Διδάκτορες του μόχθου

του Ηλία Καραβόλια

Υποπτεύομαι ότι όλο και κάποιος εξ ημών έχει γνωρίσει ντελιβεράδες και σερβιτόρους με διδακτορικό ή άλλες ανάλογες άβολες και αναγκαστικές επαγγελματικές επιλογές κατόχων ph.D (ή υποψήφιων διδακτόρων).

Οι ανισότητες στον σύγχρονο βίο δεν επιτρέπουν σε όλους τους ικανούς, εργατικούς και ευφυείς να προχωρήσουν εύκολα στα επιστημονικά τους πεδία. Και έτσι εργάζονται σκληρά για λίγα ευρώ. H ζωή έγινε δύσκολη για τους πολλούς, τους μη έχοντες, και η απόκτηση βαθιάς επιστημονικής γνώσης είναι μια ακριβή και επίπονη επιλογή μέσα στην πραγματικότητα της επιβίωσης.

Σήμερα, ειδικά στην Ελλάδα, πάρα πολλοί νέοι γίνονται καλοί επιστήμονες και καταλήγουν στην καλύτερη περίπτωση χρήστες σε πλατφόρμες (εκτός και αν χωθούν στα κόμματα και στην κρατική διοίκηση).

Αλλά ας δούμε το κοινωνικό υπόβαθρο του φαινομένου. Υπάρχουν αυτοί που κατάγονται από πλούσιες οικογένειες και σπουδάζουν από τα 18 τους (και για όσα χρόνια θέλουν) στα ακριβότερα πανεπιστήμια της γής και αυτοί που οι οικογένειες τους ανήκουν στην μεσαία ή στην εργατική τάξη, όμως αξίζουν και παίρνουν υποτροφίες για ανάλογες διεθνείς σπουδές.

Και στις δύο περιπτώσεις, ο μόχθος για εκπόνηση διδακτορικής διατριβής είναι μόχθος αφοσίωσης και εξειδίκευσης, είναι μόχθος επιστημονικής έρευνας, αναζήτησης και σύνθεσης. Προσοχή όμως: αυτή η επιλογή ίσως να είναι ταυτόχρονα, σε ορισμένες περιπτώσεις, και μια πρόσκαιρη παραίτηση απο την κλασσική παιδεία, την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της στρατηγικής νοημοσύνης: δεν παύει όμως μια διδακτορική διατριβή να είναι μόχθος. Ειδικά όταν ένας επιστήμονας δεν επιδοτείται για να εκπονήσει μια τέτοια διατριβή, οπότε και αναγκάζεται για λίγα ευρώ να σερβίρει καφέ, να μοιράζει πίτσες, να δουλεύει σε φωτοτυπάδικα και βιβλιοπωλεία. Αυτή ειναι η πραγματικότητα για ένα μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής νεολαίας.

Τώρα το τί σημαίνει ικανός και εργατικός, δεν ορίζεται έτσι απλά, με γενικότητες ή αφορισμούς: είτε έχει κάποιος phD είτε όχι. Το σύγχρονο γνωσιακό ανθρώπινο δυναμικό (cognitariato) είναι κατά την ταπεινή μου γνώμη αυτό που στην πλειονότητα του προσθέτει τεράστια προστιθέμενη αξία και γνώση πίσω απο προιόντα, υπηρεσίες, πολιτικές : έστω και αν δομεί αλγόριθμους και λογισμικά.

Αυτό όμως που ξεχνούν κάποιοι πετυχημένοι και καλά καταρτισμένοι, υπερφιλελεύθεροι συνήθως, τεχνοκράτες, κυρίως οι προερχόμενοι απο αστικά υψηλά στρώματα, είναι ότι το cognitariato ζεί μέσα στην επισφάλεια (καλείται «precariato»). Ξεχνούν ότι ο ντελιβεράς και ο σερβιτόρος με πτυχία και διατριβές, ξέρουν να ιδρώνουν και να αγωνιούν παράλληλα με την θεωρητική τους εργασία στις οθόνες και στα βιβλία.

Πιο απλά: ναι, ξέρει να «δουλεύει» το εξειδικευμένο υποκείμενο της γνωσιακής εποχής. Να παράγει και να δημιουργεί, ακόμα και αν αγνοεί οτι είναι σύγχρονος προλετάριος, ακόμα και αν προσποιείται ότι δεν συμμετέχει σε μια (ασυνείδητη) απόσπαση υπεραξίας μέσα απο τις οθόνες του διαδικτύου και τα λογισμικά.

Όποιος δε νέος είναι τυχερός και εργάζεται στο επιστημονικό του αντικείμενο, μετά ή και κατά την ακαδημαϊκή εξειδίκευση, σκοντάφτει στον τοίχο της ωμής πραγματικότητας : χαμηλοί μισθοί σε επισφαλείς θέσεις μικρομεσαίων επιχειρήσεων ή εξαντλητικοί ρυθμοί σε πολυεθνικούς κολοσσούς με κίνητρο την ανέλιξη στην ιεραρχία τους.

Προφανώς η εργατικότητα δεν είναι ασυσχέτιστη με την εξειδίκευση. Η δε υπερεξιδίκευση δεν συνεπάγεται πάντα ένα ικανό και εύστροφο μυαλό. Αλλά η κατάκτηση της γνώσης, εγγυάται μια κάποια θητεία στον πνευματικό μόχθο. Κυρίως η διαρκής και επικαιροποιημένη γνώση, αυτή που συνδυάζεται με κλασική παιδεία, φιλοσοφία των επιστημών και της τεχνολογίας (και οχι κατ ανάγκη στείρα εξειδίκευση και ελάττωση της κριτικής ικανότητας).

Ο καπιταλισμός και το κεφάλαιο έχουν την δική τους τεχνητή νοημοσύνη και καλούν σε ανταγωνισμό υπερεξιδίκευσης τους νέους ανθρώπους ώστε να τους μετατρέψουν σε χρήστες και παραγωγούς, ώστε να αυξηθεί η παραγωγικότητα, η υπεραξία, και το κέρδος. Όποιος δεν το κατανοεί αυτό, είτε έχει εκπονήσει διατριβές και έχει υπερεξειδικευτεί είτε όχι, πρέπει να έχει κατα νού ότι δεν θα αποφύγει να γίνει γρανάζι του συστήματος. Αυτό είναι που αποφεύγουν να λένε οι καλοπληρωμένοι σύμβουλοι της εξουσίας οι οποίοι εξισώνουν την εργατικότητα με την εμπειρία ή απαξιώνουν τον μόχθο της γνώσης στις επιστήμες.

Δεν χρειαζόμαστε ούτε μόνο ειδικούς, ούτε μόνο άριστους, ούτε απλά εργατικούς (ή επαγγελματίες πολιτικούς που υποδύονται τους πανεπιστήμονες με την υπερδραστήρια επικοινωνιακή τους παρουσία). Χρειαζόμαστε τον βέλτιστο «συνδυασμό» του ανθρώπινου κεφαλαίου: δηλαδή ικανούς που κατέχουν την σπάνια δεξιότητα να συνδυάζουν την πραγματικότητα με την επιστήμη (όχι το αντίθετο πάντα) και να υπηρετούν τον άνθρωπο και την κοινωνία( και όχι απλά το σύστημα...).