του Μιλτιάδη Νεκτάριου*
Όταν το 80% των πολιτών έχει απαξιώσει πλήρως το πολιτικό σύστημα της χώρας, δεν υπάρχουν περιθώρια για εφησυχασμό: η επόμενη μεγάλη κοινωνική κρίση είναι ζήτημα χρόνου.
Το 2006 ο συνταγματολόγος Δημήτριος Τσάτσος στο βιβλίο του «Η Μεγάλη Παρακμή» διατύπωσε την άποψη ότι το κυριότερο πρόβλημα της χώρας είναι η σταδιακή ιδιωτικοποίηση της πολιτικής. Δηλαδή, η μετατροπή ενός λειτουργήματος σε επάγγελμα, με συνέπεια την βαθιά κρίση αξιοπιστίας της ελληνικής πολιτείας και της ελληνικής πολιτικής.
Τις πταίει; Πρώτον, ο κομματικός γιγαντισμός: το κόμμα από θεσμικό πλαίσιο οργάνωσης της κοινωνικής δυναμικής γίνεται το ίδιο εξουσία. Η αξιοκρατική στελέχωση της δημόσιας διοίκησης αποτελεί ανάθεμα για την κομματική νομενκλατούρα.
Δεύτερον, ο πολιτικός λόγος γίνεται, όσο πάει και περισσότερο, σκόπιμη, μεθοδευμένη λεκτική οργάνωση της ανακρίβειας. Έτσι, η ανακρίβεια από αδυναμία έγινε δύναμη και η κοινή γνώμη από δικαιούχος έγινε αντικείμενο χειρισμών.
Ο Δ. Τσάτσος ισχυρίζεται ότι μόνο η προσδοκία μιας μεγάλης λαϊκής οργής θα δώσει το έναυσμα για να αρχίσει η διαδικασία μιας μεγάλης και βαθιάς ανατροπής. Μια τέτοια βούληση ανατροπής μπορεί να διαμορφωθεί μόνο όταν η παρακμή, η αποσύνθεση και ο εκφυλισμός της πολιτείας και της πολιτικής αγγίξει και τους ισχυρούς και τους βολεμένους. Όταν δηλαδή οι δύο αυτές κατηγορίες ανθρώπων όχι μόνο δεν θα χρειάζονται πια την παρακμή, αλλά θα τους ενοχλεί.
Η μεγάλη λαϊκή οργή που ανέμενε ο Δ. Τσάτσος ξέσπασε με την ανάδειξη του ΣΥΡΙΖΑ στη διακυβέρνηση της χώρας το 2015, αλλά ο αριστερός παροξυσμός προκάλεσε περισσότερα και χειρότερα προβλήματα από αυτά των παραδοσιακών κομμάτων της Μεταπολίτευσης. Έτσι, σήμερα είμαστε πάλι στο σημείο μηδέν: αναζητούμε το νέο όραμα για την Εθνική Ανασυγκρότηση, χωρίς να έχουμε καταφέρει να ορίσουμε το περιεχόμενο.
Η Εθνική Ανασυγκρότηση της χώρας προϋποθέτει την «Επανίδρυση του Κράτους», με την Αναδόμηση και τον Επανασχεδιασμό της Δημόσιας Διοίκησης.
Στο μεγάλο Συνέδριο του Πανεπιστημίου Πειραιώς για το Δημογραφικό Πρόβλημα και την Γήρανση του Πληθυσμού στην Ελλάδα, που έγινε τον Νοέμβριο του 2023, παρουσιάσαμε επτά πολιτικές προτεραιότητες για μια συνολική στρατηγική για την αναδιοργάνωση και ανασυγκρότηση της χώρας. Η επανίδρυση του κράτους είναι η 2η Πολιτική Προτεραιότητα. [Κεφάλαιο 20, στο βιβλίο Μ. Νεκτάριου, «Στρατηγική για την Γήρανση του Πληθυσμού: Ελλάδα 2050», εκδόσεις Παπαζήση, 2023].
