του Χρίστου Αλεξόπουλου
Αν η ηθική αποτυπώνει τις κοινωνικές αξίες και τους κανόνες, που οριοθετούν την ανθρώπινη δραστηριότητα τόσο στο ατομικό όσο και στο συλλογικό πεδίο στα διάφορα κοινωνικά συστήματα, τότε η ηθικολογία μετατρέπει την ηθική σε εργαλείο για την επικοινωνιακή διαχείριση της ατομικής και συλλογικής δραστηριοποίησης με επιδίωξη την οριοθέτηση της ανάλογα με τους στόχους, που τίθενται από το πολιτικό ή άλλο κοινωνικό σύστημα.
Ουσιαστικά το ηθικό φορτίο των κοινωνικών αξιών υποκαθίσταται από την οπτική του συστημικού πραγματισμού και τα πρότυπα, τα οποία δεν καλλιεργούν την συνεκτική κοινωνική λειτουργία και την ενσυναίσθηση, αλλά προωθούν τον ατομικισμό και τον ευδαιμονισμό στις διάφορες εκδοχές του («καλοπέραση», ηδονισμός κ.λ.π.) στο πλαίσιο ενός συστήματος κοινωνικής οργάνωσης, το οποίο στηρίζεται στην λογική του ατομικού και όχι του κοινωνικού συμφέροντος, ενώ παράλληλα δεν συμβάλλει στην διασφάλιση της βιωσιμότητας του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας (κλιματική κρίση, εξαφάνιση πολλών ειδών κ.λ.π.).
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο σχεδιασμός από το Facebook για την χρησιμοποίηση του Instagram από παιδιά κάτω των 13 ετών. Προκειμένου να προωθηθεί το οικονομικό συμφέρον της εταιρείας εργαλειοποιούνται τα παιδιά με την αξιοποίηση της εικονικής αυτοπαρουσίασης τους στο πλαίσιο της λογικής της κοινωνίας του θεάματος ως μέσου για την αναγνώριση και αποδοχή από τους συνομηλίκους τους, ενώ ταυτοχρόνως αναιρείται η ιδιωτικότητα τους.
Με αυτό τον τρόπο βέβαια δεν καλλιεργείται η οπτική της λειτουργίας του ατόμου ως υποκειμένου με κοινωνική ευθύνη, ούτε συνειδητοποιείται η εξάρτηση του ατομικού από το κοινωνικό συμφέρον μακροπρόθεσμα.
Πολύ περισσότερο δεν γίνεται αντιληπτή η διαγενεακή ευθύνη και το ανθρώπινο συμφέρον στην προοπτική του χρόνου. Ο ευδαιμονισμός σε συνδυασμό με τον ατομικισμό οδηγούν στην οπτική της προσέγγισης της εξέλιξης στα όρια του ατομικού βιολογικού χρόνου, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η πραγματικότητα, που αναγκαστικά θα κληρονομήσουν οι επόμενες γενιές.
Η ηθικολογική τεκμηρίωση και νομιμοποίηση της ανθρώπινης δραστηριοποίησης δεν περιορίζεται μόνο στο επίπεδο των λειτουργικών αναγκών του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης, αλλά επεκτείνεται και στην χρησιμοποίηση των ζώων για την κάλυψη αναγκών, οι οποίες είναι αποτέλεσμα της γενικευμένης στάσης και των στερεοτύπων, που διαπερνούν την ανθρώπινη οπτική για την αξιολόγηση της ζωής και την επιβίωση.
Για παράδειγμα η μη επαρκής δωρεά ανθρώπινων οργάνων έχει οδηγήσει στην χρησιμοποίηση των ζώων για την καλλιέργεια και την εκτροφή τους σε ζώα. Σύμφωνα με έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Cell, ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον ισπανό Juan Carlos Izpisua Belmonte σε συνεργασία και με κινέζους επιστήμονες εμφύτευσαν ανθρώπινα κύτταρα σε έμβρυα πιθήκων.
Η λογική της εργαλειοποίησης ακόμη και των ζώων υπερβαίνει τα όρια της ηθικής και με ηθικολογική τεκμηρίωση νομιμοποιεί αυτής της μορφής δραστηριότητες με την επίκληση της διασφάλισης της «βιωσιμότητας του ανθρώπου», χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις προκαλούμενες ανισορροπίες.
Όταν μάλιστα εμπλέκεται και η κερδοφορία και συσσώρευση πλούτου, ως μοναδικό κριτήριο της επιχειρηματικής δραστηριότητας, τότε η ηθική και το ανθρώπινο συμφέρον δεν συνυπολογίζονται.
Σύμφωνα με ανακοίνωση του Περιβαλλοντικού Ινστιτούτου Μονάχου (Umweltinstitut Munchen) στις 22.4.2021 οι μεγάλες επιχειρήσεις στον τομέα της αγροτικής βιομηχανίας χρησιμοποιούν την γενετική τεχνολογία για την παραγωγή προϊόντων, τα οποία βασίζονται στην παρέμβαση στα γενώματα των ζώων και των φυτών και την πρόκληση επικίνδυνων ανισορροπιών όχι μόνο στην βιοποικιλότητα αλλά και στην ανθρώπινη υγεία.
