του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
Στη μία όχθη είναι οι αριθμοί και η πραγματικότητα που αυτοί εκφράζουν. Στην άλλη πλευρά βρίσκονται οι ερμηνείες και οι αναγνώσεις των αριθμών αυτών. Ο απολογισμός των επιπτώσεων της πανδημίας Covid-19 στην εργασία, σε πρώτη ανάγνωση δείχνει να είναι καταστροφικός. Άνοδος της ανεργίας, όξυνση των ανισοτήτων, περισσότερη φτώχεια στον ανειδίκευτο κόσμο της εργασίας, πρόωροι θάνατοι σε ορισμένους κλάδους και γενικευμένη αβεβαιότητα, είναι τα κύρια φαινόμενα που καταγράφονται στον κόσμο της εργασίας.
Δεν είναι λίγοι έτσι όλοι αυτοί που πιστεύουν ότι στην εργασία ισχύει «το κάθε πέρυσι και καλύτερα»,ενώ ακριβώς το αντίθετο ισχύει για τους κατόχους κεφαλαίου, οι οποίοι χρόνο με το χρόνο πλουτίζουν. Επίσης κυρίαρχη είναι και η αντίληψη ότι οι εργαζόμενοι στον αναπτυγμένο κόσμο πιέζονται από τον σκληρό εμπορικό ανταγωνισμό, τις τεχνολογικές προόδους, την χρηματοοικονομική απελευθέρωση και την παγκοσμιοποίηση των αγορών.
Όλα τα παραπάνω είναι όντως υπαρκτά φαινόμενα, αλλά δεν παύουν να συνιστούν μια όψη του όλου θέματος. Η άλλη όψη είναι αυτή που προκύπτει από την απάντηση στο ερώτημα: πώς πλούτισε ο αναπτυγμένος κόσμος και γιατί; Η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα είναι πολυσύνθετη και κατά ένα μέρος θα πρέπει να αναζητηθεί στην εξέλιξη και τις διάφορες πτυχές του εργασιακού περιβάλλοντος. Από την άποψη αυτή, λοιπόν, η μελέτη πραγματικών και όχι φαντασιακών στοιχείων, μας δείχνει ότι μέρος της δυτικής ευημερίας οφείλεται στις προόδους στην εργασία και την εντυπωσιακή άνοδο της παραγωγικότητας της. Χάρη στην τελευταία, τεράστιες κατηγορίες πληθυσμών άφησαν πίσω τους τη φτώχεια και κάποιες άλλες γνώρισαν πρωτοφανή πλούτο.
Μόνιμη υπήρξε και είναι ακόμη βέβαια τα 200 τελευταία χρόνια η αντιπαράθεση κεφαλαίου και εργασίας με διακύβευμα το πλεονασμα της παραγωγικότητας και τη διανομή του. Από την άποψη αυτή έτσι, η πανδημία, ως φαίνεται, ανατρέπει μια κατάσταση η οποία τα τριάντα χρόνια που πέρασαν λειτουργούσε υπέρ του κεφαλαίου.
Στο πλαίσιο αυτό, παρατηρείται μια εντυπωσιακή ενίσχυση από τις κυβερνήσεις όχι μόνον αυτών που λόγω πανδημίας προσωρινά έχασαν την εργασία τους, αλλά και των νέων που θέλουν να εργασθούν σε τομείς της 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Επίσης πολλές κυβερνήσεις, ενισχύουν επιχειρήσεις που ακολουθούν πολιτική αύξησης της αμοιβής της εργασίας, παράλληλα δε αναζητούν τρόπους δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας που να στηρίζονται στην ψυχική ικανοποίηση των εργαζομένων.
Όπως αναφέρεται σε μια ειδική έκθεση του βρετανικού «Economist», οι καταστροφολογικές προφητείες ότι τα ρομπότ καταστρέφουν θέσεις εργασίας και η τεχνητή νοημοσύνη κάνει ανιαρό το «εργάζεσθαι» ανήκουν στην κατηγορία του μύθου.
Στην Αμερική, το ποσοστό ανεργίας από 15% την άνοιξη του 2020, σήμερα βρίσκεται στο 6% και η τάση είναι περαιτέρω πτωτική. Ακόμα, η μεταφορά από τη διοίκηση Μπάιντεν ενός τρισεκατομμυρίου δολλαρίων στη χρηματοδότηση νέων θέσεων εργασίας, εμπνέει αισιοδοξία και τονώνει τον οικονομικό δυναμισμό της αμερικανικής κοινωνίας.
Παρά την εισβολή της σύγχρονης τεχνολογίας σε όλες τις πτυχές της οικονομίας και της καθημερινής ζωής, σε χώρες υψηλού τεχνολογικού επιπέδου όπως η Ιαπωνία και η Νότιος Κορέα, η ανεργία βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα των τριάντα τελευταίων ετών.
Ο συνήθως απαισιόδοξος γνωστός αμερικανός οικονομολόγος Ρόμπερτ Γκόρντον, μετά από αρκετά χρόνια «μαύρων προβλέψεων», σήμερα αναγνωρίζει ότι οι τεχνολογικές επενδύσεις ανοίγουν νέες προοπτικές σε όσους θέλουν να ξεφύγουν από τις πνευματικές αγκυλώσεις του χθες και να μαντέψουν ποιες θα μπορούσαν να είναι οι ευκαιρίες του αύριο.
Από την πλευρά του, ο νομπελίστας Έντμουντ Φέλπς υπογραμμίζει ότι μέσα από την κρίση της πανδημίας είναι πολύ πιθανόν να ξεπηδήσει μια νέα ψυχική ακμαιότητα για πολλούς λαούς. «Η αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων θα φέρει στο προσκήνιο καινούργιες επιθυμίες και τάσεις για προσωπική ανέλιξη. Θα προκύψει έτσι ένα νέο κύμα δημιουργίας που θα φέρει σε αρκετές περιπτώσεις τα πάνω κάτω. Η ψυχική πρόοδος σε κάποιο άτομο προέρχεται από την εμπειρία του καινούργιου: νέες καταστάσεις, νέα προβλήματα, νέες γνώσεις και νέες ιδέες προς ανάπτυξη και συνεισφορά. Παρομοίως, η ευημερία σε εθνική κλίμακα – η πρόοδος για όλους – προέρχεται από την ευρεία συμμετοχή των ανθρώπων στις διαδικασίες της καινοτομίας: τη σύλληψη, την ανάπτυξη και τη διάδοση καινούργιων μεθόδων και προϊόντων – εγχώρια καινοτομία από τα κάτω. Αυτός ο δυναμισμός μπορεί να περιοριστεί ή να αποδυναμωθεί από θεσμούς που προκύπτουν από την ατελή κατανόηση ή από ανταγωνιστικούς στόχους. Όμως οι θεσμοί από μόνοι τους δεν μπορούν να τον προκαλέσουν. Ο ευρύς δυναμισμός πρέπει να ενισχύεται από τις σωστές αξίες και να μην αποδυναμώνεται από εξωπραγματικές θεωρήσεις…».
Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν είναι πλέον λίγοι οι οικονομολόγοι και οι σύμβουλοι των επιχειρήσεων που προβλέπουν ότι, με αφορμή την πανδημία, ο συντελεστής εργασίας επιστρέφει ορμητικά στην πολιτική και οικονομική ζωή και στο επίπεδο του θα κριθούν οι αναπτυξιακές προοπτικές των περισσότερων χωρών του πλανήτη μας.
