του Jean-Philippe Chenaux
Τρεις χιλιάδες ανθρώπινα αφτιά αλατισμένα στάλθηκαν σαν δώρο στον Σουλτάνο: Με αυτόν τον τρόπο οι κατακτητές της πόλης της Μεσολογγίου μετά την πτώση της γιόρτασαν την ηρωική έξοδο της φρουράς και του πληθυσμού της πόλης που ήταν πεινασμένοι από την πολιορκία του στρατού του Ιμπραήμ Πασά. Μετά με την έξοδο, γυναίκες και παιδιά πουλήθηκαν σκλάβοι στην Αίγυπτο: Ο Ιωάννης – Γαβριήλ Εϋνάρδος και ο Λουδοβίκος ο 1ος της Βαυαρίας ξόδεψαν ένα μέρος της περιουσίας τους για να επαναγοράσουν αυτούς τους δυστυχισμένους ανθρώπους. Επρόκειτο για 700 άτομα που ήσαν πραγματικές ανθρώπινες σκιές και που βοηθήθηκαν έτσι να κατευθυνθούν προς το Ναύπλιο.
Αυτή η τραγική έξοδος του Μεσολογγίου θεωρείται σήμερα σαν μία από τις μεγαλύτερες, αν όχι η μεγαλύτερη, συλλογική ανθρώπινη θυσία της ιστορίας: Μαζί με την σφαγή της Χίου συνιστά το πιο σκοτεινό επεισόδιο του αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδος. Αναμφισβήτητος ήρωας αυτής της συχνά παραγνωρισμένης τραγωδίας, ο Ελβετός φιλέλληνας Γιόχαν Γιάκομπ Μέγιερ, κατάφερε επί δύο χρόνια κάτω από τα πυρά του εχθρού να τυπώνει την εβδομαδιαία έκδοση «Ελληνικά Χρονικά» που ήταν και η πρώτη τυπωμένη εφημερίδα στα ελληνικά.
Ο Βίκτωρ Ουγκώ και αρκετοί Έλληνες ποιητές θα του αφιερώσουν συγκινητικούς στίχους στην έκδοση «Jardin des heros» de la «Ville Sacree» που αντιπροσώπευε ο Ερρίκος Ρόμπερτ Φον Ντερ Μουλ. Η έκδοση αυτή αποτελεί πραγματικό επικήδειο σε ένα αφιέρωμα που με τίτλο «Ο κήπος των ηρώων» αφορά την «Ιερά Πόλη» - ονομασία που δόθηκε στο Μεσολόγγι.
Ποια είναι, λοιπόν, αυτή η φιλική προσωπικότητα της ελληνικής ανεξαρτησίας; Γιός του Johan Meyer, του Sennen, πτυχιούχος γιατρός του πανεπιστημίου του Tubingue. O Γιόχαν Γιάκομπ Μέγιερ γεννήθηκε το 1798 στη Ζυρίχη. Από το 1816 ασκεί το επάγγελμα του φαρμακοποιού στην πόλη Vevey και στη συνέχεια στο Dattlikon. To 1817 νυμφεύεται την Salomea Staub, του Hombrechtikon, αλλά σπαταλά την προίκα της γεγονός που οδηγεί την νεαρά κυρία στο να ζητήσει διαζύγιο. Στις 14 Ιουλίου 1817 ο Ιωάννης Ιάκωβος πηγαίνει στο Παρίσι και παρακολουθεί την αυτοψία της κυρίας de Stael. Δηλώνει στη συνέχεια ότι ο εγκέφαλός της ήταν μικρότερος από αυτόν του Λόρδου Μπάιρον και εμπιστεύεται την άποψή του στον θεράποντα ιατρό του βρετανού όπως και στον φίλο του Pietro Gamba. Με την επιστροφή του στην Ελβετία, εγκαθίσταται ως φαρμακοποιός στο Frauen-field. To 1819, ξεκινά σπουδές ιατρικής στο Fribourg-en-Brisgau, αλλά αποβάλλεται από το πανεπιστήμιο ένα εξάμηνο αργότερα λόγω υπερβολικών χρεών.