Βεβαίως με ηθικολογική τεκμηρίωση όλα αυτά γίνονται για την ευημερία των καταναλωτών και την καταπολέμηση της πείνας και της φτώχειας, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το μέγεθος των επιπτώσεων στην υγεία και γενικότερα στη ζωή των πολιτών.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον κατά την διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού (Covid-19) έχει και η οικονομική πορεία των κοινωνιών των ανεπτυγμένων χωρών του πλανήτη, οι οποίες επηρεάζουν την δυναμική της εξέλιξης σε παγκόσμιο επίπεδο.
Για παράδειγμα στο πιο πλούσιο 10% του πληθυσμού των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής ανήκε στην αρχή της πανδημικής κρίσης το 87% των μετοχών, ενώ κατά την διάρκεια της εξέλιξης της αυξήθηκε η κερδοφορία. Αρκεί να ληφθεί υπόψη, ότι ο ιδιοκτήτης της Amazon αύξησε την περιουσία του από 113 δισεκατομμύρια δολάρια σε 157 δισεκατομμύρια.
Από το άλλο μέρος σύμφωνα με στοιχεία της National Restaurant Association έκλεισαν περισσότερες από 110.000 επιχειρήσεις εστίασης κατά την διάρκεια της πανδημίας. Επίσης το ποσοστό της φτώχειας ατόμων με εκπαιδευτικό επίπεδο High-School αυξήθηκε από 16,7% σε 21,8%.
Ακόμη καταγράφονται μεγάλες οικονομικές ανισορροπίες σε βάρος των μειονοτήτων, όπως είναι οι λατίνοι (43%), οι μαύροι (42%) και οι ασιατικής προέλευσης (27%) σύμφωνα με το Census Bureau Household Pulse Survey.
Είναι εμφανές, ότι η ηθική διάσταση της ατομικής και κοινωνικής λειτουργίας έχει δώσει την θέση της στην ηθικολογική επικοινωνιακή διαχείριση των επιπτώσεων της πανδημίας με σημείο αναφοράς το ατομικό και το συστημικό και όχι το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον.
Τέλος σύμφωνα με έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (International Energy Agency, IEA) με έδρα το Παρίσι οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα το 2021 θα αυξηθούν κατά 5% και θα φθάσουν στους 33 δισεκατομμύρια τόνους, δηλαδή αύξηση 1,5 δισεκατομμύρια τόνους σε σύγκριση με το 2020. Αυτή η αύξηση θα είναι η μεγαλύτερη την τελευταία 10ετία.
«Αυτό αποτελεί μια δραματική προειδοποίηση, ότι η οικονομική ανάκαμψη μετά την κρίση του Covid-19 δεν θα συμβάλλει στην βιωσιμότητα του κλίματος» επεσήμανε ο διευθυντής του ΙΕΑ Fatih Birol.
Η πορεία προς το μέλλον δείχνει, ότι η αποδέσμευση από τα ορυκτά καύσιμα για την παραγωγή καθαρής ενέργειας με την αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας δεν συμπορεύεται με την αναγκαία λειτουργική χρονική σμίκρυνση της περιόδου εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα, ώστε να συρρικνωθούν οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.
Η ηθική διάσταση της βιωσιμότητας του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας εκφυλίζεται σε ηθικολογική επικοινωνιακή λειτουργία και υπογραφή Συμφωνιών για το Κλίμα (Παρίσι 2015), που όμως δεν εφαρμόζονται με την αναγκαία ταχύτητα στην υλοποίηση τους.
Η πραγματικότητα σε πλανητικό επίπεδο δείχνει, ότι η λειτουργία των κοινωνιών, τόσο ως συλλογικών υποκειμένων και κρατικών οντοτήτων όσο και ως συνόλου μεμονωμένων πολιτών, κυριαρχείται από την λογική του συστημικού πραγματισμού (λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων), στο πλαίσιο του οποίου οι ηθικές αξίες και αρχές υποκαθίστανται από μαζικά διοχετευόμενα πρότυπα, τα οποία υπηρετούν την πολυδιάστατη επικοινωνιακή διαχείριση της ατομικής και συλλογικής δραστηριοποίησης ανάλογα με τις στοχεύσεις και τα όρια αντοχής των κοινωνικών συστημάτων, όπως οριοθετούνται στο ισχύον μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης.
Ιδιαίτερο και αποφασιστικό ρόλο σε αυτή την πορεία παίζουν το οικονομικό και το πολιτικό σύστημα. Όμως με αυτή την οπτική, σε συνδυασμό και με τον μη επαρκή έλεγχο της εξέλιξης ως προς τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις λόγω της πολυπλοκότητας και της ταχύτατης ροής του χρόνου, δεν διαμορφώνονται βιώσιμες συνθήκες τόσο για την ανθρώπινη οντότητα όσο και για την βιοποικιλότητα.
Επείγει η αλλαγή προσανατολισμού με σημεία αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον και η ανάληψη των ευθυνών, που απορρέουν, από τους κοινωνικούς θεσμούς και ιδιαιτέρως από την κοινωνία πολιτών ως ενιαίου δικτύου σε ευρωπαϊκό και σε πλανητικό επίπεδο. Ο σύγχρονος κόσμος αποτελείται από αλληλοεξαρτώμενες κοινωνίες, οι οποίες συνθέτουν ένα ενιαίο σύνολο.
*πρώτη δημοσίευση: metarithmisi.gr