Όσον αφορά στην επανίδρυση του κράτους, το πολιτικό σύστημα, σε όλη την διάρκεια της Μεταπολίτευσης, μιλούσε για τις «παθογένειες» του πολιτικού συστήματος, χωρίς να προτείνει ή να υλοποιεί μια συνεκτική πολιτική για την εξάλειψη των παθογενειών. Τώρα, που καταρρέουν όλα τα συστήματα του κράτους, το ένα μετά το άλλο, κανένα πολιτικό κόμμα δεν αναλαμβάνει την ευθύνη να προτείνει μια συνολική πολιτική.
Η χώρα δεν μπορεί να επιβιώσει μακροπρόθεσμα με την υφιστάμενη δημόσια διοίκηση. Η δημόσια διοίκηση δεν μπορεί να αποτελεί λάφυρο της εκάστοτε Εκτελεστικής εξουσίας, αλλά πρέπει να εξυπηρετεί αποτελεσματικά τα μακροχρόνια συμφέροντα της χώρας.
Παρακάτω, παρουσιάζουμε μια σειρά από 5+1 παρεμβάσεις, με πολύ πρακτικό περιεχόμενο, οι οποίες εάν εφαρμοστούν μπορούν να οδηγήσουν στην επανίδρυση του κράτους, με μεγάλες αλλαγές στη δομή και την οργάνωση-διοίκηση-λειτουργία του.
Δομή της Κυβέρνησης: Ένα Υπουργικό Συμβούλιο με λιγότερους από 20 Υπουργούς, οι οποίοι θα είναι τα καλύτερα στελέχη που διαθέτει η χώρα και η Ελληνική Ομογένεια, στα συγκεκριμένα αντικείμενα.
Ασυμβίβαστο υπουργού και βουλευτή: Για να εξαφανιστούν οριστικά τα μειονεκτήματα του «σταυρού προτίμησης». Οι βουλευτές θα ασκούν την Νομοθετική εξουσία και θα ελέγχουν σε καθημερινή βάση την Εκτελεστική εξουσία. Ο βουλευτής θα μπορεί να παραιτηθεί για να γίνει υπουργός.
Θέσπιση σώματος Γενικών Διευθυντών και Διοικητών οργανισμών: Οι Γενικοί Διευθυντές των υπουργείων και των ΝΠΔΔ, καθώς και οι Διοικητές των δημόσιων οργανισμών (πρόκειται για 150-200 άτομα) θα επιλέγονται από το ΑΣΕΠ. Υποψήφιοι μπορεί να είναι και στελέχη εκτός δημόσιου τομέα καθώς και ομογενείς Έλληνες της διασποράς. Ελάχιστο προσόν θα πρέπει να είναι η κατοχή Μεταπτυχιακού τίτλου στη συγκεκριμένη ειδίκευση και τουλάχιστον δεκαετή προϋπηρεσία ή κατοχή Διδακτορικού Διπλώματος.
Μόνο με μια τέτοια δομή και στελέχωση θα μπορεί η δημόσια διοίκηση να προστατεύει τα εθνικά συμφέροντα, σε μια χώρα όπου πλέον ξένες οντότητες ελέγχουν την πλειονότητα των σημαντικών υποδομών και επιχειρήσεων.
Πλήρης ψηφιοποίηση του κράτους εντός της πρώτης διετίας: Το καθοριστικό στοιχείο της επανίδρυσης του κράτους θα είναι η πλήρης ψηφιοποίηση της δομής, της οργάνωσης και της λειτουργίας των Υπουργείων και των Δημόσιων Οργανισμών.
Το μειονέκτημα της καθυστέρησης θα πρέπει να μετατραπεί σε πλεονέκτημα, με την υιοθέτηση των πιο εξελιγμένων τεχνολογιών διεθνώς. Την καλύτερη εγγύηση για την ταχεία και αποτελεσματική ψηφιοποίηση της δημόσιας διοίκησης αποτελεί η επιλογή των Γενικών Διευθυντών και Διοικητών, όπως αναφέρουμε παραπάνω. Δεν θα χρειαστεί περισσότερο από μια 2ετία για την ολοκλήρωση των έργων σε όλο το Δημόσιο.