Αυτός ο νεαρός με την περιπετειώδη ύπαρξη και χωρίς μόνιμη κατοικία, κυριολεκτικά ενθουσιάστηκε και αφιερώθηκε στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδος. Ευχή του ήταν το αίμα ενός απογόνου του Γουλιέλμου Τέλλου να ανακατευθεί με αυτό των Ελλήνων ηρώων. Το 1821 παρουσιάζεται στο Berner Hilfsverein fur Griechenland υπό την ιδιότητα του δόκτορα Γιόχαν Γιάκομπ Μέγιερ της Ζυρίχης ιατρού και χειρούργου. Η απατηλή αυτή παρουσίαση ανακαλύπτεται από τις ελβετικές αρχές, αλλά ο Μέγιερ βρίσκεται ήδη στην Ελλάδα. Στις αρχές του 1822 συμμετέχει ως χειρούργος στην Ναυμαχία των Πατρών υπό τη διοίκηση του Μιαούλη και προσφέρει τις υπηρεσίες του στο πλοίο «Άρης». Λίγο καιρό αργότερα εγκαθίσταται στο Μεσολόγγι και δημιουργεί ένα μικρό φαρμακείο που προσφέρει ιατρικές υπηρεσίες, ενίοτε δε ενέχει και θέση νοσοκομείου. Παντρεύεται την νεαρά Μεσολογγίτισσα Αλτάνη Ιγγλέζου -κοπέλα σπανίας ομορφιάς με την οποία αποκτά δύο παιδιά. Ταυτοχρόνως, γίνεται και Χριστιανός Ορθόδοξος.
Στο τέλος του 1823, ο συμπατριώτης μας, πολύγλωσσος και θερμός οπαδός της ελευθερίας του τύπου, αναγγέλλει την προσεχή έκδοση της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά». Το πρώτο φύλλο της εφημερίδας εκδίδεται την 1η Ιανουαρίου 1824, και ξεκινά με ένα άρθρο του Λόρδου Μπάιρον ο οποίος μαζί με τον συνταγματάρχη Σταν Χόουπ είναι ο κύριος χρηματοδότης της εκδοτικής προσπάθειας. Ο Άγγλος Λέστερ Σταν Χόουπ, από την πλευρά του, εκδίδει την «The Greek Telegraph» στην οποία ο Μέγιερ είναι αρχισυντάκτης. Η έκδοση αυτή πραγματοποιήθηκε για πέντε φορές και μετά σταμάτησε. Από την πλευρά του, ο Μέγιερ σχεδιάζει τη δημιουργία μιας εθνικής βιβλιοθήκης. Έτσι, τον Αύγουστο του 1824 γράφει: «Ο πόλεμος κατά του τυράννου δεν πρέπει να απαγορεύσει στους Έλληνες τα παλαιά φώτα του πολιτισμού τους». Οι Τούρκοι δεν θα του επιτρέψουν να συνεχίσει την πραγματοποίηση αυτού του φιλόδοξου σχεδίου του, το οποίο θα συνεχιστεί από τον Ιωάννη Καποδίστρια το 1829 και θα έχει ευτυχή κατάληξη υπό την επίβλεψη του Ανδρέα Μουστοξύδη το 1832.
Έχοντας προσβληθεί από μαλάρια ο αριστοκράτης Λόρδος Μπάιρον πεθαίνει στις 19 Απριλίου 1824 στην αγκαλιά του δημοκράτη Μέγιερ, ο οποίο θεωρούσε ότι ο ποιητής ήταν δανδής. Στις 20 Φεβρουαρίου 1826, στη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης το μικρό τυπογραφείο καταστρέφεται από μια οβίδα του αιγυπτιακού πυροβολικού και η εφημερίδα σταματά να εκδίδεται σε έντυπη μορφή. Πληγωμένος ο ίδιος ο Μέγιερ, θάβει το υλικό του τυπογραφείου του και κυρίως τις γραμματοσειρές του για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Ευτυχώς, σήμερα μία πλήρης συλλογή αυτής της έκδοσης διατηρείται στην εθνική βιβλιοθήκη των Αθηνών.
