του Aθ. Χ. Παπανδρόπουλου
Το τελευταίο βιβλίο του Γιάννου Παπαντωνίου, που θήτευσε ως υπουργός επτά χρόνια και κάτι στα υπουργεία Εθνικής Οικονομίας κι Οικονονικών (1994-2001), είναι εξαιρετικά επίκαιρο για δύο βασικούς λόγους.
Πρώτον, ο συγγραφέας του, ως πρόεδρος σήμερα του Κέντρου Ερευνών Προοδευτικής Πολιτικής στην Αθήνα, παρεμβαίνει σε μια ευρεία συζήτηση που έχει ξεκινήσει σε Ελλάδα και Ευρώπη για το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας σε έναν κόσμο που αλλάζει και ριζικά μάλιστα.
Δεύτερον, το βιβλίο αναφέρεται και εξετάζει ποια θα μπορούσε να είναι η Ελλάδα του 2035, όταν η σημερινή κυβέρνηση, η οποία κυβερνά ουσιαστικά χωρίς αντιπολίτευση, αντί να είναι αμιγώς μεταρρυθμιστική, ασχολείται με σκάνδαλα του «πελατειακού κράτους», απότοκα μιας αγκυλωμένης και διεφθαρμένης συντεχνιακής γραφειοκρατίας την οποίαν ποτέ δεν θέλησε να ενοχλήσει. Και αυτή η πρακτική της «μη ενόχλησης» πέρα από το διαχρονικό χαρακτήρα της, είναι και διακομματική. Ιδιαίτερα δε μετά τη μεταπολίτευση.
Κατά τον Γιάννο Παπαντωνίου, «.........οι πηγές της κακοδαιμονίας στο Ελληνικό Δημόσιο που αναλύονται στο βιβλίο του, συνοψίζονται στο μεγάλο διαχρονικό έλλειμμα στην ανανέωση των υποδομών, καθώς και στην πραγματοποίηση μεταρρυθμίσεων για την εισαγωγή σύγχρονων μεθόδων διοίκησης και την κατάρτιση του διοικητικού και τεχνικού προσωπικού στις νέες τεχνολογίες. Οι μεταρρυθμίσεις είναι περιορισμένες σε αριθμό και σε σημασία, και συχνά δεν έχουν μεγάλες αντοχές γιατί τα καινοτόμα στοιχεία φθείρονται ή αλλοιώνονται στη διάρκεια του χρόνου.
Το πρόβλημα μπορεί να οριοθετηθεί, πέρα από την έλλειψη πόρων καθώς και κατάλληλης οργάνωσης και εκπαίδευσης, με αναφορά σε ένα διάχυτο φόβο του “καινούργιου”, σε συνδυασμό με ένα κοινωνικό εθισμό αμφισβήτησης που υποθάλπεται από μια συμμαχία αντιδραστικών συμφερόντων - πολιτικών, επιχει-ρηματικών, συντεχνιακών - με σκοπό να ανασταλούν μεταρρυθμιστικές προσπάθειες.
Για την ιστορία σημειώνουμε ότι ακόμα και η ψηφιακή μεταρρύθμιση που στην ουσία επιβλήθηκε στην Ελλάδα από την πανδημία Covid-19, υπάγεται και αυτή στη βούληση της γραφειοκρατίας, με αποτέλεσμα, όχι λίγες φορές να αποτελεί ταλαιπωρία.
Στο τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου του, ο συγγραφέας συνδέει το φαινόμενο αυτό, με το κλίμα έντονης πόλωσης που κατά κανόνα επικρατεί στο δημόσιο διάλογο και συνδέεται, αφενός, με την ύπαρξη μεγάλων ανισοτήτων και, κατ’ επέκταση, αντίστοιχων διαχωριστικών γραμμών μέσα στην ελληνική κοινωνία και, αφετέρου, με το έλλειμμα συμπεριληπτικών διοικητικών και πολιτικών θεσμών που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη γεφύρωση των χασμάτων και στην
αναζήτηση συναινέσεων. Σίγουρα, οι μεγάλοι διχασμοί του εικοστού αιώνα (ο Εθνικός Διχασμός και ο Εμφύλιος Πόλεμος) έχουν αφήσει κατάλοιπα που δύσκολα αφομοιώνονται.....», επισημαίνει ο Γιάννος Παπαντωνίου.
