του Θανάση Φροντιστή*
Θεωρώ σκόπιμο να επισημάνω εισαγωγικά, ότι τα τελευταία χρόνια έχει γίνει της μόδας η λέξη «γεωπολιτική». Μάλιστα, εμφανίζονται συχνά τελευταία στα κανάλια και Γεωπολιτικοί Αναλυτές! Με έχει βέβαια παραξενέψει το γεγονός, ότι δε βλέπω αναφορές και στο δίδυμο της γεωπολιτικής, την «γεωοικονομία». Στην ΑΣΟΕΕ, τη δεκαετία του ΄50, ανάμεσα στα μαθήματά μας υπήρχε και ένα, η «Γεωοικονομία και Γεωπολιτική», που τότε, βέβαια, κανένας δεν του έδινε σημασία. Όμως, θεωρώ, ότι η γεωπολιτική δεν μπορεί να εξεταστεί παρά μόνο σε συνάρτηση με την γεωοικονομία που αποτελεί, άλλωστε, τη βάση πάνω στην οποία μπορεί κάποιος να στηρίξει και να αναλύσει ένα θέμα γεωπολιτικής. Για κείνους που δεν έχουν σπουδάσει ή μελετήσει το αντικείμενο «γεωοικονομία», κρίνω απαραίτητο να παραθέσω έναν ορισμό: Η γεωοικονομία λοιπόν μελετά τα γεωοικονομικά δεδομένα μιας γεωγραφικής περιοχής, ή σε διεθνή κλίμακα, τα οποία σχετίζονται με την οικονομική ισχύ με σκοπό την αξιοποίησή τους. Τα λεγόμενα γεωοικονομικά δίκτυα είναι οι διάφοροι αγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας, πετρελαίου, φυσικού αερίου, θαλάσσιοι ή χερσαίοι οδοί εμπορίου, οδοί λαθρομετανάστευσης, διακίνηση ναρκωτικών, κλπ. Ειδική γεωπολιτική σημασία αποκτά η πρόθεση της Κίνας να ανασυστήσει τους «Δρόμους του Μεταξιού». Η γεωοικονομία, ανάμεσα στα άλλα, μελετά το ρόλο της οικονομικής αλληλεξάρτησης για την πρόληψη ή την επίλυση συγκρούσεων, τη σχέση μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών στις διάφορες χώρες.
Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να τοποθετηθούν και οι οικονομικές κυρώσεις προς τη Ρωσία που έχουν στόχο να στραγγαλίσουν την οικονομία της. Αλλά, επίσης και η πρόσφατη απόφαση της Ρωσίας να διεκδικήσει την πληρωμή σε ρούβλια των αγορών φυσικού αερίου από τις «μη φιλικές χώρες». Η Κίνα, μα και η Ινδία κατά καιρούς δημοσιοποιούν την πρόθεσή τους να καθιερώσουν άλλο νόμισμα για το διεθνές τους εμπόριο, αντικαθιστώντας το δολάριο, με όλες τις συνέπειες που αυτό μπορεί να σημαίνει, ιδίως για τις ΗΠΑ, που το φοβούνται Έτσι, αποκτούν ιδιαίτερη σημασία σήμερα οι απειλές και η πρόθεση του Προέδρου Μπάιντεν, μετά τη Ρωσία, να βάλει στο στόχαστρο και την Κίνα. Θα ακολουθήσει και η Ε.Ε.; Προσωπικά δεν είμαι βέβαιος, γιατί ήδη ορισμένες χώρες της Ε.Ε., με πρώτη τη Γερμανία, άρχισαν να μιλάνε φωναχτά για τις συνέπειες των κυρώσεων προς την Ρωσία στο βιοτικό επίπεδο των πολιτών τους.
Παραμένει αναπάντητο προς το παρόν το ερώτημα: για ποιον λόγο οι ΗΠΑ προχωρούν τώρα σ’ αυτά τα μέτρα. Κατά την άποψή μου, η εισβολή στην Ουκρανία δεν είναι επαρκής λόγος. Άλλωστε, πολλοί σοβαροί διεθνείς αλλά και Αμερικανοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι οι ΗΠΑ έσπρωξαν τη Ρωσία στην εισβολή στην Ουκρανία, γιατί απώτερος στόχος τους ήταν η απομόνωση της και ο οικονομικός της στραγγαλισμός. Έτσι ώστε, σε μια δεύτερη φάση, να αρχίσουν οι κυρώσεις και προς την Κίνα, ώστε να ανακοπεί η πορεία της οικονομίας της προς την θέση της πρώτης οικονομίας στον κόσμο. Το γιατί, το εξηγώ σ’ ένα μου άρθρο που δημοσίευσα πριν ένα χρόνο με τίτλο «ΓΙΑ ΠΟΙΑ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗ ΜΙΛΑΤΕ;».