Ο εκ Ζυρίχης φαρμακοποιός και δημοσιογράφος μας, ο οποίος είχε δημιουργήσει και μία εταιρεία μασονικής έμπνευσης με τίτλο «Οι φίλοι της δικαιοσύνης», δεν το βάζει κάτω. Εξακολουθεί να εκδίδει την εφημερίδα του, γράφοντάς την με το χέρι. Δυστυχώς, κανένα αντίτυπο από αυτές τις εκδόσεις δεν έχει σωθεί. Όταν, όμως, σταματά να εκδίδει την εφημερίδα, συντάσσει το αποχαιρετιστήριο φύλλο σε τέσσερις γλώσσες και το στέλνει σε πολλές εφημερίδες της Ευρώπης. Στο συνοδευτικό μήνυμά του υπογραμμίζει ότι «δεν πρέπει να παραδοθούν σε χέρια απίστων περιγραφές γεγονότων θεϊκής εμπνεύσεως». Την νύκτα της 23ης Απριλίου κατά την έξοδο, η οποία είχε γίνει αναπόφευκτη λόγω της πείνας, ο Μέγιερ είχε πάνω του πολλά αντίτυπα της εφημερίδας του. Καταφέρνει και μπαίνει με τη γυναίκα του ντυμένη αντρικά, τις δύο κόρες του και την υπηρεσία του σε ένα γκρουπ πεινασμένων που προσπαθούν να βρουν διέξοδο. Ο Ελβετός ήρωας και όλη του η οικογένεια φονεύονται από τούρκους πολιορκητές, οι οποίοι πληροφορήθηκαν τη φυγή τους από έναν Βούλγαρο αποστάτη.
Ο Βίκτωρ Ουγκώ στο ποίημά του για την πτώση του Μεσολογγίου απονέμει έξοχο φόρο τιμής στον νεαρό φιλέλληνα. Γράφει: «Αυτό το παιδί των βουνών, ο φίλος μας, ο σύντροφός μας, ο Μέγιερ έφερνε στον γιο του Θρασύβουλου το βέλος του Γουλιέλμου Τέλλου. Δύο άλλοι ποιητές, ο Κωστής Παλαμάς και Γ. Δροσίνης, αφιέρωσαν συγκινητικούς στίχους στον Ελβετό ήρωα.
Το 1926 οι δημοσιογράφοι των Αθηνών ανήγειραν στο Μεσολόγγι, όχι μακριά από το λιμάνι, ένα μνημείο που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Περάκης και που ήταν αφιερωμένο στην μνήμη του Ελβετού συναδέλφου τους. Στο άσπρο μάρμαρο του μνημείου διαβάζουμε τα ακόλουθα: «Ελβετός, αυτός ο άνθρωπος, ο δημοσιογράφος Ιωάννης – Ιάκωβος Μέγιερ, πολεμώντας με την πένα του και το σπαθί του, έπεσε σε αυτήν την πόλη στις 23 Απριλίου 1826, αφήνοντας πίσω του μία θαυμαστή ανάμνηση αρετών». Η Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, τιμώντας τις υπηρεσίες του στις 24 Απριλίου 1926 ανήγειρε εις μνήμην του αυτή τη στήλη.
Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, ένα άλλο μνημείο προσεφέρθη από τον όμιλο ελληνοελβετικής φιλίας. Το μνημείο αυτό εγκαινιάστηκε το 1952 σε αυτήν την ίδια την «καρδιά» των ηρώων και είναι έργο του εκ Λωζάνης αρχιτέκτονα, ζωγράφου και συγγραφέα Ερρίκου Ροβέρτου Φον Ντερ Μουλ. Ο τελευταίος διαδέχθηκε τον δόκτορα Μεσερλή στην προεδρεία του συλλόγου ελληνοελβετικής φιλίας το 1959. Φτιαγμένο από υλικό του τυπογραφείου του Μέγιερ, το μνημείο φέρει την εγγραφή: «Στην μνήμη των φιλελλήνων Ελβετών πολιτών που την περίοδο 1825-1826 πήραν μέρος στην ηρωική άμυνα του φρουρίου του Μεσολογγίου και η θυσία των οποίων συνέβαλε στην αναγνώριση της Ελλάδος». Ένας κλάδος ελαίας προηγείται αυτής της εγγραφής και αναφέρει: «Ελληνοελβετικές φιλίες, κρουαζιέρα σε Ελλάδα, Λωζάνη Άνοιξη 1951». Το σύνολο της εγγραφής περιστοιχίζεται από μία δεκάδα σταυρών που είναι το ελβετικό ομοσπονδιακό σήμα. Στη βάση του μνημείου αναγράφεται το όνομα του Ιωάννη - Ιακώβου Μέγιερ με τόπο γεννήσεώς του Schofflisdorf (ενώ ο ίδιος είχε γεννηθεί στη Ζυρίχη). Ακολουθεί η διατύπωση: «Εκδότης της Εφημερίδας Ελληνικά Χρονικά». Λίγο πιο μακριά ανακαλύπτουμε μία πλάκα στην οποίαν έχει αναπαραχθεί μία σελίδα της εφημερίδας του Μέγιερ με ημερομηνία την 17η Ιουνίου 1825.