Και με κάποια δόση δικαιολογημένης πικρίας, τονίζει ότι «......δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις στο πρόβλημα των ανεπαρκών μεταρρυθμίσεων στη χώρα μας. Ουσιαστική απάντηση μπορεί να δώσει μόνο η θεραπεία των καταστάσεων, όπως η έντονη πόλωση, που προκαλούν την υστέρηση των μεταρρυθμίσεων εμποδίζοντας τις απαραίτητες για την πρόοδο συναινέσεις. Οι κύριες αιτίες αναφέρονται, στις ανισότητες της ελληνικής κοινωνίας σε συνδυασμό με την απουσία θεσμών που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν μεσολαβητικά, ώστε να μετριαστούν τα πάθη και να προκύψουν σημεία συμπόρευσης.......».
Με πλούσια πολιτική και κυβερνητική εμπειρία, αλλά και πικρές περιπέτειες ως ανταμοιβή, ο Γ. Παπαντωνίου δεν τρέφει αυταπάτες, αλλά όπως πολλοί Έλληνες........ ελπίζει.
«.......Η ιστορία της νεότερης Ελλάδας....», γράφει στο βιβλίο του (Εκδόσεις Παπαζήση) «......χαρακτηρίζεται από αστάθεια, που αντανακλά οικονομικά και πολιτικά διαρθρωτικά προβλήματα. Στην μεταπολεμική οικονομία είμαστε «κολλημένοι» σε ξεπερασμένα σχήματα, όπως η εξάρτηση από τον τουρισμό - οικονομική δραστηριότητα με χαμηλή προστιθέμενη αξία -, και η βιομηχανία «μικρής κλίμακας», που κατά κανόνα συνδέεται με χαμηλή παραγωγικότητα και παρωχημένες τεχνολογίες, ενώ οι δαπάνες για έρευνα και τεχνολογία υστερούν σημαντικά σε σύγκριση με τις επιδόσεις της E.E.
Στον τομέα της παιδείας η μεταρρυθμιστική προσπάθεια είναι ανεπαρκής, το αντικείμενο των σπουδών δεν συμβαδίζει με την εξέλιξη της επιστήμης, ενώ οι μέθοδοι των σπουδών - δηλαδή της παροχής γνώσεων - είναι ξεπερασμένες, γιατί κυρίως εστιάζουν στην αποστήθιση και όχι στην κριτική σκέψη.
Στον διοικητικό - πολιτικό τομέα, οι θεσμοί λειτουργούν με ξεπερασμένες δομές που ανανεώνονται με πολύ αργούς ρυθμούς, ενώ η υπερβολική γραφειοκρατία, η έλλειψη αξιοκρατίας και η καθυστέρηση εισαγωγής νέων τεχνολογιών καθηλώνουν την αποτελεσματικότητά τους.....».
Είναι ξεκάθαρο έτσι ότι η χώρα έχει ανάγκη από βαθιές και ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, που δεν είναι διόλου αυτονόητες, παρά την δεκαετή εμπειρία της χρεοκοπίας.
Το τι αποκομίσαμε από αυτήν, το βλέπουμε καθαρά στον αριθμό των γελωτοποιών που οι Νεοέλληνες προκρίνουν να τους εκπροσωπούν στη Βουλή. Μπορεί να υπάρξει αφύπνιση; Ασφαλώς ναι. Από ποιούς όμως και υπό ποιες συνθήκες; Ο Γιάννος Παπαντωνίου λέει ότι προσπάθησε με το βιβλίο του να προσφέρει στοιχεία και σκέψεις, που μπορούν να είναι χρήσιμες, για μια νέα πορεία και ένα καλύτερο μέλλον. «Θα δικαιωθεί;». Αυτό είναι το ερώτημα.