Ο ουσιαστικός λόγος, κατά την άποψή μου, για όλες αυτές τις επιθετικές κινήσεις είναι, ότι πλέον οι ΗΠΑ φαίνεται χάνουν το προβάδισμα στον τομέα της ανταγωνιστικότητας απέναντι στην Κίνα. Αυτό μάλιστα το είχε θίξει πέρυσι ένας Κινέζος αξιωματούχος (δεν θυμάμαι ποιος) προς τον Πρόεδρο Μπάιντεν, όταν του είχε απαντήσει σε σχόλιό του για την Κίνα. Του είχε πει λοιπόν: «είμαστε εφτά φορές φτηνότεροι από σας σε ό, τι παράγουμε, σε ό, τι κάνουμε. Αν καταφέρετε να μας φτάσετε θα μπορούσατε να είστε ανταγωνιστικοί. Αλλά δεν μπορείτε!».
Μια άλλη πραγματικότητα που αξίζει να σχολιαστεί είναι η ραγδαία προσέγγιση Κίνας και Ινδίας που η Κίνα μάλλον δεν είχε στοχεύσει τόσο γρήγορα, αλλά την υποχρέωσαν οι επιθετικές κινήσεις των ΗΠΑ να το κάνει. Ως αποτέλεσμα, η διαφαινόμενη επισημοποίηση των ΒRICS, ως μιας επίσημης πλέον οικονομικής υπερδύναμης μάλλον δεν είναι μακριά. Με διαφαινόμενη συνέπεια την καθιέρωση του Γουάν ή άλλου νέου νομίσματός για τις διεθνείς συναλλαγές, αντικαθιστώντας το δολάριο. Κάτι που θα βλάψει ανεπανόρθωτα τις ΗΠΑ. Ο κόσμος δε φαίνεται να παραμένει… μονοπολικός, όπως θα τον επιθυμούσαν οι ΗΠΑ. Στο πλαίσιο των θεωρήσεων αυτών, το μεγάλο θύμα είναι, δυστυχώς, η Ουκρανία.
Διαβάστε παρακάτω το ανακυκλωμένο άρθρο μου που δημοσιεύτηκε πριν ένα χρόνο με τίτλο: ΓΙΑ ΠΟΙΑ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗ ΜΙΛΑΤΕ:
«Η δεκαετής εμπειρία μου με τους Κινέζους κατά τα χρόνια της θητείας μου ως Αντιπροέδρου του Ελληνοκινεζικού Επιμελητηρίου, με δίδαξε κάποια απλά μαθήματα, που, δυστυχώς, δεξαμενές σκέψης, πολιτικοί σύμβουλοι, στρατηγικοί σχεδιαστές και άλλοι θεωρητικολογούντες περί το «Κινεζικό φαινόμενο» δεν μπόρεσαν να συλλάβουν. Κατά καιρούς, έχω δημοσιοποιήσει τις απόψεις μου πάνω στο «φαινόμενο Κίνα», διακινδυνεύοντας ακόμα και τον αφορισμό ότι δεν έχει μέλλον όποια χώρα δεν κάνει κάτι με την Κίνα, τώρα! Που, βέβαια, δεν συγκίνησαν τους «σοφούς». Ένα κραυγαλέο παράδειγμα: προ δεκαετίας περίπου, οι σοφοί της Δύσης πρόβλεπαν ότι η Κίνα θέλει ακόμα 50 χρόνια για να φτάσει τη Δύση. Τότε, γελούσα και έγραφα, ότι αυτό θα γίνει πολύ νωρίτερα, σε δέκα χρόνια! Και, φυσικά, δεν διαψεύστηκα. Γιατί πλέον η Κίνα είναι τώρα η δεύτερη οικονομική δύναμη στον κόσμο και πολύ σύντομα η πρώτη. Τώρα, αρχίζουν να βλέπουν τον… κίνδυνο της Κίνας!
