του Henri J. Barkey*
Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τείνει να πυροβολεί πρώτα και να κάνει ερωτήσεις πολύ αργότερα, και κάνει σαφώς το ίδιο λάθος για άλλη μια φορά με το θέμα της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ, γράφει ο Henri J. Barkey.
Ο πόλεμος του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία έχει θορυβήσει επαρκώς τη Φινλανδία και τη Σουηδία, ώστε να αντιστρέψουν πολιτικές δεκαετιών και να υποβάλουν αίτηση για άμεση ένταξη στο ΝΑΤΟ. Αυτό που φάνηκε να είναι μια εύκολη υπόθεση για τη συμμαχία βρήκε γρήγορα εμπόδιο στον ασταθή πρόεδρο της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Επικαλούμενος πολιτικές διαφορές με τις δύο χώρες, τις οποίες θεωρεί υπερβολικά επιεικείς απέναντι στις τουρκοκουρδικές ομάδες και τις προσωπικότητες της αντιπολίτευσης, δήλωσε ότι το Ελσίνκι και η Στοκχόλμη δεν θα έπρεπε καν να μπουν στον κόπο να στείλουν εκπροσώπους στην Άγκυρα για να συζητήσουν το θέμα. Ο ίδιος δεν θα συναινούσε στη συμμετοχή τους.
Οι κατευθυντήριες γραμμές του ΝΑΤΟ απαιτούν ομόφωνη συναίνεση μεταξύ των μελών όταν πρόκειται να γίνουν δεκτές νέες χώρες στη συμμαχία. Η Τουρκία δεν είναι ένα συνηθισμένο μέλος του ΝΑΤΟ. Η θέση της, νότια της Ρωσίας, ο έλεγχος της πρόσβασης στη Μαύρη Θάλασσα, τα σύνορά της με τη Συρία, το Ιράκ και το Ιράν και οι μεγάλες μεσογειακές ακτές της έχουν συμβάλει στη σημασία της για τη συμμαχία.
Η Τουρκία έχει αξιοποιήσει με επιτυχία τη στρατηγική της τοποθεσία σε μια διαπραγματευτική θέση που συχνά αναγκάζει τους συμμάχους της να υποχωρούν και επιτρέπει στις υπερβολές της στο εσωτερικό και στο εξωτερικό να παραβλέπονται από τους συμμάχους της, ιδίως την Ουάσινγκτον.
Ωστόσο, ο Ερντογάν τελευταία βρίσκεται όλο και περισσότερο σε αντιπαράθεση με τους παραδοσιακούς συμμάχους του, οι οποίοι αντιστέκονται στις πολιτικές και τις απαιτήσεις του. Ο εντεινόμενος αυταρχισμός της Τουρκίας υπό τη μονομερή διακυβέρνησή του έχει γίνει αντικείμενο κριτικής, καθώς οι αντίπαλοί του στέλνονται θέλοντας και μη σε μακροχρόνιες φυλακίσεις έπειτα από εικονικές δίκες.
Επιπλέον, μέλη της τουρκικής κυβέρνησης κατηγορούν συνεχώς την Ουάσινγκτον για την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου 2016 – μια εκπληκτική κατηγορία που ρίχνει σκιά στη σημαντικότερη σχέση της Τουρκίας.
Ωστόσο, το γεγονός που συγκλόνισε περισσότερο την Ουάσινγκτον ήταν η απόφαση της Τουρκίας να αγοράσει το ρωσικό αντιαεροπορικό πυραυλικό σύστημα S-400. Ο Ερντογάν επέμεινε στην αγορά παρά τις πολλές προειδοποιήσεις ότι έθετε σε κίνδυνο την εξασφάλιση από την Τουρκία του μαχητικού αεροσκάφους πέμπτης γενιάς της συμμαχίας, του F-35.
Απλώς αγνόησε τις πολλές υψηλού επιπέδου αμερικανικές παρακλήσεις πιστεύοντας ίσως ότι στο τέλος η Ουάσινγκτον ως συνήθως θα υποχωρούσε. Τον περίμενε ένα σοκ: όχι μόνο ακυρώθηκε η πώληση του F-35 με τεράστιο κόστος, αλλά και οι κόμβοι κατασκευής του αεροσκάφους στην Τουρκία διαλύθηκαν και το αμερικανικό Κογκρέσο επέβαλε κυρώσεις στην Άγκυρα.
Αυτά δεν είναι τα μόνα ζητήματα που ταλανίζουν τις διμερείς σχέσεις. Υπάρχει η αμερικανική δίωξη μιας κρατικής τουρκικής τράπεζας, της Halk Bank, για παράκαμψη των κυρώσεων κατά του Ιράν. Ο Ερντογάν έχει επανειλημμένα ζητήσει από τον Λευκό Οίκο να απορρίψει την υπόθεση. Δεν φαίνεται να κατανοεί ότι στις ΗΠΑ η εκτελεστική εξουσία δεν μπορεί να παρεμβαίνει στη δικαιοσύνη, σε αντίθεση με την Τουρκία όπου συχνά χειρίζεται μικροσκοπικά νομικές υποθέσεις και καθοδηγεί εισαγγελείς και δικαστές.
Ο Ερντογάν πρέπει επίσης να ήταν εξαιρετικά πικραμένος με την υποδοχή που επιφυλάχθηκε στον Έλληνα πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη, στην Ουάσινγκτον, ακριβώς όταν οι αιτήσεις της Σουηδίας και της Φινλανδίας για το ΝΑΤΟ είχαν γίνει το θέμα της ημέρας.
