των Cyrille Bret & Francois Lafond
Αλβανία: Από τα περιθώρια της Ευρώπης στην καρδιά της ηπείρου
Στις 16 Μαΐου, η Αλβανία φιλοξένησε την 6η Σύνοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας (ΕΠΚ - EPC), αποτελώντας, για λίγες ώρες, το επίκεντρο των συζητήσεων για την ασφάλεια και το μέλλον της ευρωπαϊκής ηπείρου. Για ένα «μικρό» ευρωπαϊκό κράτος -με μέτριο ΑΕΠ (επίσημα λίγο πάνω από 17 δισεκατομμύρια ευρώ το 2024) και περιορισμένο πληθυσμό (λιγότεροι από 2,5 εκατομμύρια κάτοικοι, με διασπορά όμως άνω του ενός εκατομμυρίου)- αυτό αποτέλεσε διπλωματικό επίτευγμα. Επί μακρόν απομονωμένη στην Ευρώπη λόγω της κομμουνιστικής δικτατορίας του Χότζα και αποδυναμωμένη, μέχρι και σήμερα, από μια χαοτική μετακομμουνιστική μετάβαση, η Αλβανία το 2025 επιβεβαιώνει την περιφερειακή της θέση, προβάλει την ευρωπαϊκή της φύση και διεκδικεί τις διεθνείς της φιλοδοξίες.
Έχοντας αποκτήσει επίσημα το καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας στην ΕΕ το 2014 και ξεκινώντας ενταξιακές διαπραγματεύσεις τον Οκτώβριο του 2024 -αν και είναι ήδη μέλος του ΝΑΤΟ από το 2009- η Αλβανία επιταχύνει την ευρωπαϊκή της πορεία, τόσο με την ευρύτερη έννοια αυτής της πρωτοβουλίας όσο και εντός του πλαισίου της ΕΕ.
Η φιλοξενία αυτής της έκτης συνόδου κορυφής της ΕΠΚ, η οποία πέρασε σε μεγάλο βαθμό απαρατήρητη από το ευρύ κοινό, σηματοδοτεί την ανάδειξη ενός νέου στοιχείου στην αρχιτεκτονική της ευρωπαϊκής ασφάλειας, όπως την οραματίστηκε ο Γάλλος πρόεδρος Macron το 2022 στο πλαίσιο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία: η ΕΠΣ είναι ένα μοναδικά ευρωπαϊκό ηπειρωτικό φόρουμ όπου όλοι -μεγάλοι και μικροί, μέλη του ΝΑΤΟ ή όχι, μέλη της ΕΕ ή όχι- συναντώνται για να ασχοληθούν με τις βασικές προκλήσεις της ηπείρου.
Ακολουθώντας την Μολδαβία η οποία φιλοξενήσε την ΕΠΚ το 2023, δεν θα πρέπει να αγνοηθεί η αποφασιστικότητα και η ικανότητα ορισμένων «μικρών» χωρών, όπως η Αλβανία σήμερα, να συμβάλουν ενεργά στους μετασχηματισμούς του παγκόσμιου τοπίου με τη φιλοξενία μιας τέτοιας συνόδου κορυφής. Ποια είναι όμως η «συνταγή» πίσω από αυτή την αλβανική διπλωματική επιτυχία; Και θα μπορούσε να ωφελήσει την ΕΠΚ;
Μια προσωπική επιτυχία για τον πρωθυπουργό Ράμα, ο οποίος επανεκλέχθηκε πρόσφατα για τέταρτη θητεία
Η θερμή υποδοχή που επιφύλαξε ο Αλβανός πρωθυπουργός Έντι Ράμα στους ηγέτες της ηπείρου ήταν από μόνη της μια ισχυρή απόδειξη της αναδυόμενης ήπιας ισχύος διπλωματίας της Αλβανίας. Η φιλοξενία μιας συνόδου στην οποία συμμετείχαν περίπου πενήντα αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων από όλη την Ευρώπη, μαζί με κορυφαίους εκπροσώπους των ευρωπαϊκών θεσμών και τους γενικούς γραμματείς του Συμβουλίου της Ευρώπης, του ΝΑΤΟ και του ΟΑΣΕ, αποτελεί αναμφισβήτητα διπλωματική επιτυχία - ένα επίτευγμα στο nation branding και στη διπλωματική τεχνογνωσία.