Διαβάζω στην Καθημερινή της Κυριακής 7/3/21, ότι «ο Τζο Μπάιντεν ετοιμάζει αντεπίθεση στην Κινεζική επέλαση», ότι έχει καταστήσει σαφές πως δε βλέπει περιθώρια συμπόρευσης με το Πεκίνο». Και γελάω! Γιατί, όταν ένας Πρόεδρος μιας μεγάλης χώρας, όχι βέβαια ο πλανητάρχης όπως τον αποκαλούν, θέλει να αγνοεί ότι η Κίνα είναι και θα παραμείνει η μεγαλύτερη αγορά στον κόσμο, νομίζει ότι πολύ εύκολα μπορεί να τη διαγράφει, ή μάλλον δεν θέλει να σκέπτεται αυτό που η Κίνα αντιπροσωπεύει, δηλ. την παγκόσμια ηγετική δύναμη; Γιατί αυτή μετράει, η παγκόσμια οικονομική ισχύς που αποκτήθηκε, διότι η Κίνα πιστεύει πραγματικά στην δημιουργική δύναμη του ατόμου και στον καταλυτικό για την ανάπτυξη ρόλο τού ανταγωνισμού. Αυτή είναι η πραγματική δύναμη της συγκρότησης της Κίνας. Η οποία έχει βαθιές σχετικά ρίζες που τις έβαλαν ο Μάο, ο Ντέγκ Χιάο Πινγκ και τις «ποτίζουν» οι μεταγενέστεροι πρόεδροι μέχρι τον σημερινό Σι Τζινπίνγκ. Ο Μάο κατήργησε την μοιρολατρία, δηλ. τις θρησκείες και έδωσε οντότητα και πίστη στον απλό Κινέζο, ότι αυτός θα χτίσει το μέλλον το δικό του και της Κίνας. Ο Ντέγκ έχτισε πάνω σε αυτή τη βάση διακηρύσσοντας επιπλέον, ότι δεν ενδιαφέρει τι χρώμα έχει η γάτα, αρκεί να πιάνει ποντίκια. Μ’ αυτό σηματοδότησε την δημιουργική δύναμη του ανταγωνισμού και πριμοδότησε την επιχειρηματικότητα, τις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες . Δηλ. το μήνυμα «θα επιβιώσεις και θ’ αναπτυχτείς κάνοντας το καλύτερο». Γι’ αυτό και η Κίνα, είναι η χώρα που πραγματικά πίστεψε, ενίσχυσε και ανέπτυξε την αποκεντρωμένη οικονομική ανάπτυξη. Οι αυτόνομες περιοχές της λειτουργούν σαν διαφορετικές Κίνες. Και η κάθε μία προσπάθησε και έχτισε το δικό της ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και προφίλ. Ενώ στη Δύση, με την λέξη ανταγωνισμός, συνήθως εννοούν μονοπώλια, ολιγοπώλια, καρτέλ, κλπ. Οι μεταγενέστεροι πρόεδροι μέχρι τον τωρινό πρόεδρο τον Σι Τζινπίνγκ προώθησαν σταδιακά μεγάλα αναπτυξιακά έργα, όπως δρόμους, συγκοινωνίες, λιμάνια, βιομηχανικές ζώνες, εξωστρέφεια (για παράδειγμα, ένας δρόμος μεγάλης ταχύτητας μήκους 60 χλμ διασχίζει το Πεκίνο χωρίς να δημιουργεί κανένα πρόβλημα αφού είναι υπέργειος!), ως των προαπαιτούμενων της ανάπτυξης. Κυρίως όμως προώθησαν την έρευνα. Ο σημερινός μάλιστα Πρόεδρος τα βάζει όλα στην έρευνα, επενδύει πάνω από το 10% του ΑΕΠ στην έρευνα. Από αυτό όμως προκύπτει και η αυτοπεποίθησή του, όταν λέει ότι, «ο κόσμος υφίσταται βαθύτατες μεταβολές που δεν έχουμε δει τον τελευταίο αιώνα, αλλά ο χρόνος και οι καταστάσεις λειτουργούν υπέρ μας. Και από αυτό απορρέει η αποφασιστικότητά μας και η αυτοπεποίθησή μας».