Με την ευκαιρία αυτού του πρώτου μεγάλου μεταπολεμικού ταξιδιού στην Ελλάδα, τα μέλη της ελληνοελβετικής ένωσης εγκαινίασαν επίσης ένα μνημείο στην Αθήνα υπενθυμίζοντας την γενναιότητα του στρατιώτη της Πίνδου το 1940. Είκοσι χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 1971, ο πρόεδρος της ελληνοελβετικής ένωσης, η γυναίκα του Κλεοπάτρα και ορισμένα άλλα μέλη της ένωσης αποβιβάζονται στο Μεσολόγγι για μία τελετή μνήμης προς τιμήν μίας κρουαζιέρας που πραγματοποιήθηκε από την Διεθνή Ένωση Ομηρικών Σπουδών. Στο ημερολόγιο αυτής της κρουαζιέρας, το οποίο μας δάνεισε η κα Ειρήνη Φον Ντερ Μουλ, κόρη του αρχιτέκτονα, διαβάζουμε: «Επί της γης η Κλειώ δέχεται ένα μπουκέτο με λουλούδια από αγόρια και κορίτσια που σχηματίζουν τιμητική αψίδα. Ο δόκτωρ Σιγαλός από την Πάτρα μας οδηγεί στο Κοιμητήριο. Η πιο συγκινητική τελετή όμως γίνεται μπροστά στο άγαλμα του Μπάιρον όπου βρίσκονται ο πρέσβης Graffenried και η σύζυγός του, o διοικητής, ένα τμήμα στρατιωτών, αγόρια με την στολή του ευζώνου, θαυμαστές κοπέλες και πλήθος κόσμου. Υπάρχει επίσης και ένα βήμα από το οποίο παίρνουν τον λόγο ο νομάρχης, ο Λόρδος Μεριβάλ , εγώ ο ίδιος και ο κύριος Μαμουνάς. Κατατίθενται στεφάνια (ειδικότερα από την ελληνοελβετική φιλία της Λωζάνης) και ανακρούονται οι εθνικοί ύμνοι. Η όλη εκδήλωση κλείνει μάλλον βιαστικά με αφορμή την έλευση της νύκτας. H επιστροφή γίνεται με ferryboat και με κάποια καθυστέρηση φθάνουμε στον Πήγασο».
Το μουσείο του Μεσολογγίου φιλοξενεί προσωπογραφία του Μέγιερ, ένα αντίτυπο της εφημερίδας του και μία συμφωνία που έγινε το 1992 μεταξύ του δήμου της πόλης και της κοινότητας Gazette de Lausanne. Τα δύο μέρη δεσμεύονται να συνεργαστούν στενά στους τομείς της οικονομίας, της οικολογίας και της κουλτούρας. Στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Αθήνας μπορούμε να δούμε ένα μέρος του τυπογραφείου που έφερε στο Μεσολόγγι ο Σταν Χόουπ και στο οποίο εκτυπωνόταν η εφημερίδα του Μέγιερ. Μια εφημερίδα η οποία πολλές φορές είχε μνημονευθεί από τον ευρωπαϊκό τύπο και ιδιαίτερα από την Gazette de Lausanne που σίγουρα θα είναι διαθέσιμη στο ίντερνετ όταν η οικονομική κατάσταση της Εθνικής Βιβλιοθήκης το επιτρέψει.