Μόλις μία εβδομάδα μετά τις βουλευτικές εκλογές που του εξασφάλισαν την απόλυτη πλειοψηφία, ο γαλλόφωνος και γαλλόφιλος Έντι Ράμα ξεκινά την τέταρτη τετραετή θητεία του με ήρεμη σιγουριά. Παρόλα αυτά, ο αιώνιος αντίπαλός του και ηγέτης του Δημοκρατικού Κόμματος Σαλί Μπερίσα - 80 ετών σήμερα, πρώην πρόεδρος και πρωθυπουργός, που μπήκε στη μαύρη λίστα της κυβέρνησης Μπάιντεν για διαφθορά, αλλά συμβουλεύτηκε κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας τον στρατηγικό σύμβουλο του Τραμπ Κρις ΛαΚιβίτα - συνεχίζει να αμφισβητεί το κατά πόσο δίκαια ήταν η εκλογική διαδικασία. Συγκεκριμένα, αμφισβητεί την εκτεταμένη χρήση της θέσης ισχύος και επιρροής του νικητή καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας.
Ωστόσο, οι δηλώσεις υποστήριξης και οι θερμές συζητήσεις τόσο με τον πρόεδρο Μακρόν όσο και την Ιταλίδα πρωθυπουργό Μελόνι -καθώς και η παρουσία στο τραπέζι όλων των ηγετών των Δυτικών Βαλκανίων, εκπροσώπων από τον Καύκασο, του προέδρου Ερντογάν και του προέδρου Ζελένσκι- ισοδυναμούν με διεθνή νομιμοποίηση.
Πράγματι, ο Αλβανός πρωθυπουργός κατέχει την τέχνη να κατευθύνει τη χώρα του σε ένα περιφερειακό πλαίσιο των Δυτικών Βαλκανίων που παραμένει, συνολικά, απογοητευτικό, παρά τις συνεχείς προσπάθειες των 27 κρατών μελών της ΕΕ και των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων να επιταχύνουν την ένταξη της περιοχής στην Ένωση.
Ο άνθρωπος με τα λευκά αθλητικά παπούτσια και τις τολμηρές γραβάτες ίσως τώρα πια να βρίσκεται σε καλό δρόμο για την εκπλήρωση του φιλόδοξου στόχου του να ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις εντός τριών ετών και να γίνει το 28ο μέλος της ΕΕ έως το 2030. Αυτή είναι, σε κάθε περίπτωση, η υπόσχεση που έδωσε κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας. Η πρόοδος είναι ορατή: οι διαπραγματεύσεις της ενταξιακής διαδικασίας διευρύνονται, η ευθυγράμμιση της χώρας με την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας της ΕΕ είναι εδώ και καιρό εμφανής και οι απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις έχουν ψηφιστεί. Κατά τη δεύτερη επίσκεψή του στα Τίρανα σε λιγότερο από 20 μήνες, ο Πρόεδρος Μακρόν εξέφρασε την εμπιστοσύνη του στον οδικό χάρτη, επιβεβαιώνοντας ότι «η Αλβανία δείχνει το δρόμο».