Ο Μητσοτάκης όχι μόνο έγινε δεκτός στον Λευκό Οίκο από τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, αλλά μίλησε και σε κοινή συνεδρίαση του αμερικανικού Κογκρέσου που τον χειροκρότησε όρθιος. Ο Ερντογάν δεν έχει ακόμη προσκληθεί στην Ουάσινγκτον από την κυβέρνηση Μπάιντεν.
Ακόμα και αν γινόταν, δεν θα του ζητούσαν ποτέ να μιλήσει στο Κογκρέσο, λόγω της κλίμακας της οργής κατά της Άγκυρας όχι μόνο για τα ζητήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά και για την επιθετική συμπεριφορά της στην Ανατολική Μεσόγειο, τον εκφοβισμό της Ελλάδας και της Κύπρου, τις επεμβάσεις κατά των Κούρδων της Συρίας που συντάχθηκαν με τις ΗΠΑ στην εκστρατεία κατά του ISIS και πολλά άλλα σημεία διαφωνίας.
Πολλοί στο Κογκρέσο και στην κυβέρνηση πιστεύουν ότι ήταν οι Κούρδοι της Συρίας που βοήθησαν τελικά να νικηθεί το ISIS.
Οι αντιρρήσεις του Ερντογάν μπορεί επίσης να βοήθησαν τον Ρώσο ηγέτη Βλαντίμιρ Πούτιν, καθώς οι αρχικές του δηλώσεις κατά της επέκτασης του ΝΑΤΟ ήταν εξαιρετικά αυστηρές. Χαμήλωσε τις δικές του διαμαρτυρίες όταν ο Ερντογάν αναδείχθηκε ως το κύριο εμπόδιο. Αυτό επίσης θα βλάψει τη στάση της Άγκυρας στην Ουάσινγκτον.
Την Πέμπτη, ο Μπάιντεν έδωσε την πλήρη υποστήριξή του στη Φινλανδία και τη Σουηδία στις αιτήσεις τους για ένταξη στο ΝΑΤΟ.
Παραδόξως, η κυβέρνηση Μπάιντεν προχωρούσε πάντα τόσο προσεκτικά, παρά τις αντιδράσεις του Κογκρέσου, στην έγκριση της πώλησης νέων F-16 στην Τουρκία. Με την ακύρωση του προγράμματος των F-35, η Τουρκία χρειάζεται απεγνωσμένα να αναβαθμίσει τον υφιστάμενο στόλο πολεμικών αεροσκαφών της. Τα ξεσπάσματα του Ερντογάν για τη Σουηδία και τη Φινλανδία μάλλον θα θέσουν σε περαιτέρω κίνδυνο την πιθανότητα συγκατάθεσης του Κογκρέσου.
Ο Ερντογάν τείνει να πυροβολεί πρώτα και να κάνει ερωτήσεις πολύ αργότερα. Μετά από χρόνια πικρών καταγγελιών σε διάφορες χώρες της Μέσης Ανατολής, από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μέχρι την Αίγυπτο και το Ισραήλ, ο Ερντογάν ξεκίνησε πρόσφατα μια προσπάθεια συμφιλίωσης με αυτές.
Με τον τρόπο αυτό, αναγνώρισε έμμεσα ότι οι διαβολές του εναντίον τους δεν κατάφεραν πολλά και στο τέλος βρέθηκε απομονωμένος.
Είναι σαφές ότι κάνει και πάλι το ίδιο λάθος με το θέμα της επέκτασης του ΝΑΤΟ. Αντί να προβάλλει τις αντιρρήσεις και τα αιτήματά του αθόρυβα πίσω από κλειστές πόρτες, επέλεξε να τα δημοσιοποιήσει. Με αυτόν τον τρόπο, αποφεύγει τη μόχλευση του, ενώ ταυτόχρονα βλάπτει την εικόνα της Άγκυρας σε μια εποχή που η Τουρκία χρειάζεται ξένες επενδύσεις, τουρίστες και πολύ καλή θέληση.
Η Σουηδία και η Φινλανδία θα γίνουν τελικά μέλη του ΝΑΤΟ. Το μόνο ερώτημα που μένει να καθοριστεί είναι το πότε. Η Τουρκία θα διαπιστώσει ότι τα αιτήματά της δεν θα ικανοποιηθούν.
Δεν θα επαναπατριστούν βίαια οι «τρομοκράτες», δηλαδή οι τουρκοκουρδικοί πολιτικοί πρόσφυγες, ούτε θα σταματήσει η σουηδική οικονομική βοήθεια προς τους Κούρδους της Συρίας, ειδικά από τη στιγμή που οι ΗΠΑ κάνουν τα ίδια και περισσότερα. Ο Ερντογάν θα διαπιστώσει για άλλη μια φορά ότι η επιρροή του έχει μειωθεί σημαντικά, αν μη τι άλλο για τη δική του συμπεριφορά.
*καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Κοέν στο Πανεπιστήμιο Lehigh στο Bethlehem της Πενσυλβάνια και επίκουρος ανώτερος συνεργάτης για τις μελέτες της Μέσης Ανατολής στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων
**πρώτη δημοσίευση: www.euractiv.gr
Από: Athanase Papandropoulos
