικός και φιλόσοφος, υποστηρικτής της ελληνικής επανάστασης και πρόεδρος του Πανεπιστημίου Harvard, είχε πει ότι η εκπαίδευση διασφαλίζει καλύτερα την ελευθερία από ένα ισχυρό στρατό. Η ισχύς μιας χώρας καθορίζεται πρωτίστως από τους λεγόμενους συντελεστές σκληρής ισχύος: ένοπλες δυνάμεις, οικονομία, πληθυσμιακό μέγεθος, πρώτες ύλες, βιομηχανική υποδομή, επίπεδο τεχνολογικής ανάπτυξης, γεωγραφική θέση. Ομως, σημαντικό ρόλο παίζουν και οι συντελεστές ήπιας ισχύος: συμμαχίες, ποιότητα ανθρώπινου δυναμικού, κοινωνικοί θεσμοί, πολιτιστική και εκπαιδευτική επιρροή, διεθνής εικόνα της χώρας. Η κατάσταση στα ελληνικά πανεπιστήμια τις τελευταίες δεκαετίες δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στους κοινωνικούς θεσμούς, στην ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού και στη διεθνή εικόνα της χώρας, αλλά ταυτόχρονα στερεί την Ελλάδα από την επιρροή της παγκοσμίου φήμης πολιτιστικής της κληρονομιάς. Ομως, το σημαντικότερο είναι ότι υπονομεύει όχι μόνο τη δημοκρατία, την κοινωνική ομαλότητα, την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία της χώρας, αλλά κυρίως τη μελλοντική πορεία του ελληνικού έθνους συνολικά.

Στη σύγχρονη εποχή τα πανεπιστήμια είναι βασικοί μοχλοί έρευνας, γνώσης, και κοινωνικού μετασχηματισμού, προσδιορίζοντας σε μεγάλο βαθμό τη θέση των χωρών στον διεθνή ανταγωνισμό. Ο ρόλος του πανεπιστημίου στη σύγχρονη κοινωνία δεν περιορίζεται μόνο στο πεδίο της παραγωγής νέας γνώσης και τεχνολογίας, αλλά επεκτείνεται στην προετοιμασία του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας που θα χρησιμοποιήσει τη νέα γνώση και θα στελεχώσει όλους τους τομείς και μηχανισμούς της κοινωνίας και της οικονομίας. Σήμερα οι ανάγκες σε ειδικευμένο δυναμικό μεσαίας και υψηλής στάθμης αυξάνονται με πρωτόγνωρη ταχύτητα και απαιτούν τόσο αύξηση των φοιτητών όσο και διεύρυνση αντικειμένων, αλλά και μεθόδων διδασκαλίας και έρευνας. Τις τάσεις αυτές ενισχύουν δύο ακόμη σημαντικές προκλήσεις, η παγκοσμιοποίηση και η ανάγκη για συνεχή επικαιροποίηση της γνώσης. Σε μια περίοδο κατά την οποία η χώρα αντιμετωπίζει μία σειρά από σοβαρές προκλήσεις, υγειονομικές, οικονομικές, αλλά κυρίως εθνικές, ζωτικές για τον λαό και το μέλλον της, τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι σε δίνη εσωστρέφειας λόγω της ανοχής στη βία, στην ανομία και στην παραβατικότητα περιθωριακών ομάδων και αδυνατούν να εκπληρώσουν την αποστολή τους. 

Τα πανεπιστήμια πρέπει να υπερασπίζονται την ελευθερία, τη δημοκρατία και τη νομιμότητα και να προετοιμάζουν πολίτες, που αντιλαμβάνονται ότι δεν έχουν μόνο δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις, που σέβονται τη δημόσια περιουσία, που αποστρέφονται τη βία και την παραβατικότητα. Η βία, η κατάληψη δημόσιων χώρων, η παρεμπόδιση της έρευνας και της διδασκαλίας με επίκληση δήθεν αιτημάτων και διεκδικήσεων, υπονομεύει την ίδια τη δημοκρατία. Η εφαρμογή των νόμων και η προάσπιση της δημοκρατικής λειτουργίας του Πανεπιστημίου είναι υποχρέωση όλων μας. Οι θέσεις που διατύπωσε πρόσφατα ο Πρύτανης του ΑΠΘ μόνο ως κραυγή αγωνίας για την κατάσταση του ελληνικού πανεπιστημίου μπορεί να εκληφθεί. Εχει επιβληθεί από περιθωριακές ομάδες ένα άτυπο καθεστώς βίας και ομηρίας καθηγητών, εργαζόμενων και φοιτητών που καταστρατηγεί αυτή καθαυτή την αποστολή του πανεπιστημίου και τη μακροπρόθεσμη προοπτική της χώρας. Υπονομεύεται έτσι όχι μόνο η κοινωνική ομαλότητα, η οικονομική ανάπτυξη και η μελλοντική ευημερία, αλλά η μελλοντική προοπτική του ελληνικού έθνους. Γιατί η εκπαίδευση δεν παρέχει μόνο γνώσεις και δεξιότητες, αλλά κυρίως κοινωνική συμπεριφορά, τρόπο σκέψης, κοινωνικές αξίες, προσδοκίες, φιλοδοξίες και οι πανεπιστημιακοί, μέσω του παραδείγματος, γίνονται καταλύτες κοινωνικής αλλαγής.

Η προβληματική λειτουργία των πανεπιστημίων υπονομεύει το μέλλον της χώρας. Η χώρα στην κρίσιμη σημερινή συγκυρία χρειάζεται νηφαλιότητα και εποικοδομητικό, δημιουργικό διάλογο για το τι πρέπει να γίνει, όχι ακτιβιστικές ενέργειες και καταστροφές δημόσιας περιουσίας με το πρόσχημα αιτημάτων. Χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να επουλωθούν οι πληγές της δεκαετούς οικονομικής κρίσης και να αντιμετωπισθούν οι συνέπειες μιας οξύτατης υγειονομικής και εθνικής κρίσης. Η Ελλάδα και η ελληνική νεολαία χρειάζονται πανεπιστήμια που καλλιεργούν τη γνώση, πανεπιστήμια που θα εδραιώσουν την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας και θα ενισχύσουν την διεθνή επιρροή της.

*ομότιμος καθηγητής Οικονομικών Επιστημών, ΕΚΠΑ, πρώην γενικός γραμματέας, υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών
**πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα, «Καθημερινή»