Δύο επιπλέον σημεία βοηθούν να ξεδιπλωθεί η διπλωματική στρατηγική του ανθρώπου που διετέλεσε δήμαρχος των Τιράνων για έντεκα χρόνια:
Η εγγύτητά του με την Τουρκία του προέδρου Ερντογάν δεν είναι απλώς μια κληρονομιά των πέντε και πλέον αιώνων οθωμανικής κυριαρχίας, η οποία έληξε το 1912. Αντίθετα, αντικατοπτρίζει μια καλά υπολογισμένη, αμοιβαία επωφελής σχέση. Από το 2008, οι δύο χώρες συνδέονται με μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου που εξάλειψε όλους τους τελωνειακούς δασμούς.
Πιο πρόσφατα, τον Φεβρουάριο του 2024, υπογράφηκε συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας ενώ ο αναπτυξιακός οργανισμός της Τουρκίας, TIKA, έχει πραγματοποιήσει σημαντικές επενδύσεις στην Αλβανία -χρηματοδοτώντας έργα πολιτιστικής αποκατάστασης και κατασκευάζοντας το μεγαλύτερο τζαμί στην περιοχή. Η τουρκική οικονομική συμμετοχή έχει αυξηθεί σταθερά, συχνά με αντάλλαγμα πολιτικά ευαίσθητες κινήσεις από την πλευρά της Αλβανίας, όπως το κλείσιμο μουσουλμανικών σχολείων ή η απέλαση φερόμενων ως αντιφρονούντων γκιουλενιστών.
Δεύτερον, η στενή σχέση της Αλβανίας με την Ιταλία προϋπήρχε της ηγεσίας της Τζόρτζια Μελόνι, με περίπου 500.000 Αλβανούς υπηκόους να διαμένουν στην Ιταλία. Οι καθημερινές ανθρώπινες και οικονομικές ανταλλαγές μεταξύ των δύο χωρών είναι ρουτίνα, και οι ιταλικές ΜμΕ έχουν εξέχουσα παρουσία σε όλη την Αλβανία. Ωστόσο, οι πρόσφατες εξελίξεις έχουν επικεντρωθεί σε μια πιο αμφιλεγόμενη πρωτοβουλία: μια διμερής συμφωνία που υπογράφηκε τον Νοέμβριο του 2023 για την κατασκευή και διαχείριση δύο κέντρων υποδοχής και κράτησης μεταναστών (αρχικά για 1.000 άτομα, που τελικά θα επεκταθούν σε 3.000), τα οποία θα λειτουργούν εξ ολοκλήρου υπό ιταλική εποπτεία και δικαιοδοσία.
Το σχέδιο προβλέπει τη μεταφορά και κράτηση των μεταναστών που συλλαμβάνονται στη θάλασσα, πριν από τον τελικό επαναπατρισμό όσων τα αιτήματα ασύλου απορρίπτονται. Η συμφωνία έχει προκαλέσει επικρίσεις, ιδίως από τα κόμματα της αντιπολίτευσης, τα οποία καταγγέλλουν τις δαπάνες ύψους σχεδόν 800 εκατομμυρίων ευρώ για την κράτηση περιορισμένου αριθμού μεταναστών, με την ιταλική δικαιοσύνη να έχει επιδείξει απροθυμία και το το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων να αναμένεται να αποφανθεί σχετικά με τον κατάλογο των «ασφαλών χωρών» στις οποίες θα μπορούσαν να επιστραφούν οι απορριφθέντες αιτούντες άσυλο.
Με το να διευκολύνει την Ιταλίδα πρωθυπουργό σε ένα τόσο ευαίσθητο πολιτικά θέμα -ένα κεντρικό θέμα της τρέχουσας προεκλογικής της αφήγησης- ο Έντι Ράμα συμβάλλει ωστόσο στην προώθηση μιας κοινής ευρωπαϊκής συζήτησης σχετικά με την εξέλιξη της μεταναστευτικής πολιτικής. Πράγματι, η μετανάστευση αποτέλεσε ένα από τα βασικά θέματα της ημερήσιας διάταξης της συνόδου κορυφής της ΕΠΚ στα Τίρανα.
