Γεωπολιτική αταξία και εγχώρια αλυσίδα αξίας

του Αντώνη Ζαΐρη*

Ο πόλεμος λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής αρνητικών εξελίξεων καθώς το μερίδιο των δύο εμπόλεμων, Ρωσίας και Ουκρανίας, στις παγκόσμιες εξαγωγές σιταριού, σπορέλαιου, λιπασμάτων καυσίμων κα, είναι μεγάλη.

Είναι σαφές ότι από αυτή την κατάσταση δεν πλήττονται μόνο ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες πχ από Ασία, Αφρική αλλά και προηγμένες δυτικές κοινωνίες που βρέθηκαν αντιμέτωπες με τη διαχείριση των απωλειών που υπέστησαν λόγω πανδημίας και τώρα έρχονται “κατά μέτωπο” και με το θηρίο μίας δίδυμης κρίσης, επισιτιστικής και ενεργειακής.

Η συμπεριφορά του παγκόσμιου φιλελεύθερου οικονομικού συστήματος αποδεικνύεται “κατώτερη των περιστάσεων” και αδύναμη να διαχειριστεί τις συστηματικές παλινωδίες της Διεθνούς εφοδιαστικής αλυσίδας που δεν κατάφερε να λειτουργήσει αποτρεπτικά στις αναταράξεις που σχετίζονται με την εύρυθμη διακίνηση των εμπορικών ροών.

Τα εθνικά κράτη παρακολουθούσαν αμήχανα τα τεκταινόμενα μη μπορώντας να αντιδράσουν αλλά έχοντας κατά νου την απεξάρτηση από το διεθνές σύστημα και την αναβίωση εθνικών στρατηγικών, προστατευτικών των εμπορικών τους συμφερόντων στο ζήτημα ανελαστικών βασικών ειδών διατροφής και της ενέργειας.

Οι διαφαινόμενοι κίνδυνοι από τις συνεχόμενες ανατιμήσεις προϊόντων τροφίμων που συμμετέχουν στο καθημερινό καλάθι αγορών, των λιπασμάτων, των καυσίμων, του ηλιέλαιου, του καλαμποκιού και πολλών άλλων γεννούν ανησυχία, ανασφάλεια, αποσταθεροποιητικές τάσεις και διευρυμένες ανισότητες καθώς επίσης μείωση του πραγματικού αγοραστικού διαθεσίμου εισοδήματος εξαιτίας των αυξήσεων.

Αυτό είναι πιθανόν να ωθήσει τις κοινωνίες σε επικείμενες εντάσεις και συγκρουσιακές καταστάσεις που θα προκαλέσουν “ρωγμές” στο κοινωνικό ιστό και στη συνοχή του κοινωνικού “γίγνεσθαι”. Τυχόν ελλείψεις αγαθών επιπλέον σε κάποιες κοινωνίες θα προκαλέσουν νέες “περιοχές” φτώχειας και υπανάπτυξης.

Από την άλλη, η αδυναμία από πλευράς εφοδιαστικής αλυσίδας εκτέλεσης παραγγελιών σε είδη άμεσης προτεραιότητας και επείγουσας ανάγκης πχ εξοπλισμός, φαρμακευτικά προϊόντα, ενέτεινε το δίχτυ ανασφάλειας και αβεβαιότητας στα εθνικά κράτη.

Η θετική προσέγγιση και μεγάλη ευκαιρία της χώρας μας στο περιβάλλον της υπάρχουσας γεωπολιτικής αταξίας θα ήταν η συνδιαμόρφωση μιας νέας στρατηγικής ενίσχυσης της εγχωρίας αλυσίδας αξίας στο πλαίσιο ανασύστασης του παραγωγικού μοντέλου της οικονομίας π.χ. στον αγροτοδιατροφικό τομέα, τουλάχιστον σε προϊόντα ταχέως αναλώσιμα που συμμετέχουν ωστόσο στη βασική διατροφική “παλέτα” αγορών της νοικοκυράς. Και όλα αυτά στη λογική μιας ισόρροπης ανάπτυξης με όρους βιωσιμότητας και αυτάρκειας ως αναγκαστικές, αυτή τη φόρα, σταθερές σε ένα ραγδαία κινούμενο και εξαιρετικά εύθραυστο μακροπεριβάλλον.

Όσον αφορά τώρα την αιτία του προβλήματος στο ενεργειακό, η φοβική και διστακτική διαχείριση από την Ευρωπαϊκή Ένωση, οδήγησε δυστυχώς στην απόλυτη εξάρτηση κατά 50% από το ρωσικό άνθρακα, 48% από το ρωσικό φυσικό αέριο, 32% από τα ρωσοουκρανικά σιτηρά και 25% από το ρωσικό πετρέλαιο.

Η εφαρμογή στρατηγικών σταδιακής απεξάρτησης από το ρωσικό πετρέλαιο και αέριο θα πρέπει να τεθούν “επί τάπητος” για υιοθέτηση από το 2027, αφού διαφορετικά χώρες όπως Αυστρία, Γερμανία, Βουλγαρία θα οδηγηθούν σε “αιφνίδιο” θάνατο. Η έλλειψη αποθηκευτικών χώρων είναι υπαρκτή έστω και αν εξασφαλιστούν εναλλακτικές μεταφορές από Αίγυπτο, ΗΠΑ, Κατάρ ενώ η αγορά υγροποιημένου αερίου LNG παραμένει ενεργή μέχρι τη δημιουργία των ΑΠΕ. Η επιστράτευση γεωργικών εκτάσεων που τελούν σε αγρανάπαυση καθίσταται τώρα επιτακτική ανάγκη όπως και η άρση της απόφασης 5% καλλιεργήσιμης γης ως οικολογικής περιοχής για μη χρήση λιπασμάτων. Στη χώρα μας πέραν των κυβερνητικών παρεμβάσεων που αφορούν επιδοτήσεις ενέργειας και τυχόν πλαφόν στις τιμές, είναι απαραίτητο να ληφθούν σοβαρά μακροπρόθεσμα μέτρα όπως: επενδύσεις αύξησης της παραγωγής από ΑΠΕ, δημιουργία χώρων αποθήκευσης, αύξηση ποσοστού ενέργειας που διατίθεται με μακροχρόνια συμβόλαια, ενίσχυση της δια συνδεσιμότητας των δικτύων κ.ά. Η ευκαιρία ωστόσο έγκειται στο να καταστεί η χώρα μας ενεργειακός κόμβος διακίνησης σε άλλες χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, κάτι που θα αναβάθμιζε και τον διεθνή της ρόλο στο σημερινό πολύπλοκο γεωπολιτικό τοπίο.

Μόνο με βάση, ως εκ τούτου, τα προηγούμενα Στρατηγικά προαπαιτούμενα θα ανακτηθεί η εμπιστοσύνη της Κοινωνίας, θα συντελεσθεί η παραγωγική ανασύνταξη και αναβάθμιση της Χώρας και θα επιτευχθεί η αποτροπή εκτροπής σε λαΐκίστικες συμπεριφορές που καραδοκούν πρόσφορο έδαφος να εκδηλωθούν για να απειλήσουν την κοινωνική αλληλεγγύη και να θέσουν σε δοκιμασία – αμφισβήτηση τους δημοκρατικούς θεσμούς της Χώρας.

*Αναπλ. Αντιπρόεδρος του ΣΕΛΠΕ, Επικ. Καθηγητής Διοίκησης Επιχειρήσεων του Παν. Νεάπολις στην Κύπρο και Μέλος της Ένωσης Αμερικάνων Οικονομολόγων (ΑΕΑ)