Οι κίνδυνοι του υπερμοντέρνου

του Ανδρέα Ανδριανόπουλου

Έχουμε ποτέ αναλογισθεί πώς ζούμε σήμερα, πώς περνάμε τον χρόνο μας, τις ελεύθερες ώρες μας κι ενα μεγάλο κομμάτι της ζωής μας; Ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού μας, που φαίνεται συνεχώς να αυξάνεται, το περνάμε μέσα σε σούπερ μάρκετς, σε ξενοδοχεία, σε αεροδρόμια, σε αυτοκινητόδρομους, μπροστά σε οθόνες ηλεκτρονικών υπολογιστών, σε τηλεοράσεις η ακόμα και σε μηχανές ανάληψης μετρητών. Εύλογα όλα αυτά οδηγούν σε απομόνωση και αποξένωση απο τον γνωστό - οικογενειακό, φιλικό, επαγγελματικό - περίγυρο του ατόμου και καλλιεργούν νοοτροπίες εσωτερικότητας κι απέχθειας προς τους γύρω. Αυτονόητα τέτοιες καταστάσεις εκθεμελιώνουν κανόνες κοινωνικής συνοχής κάνοντας τους ανθρώπους γνωστούς - άγνωστους στις κοινωνίες που ζουν μεγαλώνουν και δραστηριοποιούνται.

Σύμφωνα με τον αμερικανό συγγραφέα λοινωνιολόγο Μarc Auge ο κόσμος των ατόμων υφίσταται έτσι μια σχεδόν βίαιη εισβολή απο κάποιον "ανύπαρκτο χώρο" (non-space) που μεθοδικά οδηγεί σε μιά μεταβολή της συνείδησης της πραγματικότητας. Σε κατι δηλ. που νοητικά συλλαμβάνουμε, αλλά σαν μια μερική μόνο και περίπου ασυνάρτητη αντίληψη του γύρω κόσμου. Ο Auge χρησιμοποιεί ετσι τον όρο Υπερμοντέρνο ("Supermodernity") για να περιγράψει την λογική που κυριαρχεί σε συτά τα τελευταίας μορφής καπιταλιστικά φαινόμενα. Μιά λογική δηλ που περιλαμβάνει υπερβολικά πολλές πληροφορίες σε υπερβολικα μεγάλους και νέους χώρους. Επιχειρεί ετσι, με ένα νοητικά σύνθετο τρόπο, να συνθέσει μιά αρματωσιά για μιά ανθρωπολογία του υπερμοντέρνου.

Στην αρκετά σύνθετη αυτή πραγματικότητα είμαστε υποχρεωμένοι να νοιώσουμε τα καινούργια ρεύματα με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι και τα οποία σε μεγάλο βαθμό χαρακτηρίζουν σημαντικό μέρος της καθημερινότητάς μας και της ζωής που διανύουμε. Σε μία περισσότερο αφηρημένη προσπάθεια εξήγησης των νέων πραγματικοτήτων ο Αuge επιχειρεί να περιγράψει την πορεία της ιστορίας, με βάση τα πραγματικά μνημεία που υπάρχουν γύρω μας και πώς δημιουργούμε για την πραγματική κοινωνική μας ζωή και τον "ανύπαρκτο χώρο" με τον οποίο τα άτομα συνδέονται με ταυτόσημους ενιαίους τρόπους κι όπου κάποια οργανική κοινωνική ζωή δεν είναι δυνατή (βλ. το βιβλίο του, "Non-Space: The Logic of Supermodernity"). Μια δύσκολη εννοιολογικά απόπειρα εξήγησης που όμως είναι απαραίτητη στην σύνθετη εποχή μας.

Σε αντίθεση με τον μοντερνισμό, και με κάποια στοιχεία μετα-μοντερνισμού, οπου παράγοντες του παλιού προσμήγνυνται με χαρακτηριστικά του νέου, στο υπερμοντέρνο τα δεδομένα είναι αυθύπαρκτα. Απο το αεροσκάφος στο πεντάστερο ξενοδοχείο τα διάφορα πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά παρουσιάζονται σε δύο διαστάσεις, σαν φαινόμενα ενός καινούργιου θεματικού πάρκου. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως καταργούνται ολα τα στοιχεία της μοντέρνας ζωής. Εξακολουθούν να υπάρχουν μαζί με τα στοιχεία του "ανύπαρκτου χώρου", που καταλαμβάνουν όμως όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής μας. Απλά υπάρχει αυξανόμενος ανταγωνισμός ανάμεσα τους, με τα στοιχεία του υπερμοντέρνου να διεκδικούν ολο και μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής μας.

Στο τελευταίο του βιβλίο "The Future" (Το Μέλλον) ο Auge προσπαθεί να κατευνάσει τις υπαρξιακές μας ανησυχίες ποντάροντας σε ένα μέλλον πιο ανθρώπινο και κοντύτερα στις αγωνίες μας. Βέβαια στο μέλλον αυτό επενδύουμε όλες μας τις αμφιβολίες για τους εαυτούς και τις κοινωνίες μας. Κι ελπίζουμε να κυοφορήσει τις λύσεις στις οποίες ελπίζουμε. Αναλύοντας τα αδιέξοδα και τις αγωνίες του σήμερα o Auge ακουμπάει σε μιά νότα αισιοδοξίας, περιμένοντας ενα μέλλον κοντά στις προσδοκίες μας και τα πιστεύω μας για απολύτρωση...