Η AUKUS, τα κρίσιμα ερωτήματα και οι γεωπολιτικές συνέπειες

Oι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Αυστραλία ανακοίνωσαν στις 15 Σεπτεμβρίου τη δημιουργία της AUKUS, η οποία ενώνει τις τρεις αγγλοσαξονικές ναυτικές δυνάμεις σε μια αμοιβαία, πολυεπίπεδη αμυντική συνεργασία, η οποία επικεντρώνεται κυρίως στον Ινδικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό και -μολονότι δεν αναφέρεται ρητά- στην αντιμετώπιση της Κίνας.

Η AUKUS προβλέπει την έναρξη 18μηνου προγράμματος για να επιταχυνθεί η απόκτηση πυρηνοκίνητων υποβρυχίων από την Αυστραλία, παρακάμπτοντας την πώληση συμβατικών γαλλικών υποβρυχίων στην Καμπέρα και βάζοντας τέλος σε μια δεκαετή προσπάθεια της Αυστραλίας να εξελίξει και να προμηθευτεί υποβρύχια. Οι ΗΠΑ θα δώσουν στην Αυστραλία πρόσβαση σε τεχνολογίες που προηγουμένως μοιραζόταν μόνο με το Ηνωμένο Βασίλειο.

H ΑUKUS έχει σχεδιαστεί για να υλοποιήσει τη στροφή των ΗΠΑ σε μια πιο παρεμβατική πολιτική στην περιοχή του Ινδικού-Ειρηνικού Ωκεανού, να αναδείξει τον διεθνή ρόλο της Βρετανίας και να δεσμεύσει την Αυστραλία σε έναν πιο ενεργητικό αμυντικό ρόλο στον Ειρηνικό.

Δεδομένης της επικέντρωσης στην τεχνολογία πυρηνικής πρόωσης, η AUKUS δύσκολα θα αποτελέσει τον αρχικό πυρήνα για τον σχηματισμό μιας μεγαλύτερης αμυντικής συνεργασίας. Αντίθετα, θα παραμείνει μια τριμερής πρωτοβουλία, η οποία θα επιτρέψει να υπάρξει μεγαλύτερη συνεργασία και στρατηγική στόχευση χωρίς τις περιπλοκότητες των μεγαλύτερων συμμαχιών, οι οποίες πέφτουν συχνά θύματα των διαφορετικών προτεραιοτήτων και ενδιαφερόντων.

Καθώς η AUKUS αρχίζει να σχηματίζεται, αυτά είναι κάποια αρχικά ερωτήματα που επιχειρούμε να απαντήσουμε.

Πώς σχετίζεται η AUKUS με τη συνεργασία των Πέντε Ματιών και της πρωτοβουλίας QUAD;

Η συνθήκη ANZUS έχει πέσει εδώ και καιρό σε αχρηστία, λόγω αλλαγών στις στρατηγικές πολιτικές της Νέας Ζηλανδίας και η συνεργασία των Πέντε Ματιών αντιμετωπίζει προβλήματα λόγω των σχέσεων της Νέας Ζηλανδίας με τις ΗΠΑ.

Αντικατοπτρίζει το νέο AUKUS μια ανησυχία για την εξωτερική πολιτική της Νέας Ζηλανδίας ή είναι περισσότερο αναγνώριση ότι το Γουέλιγκτον έχει αποχωρήσει από τις πρωτοβουλίες που έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ στην περιοχή;

Οι Ηνωμένες Πολιτείες εργάζονταν μέσω της QUAD για να καθορίσουν την πολυμερή προσέγγισή τους στον Ινδικό και Ειρηνικό ωκεανό, αλλά το AUKUS φαίνεται να είναι μια πιο εστιασμένη και αγγλοκεντρική πρωτοβουλία.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις για τις άλλες χώρες στην περιοχή, ειδικά εκείνες που ζυγίζουν την αμυντική στήριξη των ΗΠΑ και τις οικονομικές διασυνδέσεις με την Κίνα;

Μια από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ στη διαμόρφωση μιας νέας στρατηγικής στον Ινδικό και στον Ειρηνικό Ωκεανό είναι ο τοπικός φόβος μιας νέας ψυχροπολεμικής αντίληψης. Οι περισσότερες χώρες στην περιοχή (και πέρα από αυτήν) διστάζουν να διαλέξουν πλευρές και η Ουάσιγκτον έχει προσπαθήσει να τις καθησυχάσει ότι αυτό δεν είναι αναγκαίο.

H ανακοίνωση της AUKUS θα αντιμετωπιστεί με ανάμεικτα αισθήματα στην περιοχή. Από τη μία πλευρά, είναι ένα απτό βήμα που καταδεικνύει ότι οι ΗΠΑ κάνουν επιτέλους μια στροφή προς μια αναβάθμιση της στρατηγικής σημασίας της περιοχής του Ινδικού-Ειρηνικού Ωκεανού, κάτι το οποίο δεν ήταν απολύτως βέβαιο. Από την άλλη, η καθαρή στρατιωτική στόχευση της πρωτοβουλίας μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερες τριβές ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα και να εντείνει τις κινεζικές προσπάθειες να αναγκαστούν οι χώρες να απομακρυνθούν από μια συνεργασία με την Ουάσιγκτον.