Η φιλοξενία της συνόδου κορυφής από την Αλβανία ήταν ένα πραγματικό «tour de force» από την πρωθυπουργό Ράμα. Του επέτρεψε να επιδείξει όχι μόνο την έμπειρη διπλωματική του ικανότητα -που έχει δοκιμαστεί κατά τη διάρκεια διαδοχικών θητειών στην εξουσία- αλλά και την ευρεία του δικτύωση τόσο με ηγέτες όπως ο Μακρόν και η Μελόνι όσο και με άλλους με εξω-ευρωπαϊκή επιρροή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή η επιτυχία θα αμβλύνει, τουλάχιστον προσωρινά, την κριτική της αντιπολίτευσης για την εγχώρια ηγεσία του.Αλλά πέρα από τον προσωπικό θρίαμβο, μπορεί αυτή η επιτυχία να ωφελήσει την ΕΠΚ στο σύνολό της;
Ένα ευρωπαϊκό φόρουμ κατάλληλο για τις τρέχουσες κρίσεις
Η σύντομη αποτίμηση της 6ης συνόδου κορυφής της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας επιβεβαιώνει τη διαίσθηση του Γάλλου προέδρου όταν πρότεινε ένα τέτοιο φόρουμ κατά τη διάρκεια της γαλλικής προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2022. Οι πρώτες σύνοδοι κορυφής της ΕΠΚ μπορεί να φάνηκαν διστακτικές, τροφοδοτώντας την κριτική των επικριτών που την χαρακτήρισαν ως ένα νέο «γραφειοκρατικό μεγαθήριο». Ωστόσο, μια προσεκτική ματιά στις εργασίες στα Τίρανα καταδεικνύει τη σημασία αυτής της πλατφόρμας για συναντήσεις, διάλογο και επιρροή.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η πρόσφατη εσωτερική διάβρωση της αμερικανικής δημοκρατίας και η άνοδος μιας εναλλακτικής παγκόσμιας τάξης που απορρίπτει τις αρχές της διεθνούς διακυβέρνησης που βασίζονται σε κανόνες, ωθούν τα ευρωπαϊκά έθνη να οραματιστούν ένα πιο συντονισμένο -αν όχι πιο ολοκληρωμένο- κοινό μέλλον. Σε αυτό το πλαίσιο, το ΕΠΚ, ένα μη δεσμευτικό και αμιγώς διακυβερνητικό φόρουμ, είναι κατάλληλη για τις σημερινές διεθνείς προκλήσεις.
Με την 6η σύνοδο κορυφής της, η ΕΠΚ απέδειξε ότι είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια «ευρωπαϊκή μηχανή», ενώ παραμένει πολύ λιγότερο δυσκίνητη από μια σύνοδο κορυφής της ΕΕ. Το θέμα που επέλεξε ο Έντι Ράμα, σε συνεργασία με τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα, για να προσκαλέσει τους ομολόγους του-"Νέα Ευρώπη σε έναν νέο κόσμο: Συνεννόηση - Συνεργασία - Κοινή Δράση"- περιγράφει τέλεια το έργο που έχει μπροστά της.
Πέρα από το πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχει επιτακτική ανάγκη να φανταστούμε μια νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας για την ήπειρο, να συντονίσουμε μια αγορά 700 εκατομμυρίων καταναλωτών και να διαχειριστούμε μια γεωγραφία της οποίας τα σύνορα θα πρέπει να επιτρέπουν την καλύτερη ρύθμιση των διαφόρων μορφών κινητικότητας. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί εναλλακτική λύση για την Ευρωπαϊκή Ένωση ή τη διαδικασία διεύρυνσης που βρίσκεται σε εξέλιξη, οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της οποίας πρέπει να συνεχιστούν σύμφωνα με τον προγραμματισμό -με βάση τις αξίες και με πλήρη σεβασμό των καθορισμένων κριτηρίων- για να μην υπονομευθεί η λειτουργία και οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων της σημερινής ΕΕ, οι οποίες πρέπει επίσης να εξελιχθούν παράλληλα με τις αλλαγές αυτές. Η φιλοδοξία, η οποία φαίνεται να έγινε αποδεκτή από τους συμμετέχοντες στη σύνοδο κορυφής, είναι να προσφερθεί σε αυτόν τον γεωγραφικό χώρο -ο οποίος περιλαμβάνει ακόμη εξαιρετικά κατακερματισμένες εθνικές οντότητες- που συχνά παραβλέπουν τις δυνητικές τους δυνάμεις, ένα φόρουμ διαλόγου και πιθανών κοινών δράσεων.