Απέναντι σ’ αυτή την δυναμική της Κίνας, θα παραθέσω την εθελοτυφλία της Δύσης, της καπιταλιστικής Δύσης, με ένα παράδειγμα. Έκανα πολλά ταξίδια στην Κίνα και έμαθα πολλά. Ένα ταξίδι μου όμως παραμένει στη μνήμη μου σημαδιακό, εκείνο στο Θιβέτ. Που μου έμαθε, ότι η Πολιτική Οικονομία την οποία αρχικά διδάχτηκα στην ΑΣΟΕΕ στην δεκαετία του ‘50 είναι πράγματι η Επιστήμη των απλών παρατηρήσεων. Έτσι λοιπόν, όταν έφτασα στην πρωτεύουσα του Θιβέτ, τη Λάσα, σε ύψος 4.000 μ. ,στους πρόποδες των Ιμαλαίων, πήρα το μάθημα της ζωής μου. Από δύο παρατηρήσεις: (1) πάνω στα βουνά είχαν κατασκευάσει δίκτυα δρόμων, σιδηροδρόμων και τηλεπικοινωνιών, ως θεμέλια για την ανάπτυξη μιας περιοχής που οι θρησκόληπτοι Δαλάι Λάμα είχαν αφήσει υπανάπτυκτη. Επισκέφθηκα πολλούς τόπους και βιομηχανίες, ακόμα και μπύρας και εμφιαλωμένου νερού των Ιμαλαΐων, που το σέρβιραν και στα κυβερνητικά γραφεία του Πεκίνου! (2) Επισκέφθηκα επίσης και ένα εκπληκτικό μεγάλο μοναστήρι-σχολείο Βουδιστών μοναχών, που η στολή τους είχε το χρώμα του μανδύα του Αριστοτέλη, το κροκί, και έναν τεράστιο Βουδικό ναό, που απόρησα πώς επιβίωσαν από την διαλαλούμενη στη Δύση και την προπαγανδιζόμενη από τον Δαλάι Λάμα κομμουνιστική ….καταδίωξη της θρησκείας. Στις τοιχογραφίες του ναού απεικονίζονταν η ιστορία του Βουδισμού στο Θιβέτ. Μετά την εικόνα του Βούδα, είδα και τον δικό μας τον Μένανδρο. Τον επίγονο του Μ. Αλεξάνδρου, τον βασιλιά της Βακτριανής και της Ινδίας, που μυήθηκε από τον Βούδα στον Βουδισμό, άφησε το βασίλειό του στον γιό του και πέρασε στο Θιβέτ. Εκεί, μετέτρεψε την Βουδιστική φιλοσοφία σε θρησκεία, ως Μιλίντα! Αυτή τη θρησκεία συνέχισε και ο πολύ μεταγενέστερος και γνωστός μας Δαλάι Λάμα, που αξίωνε να είναι ο θρησκευτικός αλλά και πολιτικός ηγέτης του Θιβέτ, δεν του αρκούσε η θρησκευτική ηγεσία μόνο που του πρόσφερε η κυβέρνηση της Κίνας και έτσι αυτοεξορίστηκε. Αυτόν τον Δαλάι Λάμα στήριξαν, ενάντια βέβαια στην επίσημη Κίνα, οι… πλανητάρχες και οι ανόητες ηγεσίες της Δύσης, ως δήθεν αντίποδα στον Κομμουνισμό (τρομάρα τους) της Κίνας! Κάτι που κάνουν δυστυχώς ακόμα. Η έλλειψη μάλιστα ρεαλισμού οδηγεί τις ΗΠΑ και τη Δύση γενικότερα να σκαλίζουν θέματα ευαίσθητα για την Κίνα, όπως είναι το Χονγκ Κονγκ, η Ταιγουάν και οι Ουιγούροι. Αντί να επικεντρώνονται στις οικονομικές ευκαιρίες που προσφέρει η Κίνα.
Η Κίνα προχωράει. Χωρίς τις αφελείς δοξασίες και ιδεοληψίες της Δύσης. Στο δρόμο που της χάραξαν, στην εποχή τους ο καθένας, ο Μάο, ο Ντεγκ και τώρα ο Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ. Τον δρόμο της έρευνας, της καινοτομίας και του ανταγωνισμού. Αυτά, που υποτίθεται ότι έχει διδάξει ο καπιταλισμός, που τα διαλαλεί πλην όμως δεν εφαρμόζει η Δύση, αλλά που εφαρμόζει η Κίνα. Με τις όποιες ιδιαιτερότητες.»
*Δρ. Οικονομολόγος - Συγγραφέας