Πώς θα απαντήσει η Κίνα;

Δημιουργώντας μια στρατιωτική συνεργασία ανάμεσα σε τρεις αγγλοσαξονικές χώρες, η Κίνα είναι πιθανό να ερμηνεύσει τη συνεργασία ανάμεσα στις τρεις αγγλοσαξονικές χώρες ως μια ξεκάθαρη πρόκληση όχι μόνο στον περιφερειακό ρόλο της Κίνας, αλλά και ως κάτι που είναι αντίθετο στην κινεζική ιδεολογία και αποτελεί προσπάθεια να ενισχυθούν οι παραδοσιακές αμερικανικές και βρετανικές ιδέες για τη δημοκρατία και τον οικονομικό φιλελευθερισμό. Αυτό είναι πιθανό να εντείνει το ιδεολογικό συστατικό του στρατηγικού ανταγωνισμού, όχι μόνο στην περιφέρεια της Κίνας αλλά και σε όλη την υφήλιο.

Η Κίνα έχει αντιμετωπίσει συχνά στρατηγικές ή αμυντικές πρωτοβουλίες με οικονομικά εργαλεία. Όσον αφορά την Αυστραλία, έχει το Πεκίνο εξαντλήσει τα εργαλεία αυτά, τουλάχιστον αυτά που δεν βλάπτουν και την οικονομία της Κίνας, όπως οι εισαγωγές σιδηρομεταλλεύματος. Με τις υπάρχουσες προκλήσεις του κορωνοϊού και του Brexit, υπάρχει τρόπος να ασκήσει η Κίνα σημαντική πίεση στο Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο θεωρητικά έχει το μικρότερο ενδιαφέρον για την περιοχή του Ινδικού-Ειρηνικού Ωκεανού.

Το Πεκίνο έχει υποβάλει αίτημα για συμμετοχή στην εμπορική συμφωνία για την περιοχή του Ειρηνικού (CPTPP), η οποία ήταν αρχικά μια πρωτοβουλία με στόχο να επιφέρει αλλαγές στην Κίνα ή να αποκλείσει το Πεκίνο από μια μεγαλύτερη οικονομική συνεργασία.

Με μια επανεστίαση στον Ειρηνικό, πώς θα διαμορφώσει η AUKUS τις σχέσεις της με τα νησιωτικά έθνη του Ειρηνικού την επόμενη μία ή δύο δεκαετίες;

Ένα από τα προτερήματα των πυρηνικών υποβρυχίων είναι η δυνατότητα να ταξιδεύουν μακρινές αποστάσεις σχετικά γρήγορα, παραμένοντας κάτω από τη στάθμη της θάλασσας, το οποίο τα καθιστά λιγότερο ανιχνεύσιμα και ευάλωτα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για την Αυστραλία, η οποία είναι γεωγραφικά απομονωμένη και έχει συμφέροντα και πιθανές ευθύνες που εκτείνονται από τον Ινδικό Ωκεανό ως τον Βόρειο Ειρηνικό, μέχρι τα βάθη του Νότιου Ειρηνικού. Αλλά η Καμπέρα δεν περιμένει να έχει στη διάθεσή της το πρώτο πυρηνικό υποβρύχιο ως το 2040.

Η Κίνα έχει επεκτείνει τη συνεργασία της με τα νησιωτικά έθνη του Ειρηνικού, αναγκάζοντας την Καμπέρα και την Ουάσιγκτον να ενδιαφερθούν και να εμπλακούν ξανά, δεδομένης της στρατηγικής τους θέσης. Είναι πιθανό να δούμε να δημιουργείται πιο έντονος ανταγωνισμός για επιρροή στα νησιά του Ειρηνικού με την ανάδυση της AUKUS; Επίσης, δημιουργούν οι εντάσεις στο Φόρουμ των Nησιών του Ειρηνικού περισσότερες ευκαιρίες για ξένη παρέμβαση;

Δεδομένων των σχολίων της Γαλλίας για την ακύρωση της συμφωνίας για τα υποβρύχια, θα υπάρξει αντίκτυπος εντός του ΝΑΤΟ ή στη σχέση Ε.Ε. - Ηνωμένου Βασιλείου;

Οι Γάλλοι έχουν εκφράσει ανοιχτά την απογοήτευσή τους για την ακυρωθείσα συμφωνία για τα υποβρύχια, κατηγορώντας κατά πρώτο λόγο τις ΗΠΑ, αλλά αναγνωρίζοντας ξεκάθαρα τον ρόλο της Αυστραλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Θα είναι απλώς μια φευγαλέα στιγμή οργής ή μπορεί να έχει επιπτώσεις στη στάση της Γαλλίας όσον αφορά τις σχέσεις της Ε.Ε. με το Ηνωμένο Βασίλειο (όπου υπάρχουν ακόμα πολλά άλυτα ζητήματα γύρω από το Brexit), ή ακόμα στην ισορροπία ανάμεσα στις δεσμεύσεις της Γαλλίας στο ΝΑΤΟ και την επικέντρωση στα δικά της συμφέροντα ή σε μια πανευρωπαϊκή αμυντική πρωτοβουλία;

Οι Γάλλοι είναι και αυτοί ένα έθνος του Ειρηνικού Ωκεανού και έχουν ανακτήσει το ενδιαφέρον τους για τα εδάφη τους στην περιοχή. Πόσο βαθιά είναι η κόντρα της Γαλλίας με την Αυστραλία και επιδεινώνει αυτό ακόμα περισσότερο τα περιθώρια συνεργασίας μεταξύ των νησιωτικών εθνών του Ειρηνικού;