Επίσης, με την υποστήριξη του Γάλλου Προέδρου, παρά τις αντιδράσεις (συμπεριλαμβανομένης της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου), συμφωνήθηκε να συσταθεί μια «ομάδα συντονισμού και υποστήριξης», η οποία θα συνεργάζεται με την Προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και την τρόικα των χωρών που είναι υπεύθυνες για τη διοργάνωση μιας από τις δύο ετήσιες συνόδους κορυφής (η επόμενη έχει προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί στη Δανία τον Οκτώβριο του 2025). Μακροπρόθεσμα, η πρωτοβουλία αυτή δεν μπορεί παρά να ενθαρρύνει τον σχηματισμό συνασπισμών κρατών γύρω από βασικά θέματα όπως η γεωπολιτική ασφάλεια, ενισχύοντας συγκεκριμένα στοιχεία της οικονομικής ασφάλειας (ενέργεια, υποδομές, συνδεσιμότητα, άμυνα) σε όλη αυτή την «ευρύτερη Ευρώπη».
Μετά από ένα δύσκολο και αβέβαιο ξεκίνημα - που δυσχεραίνεται από τη γαλλική προέλευσή της και αποδυναμώνεται από τον ανταγωνισμό άλλων φόρουμ - η Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα απέδειξε ήδη τη σημασία της, ιδίως κατά τη διάρκεια των διοργανώσεων το 2023 και 2024, συγκεντρώνοντας ηγέτες πέρα από τα σύνορα της ΕΕ για να προωθήσουν τις συζητήσεις σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Ξεπέρασε το χαρακτήρα μιας απλής «συνάντησης γειτονίας» και μετατράπηκε σε μοναδική πλατφόρμα διαλόγου.
Πέρα από την υλικοτεχνική υποδομή της εκδήλωσης και τον συμβολισμό που εμπεριείχε, η 6η σύνοδος κορυφής της ΕΠΚ ανέδειξε ένα συγκριτικό πλεονέκτημα που εξακολουθούν να κατέχουν οι Ευρωπαίοι στη διεθνή σκηνή. Σε αντίθεση με την επιθετική στάση και τις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες που παρατηρούνται αλλού, το φόρουμ υπογράμμισε ότι η Ευρώπη παραμένει ένας τόπος όπου η συλλογική δράση είναι τόσο δυνατή όσο και αναγκαία -ιδιαίτερα δεδομένης της πολυφωνίας της ηπείρου και του κατακερματισμού των κέντρων λήψης αποφάσεων.
Απέναντι στη νέα διπολικότητα του κόσμου, στις πολιτικές ισχύος χωρίς αποκλεισμούς και στις συγκρούσεις στην ήπειρό μας, η EΠΚ προωθεί την ανοικτή και χωρίς αποκλεισμούς διαβούλευση, τον εθελοντικό συντονισμό και τις δυνατότητες για τη δημιουργία συμμαχιών πρόθυμων να αντιμετωπίσουν, και ελπίζουμε να αντιμετωπίσουν, τις πιο επείγουσες προκλήσεις.
*το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο Telos στις 27 Μαΐου 2025 (https://www.telos-eu.com/fr/retour-sur-le-sixieme-sommet-de-la-communaute-poli.html)