Η μεγαλύτερη τομή στο σχεδιασμό των νέων συστημάτων θα επιτευχθεί με την απλοποίηση και βελτίωση των υφιστάμενων διαδικασιών, με την εγκατάσταση συστημάτων Artificial Intelligence, Machine Learning, και Blockchain. Οι υπάλληλοι που θα περισσεύουν θα μετακινούνται σε τομείς εντάσεως εργασίας του Δημοσίου (π.χ., τομέας Υγείας).
Υποχρεωτική εγκατάσταση και λειτουργία σε όλα τα υπουργεία και τα ΝΠΔΔ των συστημάτων GRC (Governance - Risk Management - Compliance): Η εταιρική διακυβέρνηση (Governance) αφορά στις διαδικασίες με τις οποίες διαμορφώνονται οι στρατηγικές και οι πολιτικές των οργανισμών, και εκτελούνται οι αποφάσεις, σταθμίζοντας σε κάθε περίπτωση τους αντίστοιχους κινδύνους και τις αποδόσεις.
Η διαχείριση των κινδύνων (Risk Management) αναφέρεται στις διαδικασίες που διασφαλίζουν ότι καίριες επιχειρησιακές αποφάσεις και συμπεριφορές λαμβάνουν υπόψη την επίσημη θέση του Δ.Σ. του οργανισμού για την ανοχή στον κίνδυνο, είτε συνολικά είτε σε συγκεκριμένους τομείς, ενώ οι κίνδυνοι υφίστανται διαχείριση με βάση όλη την γκάμα των διαθέσιμων μέσων.
Η κανονιστική συμμόρφωση (Compliance) αναφέρεται σε μια ανεξάρτητη διαδικασία ελέγχου (συμμετέχουν στελέχη εκτός του συγκεκριμένου οργανισμού), όσον αφορά την τήρηση των πολιτικών και των αποφάσεων του οργανισμού, που είτε έχουν ληφθεί εντός του οργανισμού, είτε επιβάλλονται από εξωτερικούς κανονισμούς.
Ο συνολικός στόχος της προτεινόμενης νέας διαδικασίας GRC είναι να τεθεί υπό πλήρη έλεγχο η διοίκηση των δημόσιων οργανισμών όσον αφορά στην ευθύνη τους απέναντι στο κοινωνικό σύνολο και στους μετόχους τους (τα συμφέροντα των φορολογούμενων πολιτών που τους χρηματοδοτούν).
Εάν είχαν εγκατασταθεί συστήματα GRC (Governance - Risk Management - Compliance) στον ΟΠΕΚΕΠΕ, στον ΟΣΕ, κλπ., δεν θα είχαν συμβεί ποτέ όσα συνέβησαν.
Καταλογισμός σε πολιτικούς και στελέχη του Δημοσίου των αποζημιώσεων που καταβάλλει το κράτος για αστικές ευθύνες: Η εφαρμογή της αρχής των αστικών ευθυνών θα πρέπει να γενικευθεί για να αντιμετωπιστεί και το γενικότερο κλίμα παρανομίας και ασυδοσίας που επικρατεί στη χώρα. Ως αποτέλεσμα μίας τέτοιας διαδικασίας, για παράδειγμα, οι πρυτανικές αρχές για να αποφύγουν τον προσωπικό καταλογισμό των ζημιών που προκαλούν οι «μπαχαλάκηδες» στα Πανεπιστήμια, θα σπεύσουν να οργανώσουν τα κατάλληλα συστήματα ασφαλείας της περιουσίας των πανεπιστημίων.
Επίσης, οι Υπουργοί και οι Γενικοί Διευθυντές των υπουργείων, καθώς και οι Διοικητές των Οργανισμών, θα αναγκαστούν να οργανώσουν σύγχρονα συστήματα εποπτείας των δημόσιων υπηρεσιών ή των οργανισμών που ελέγχουν, ώστε να αποφύγουν τον προσωπικό καταλογισμό τεραστίων επιβαρύνσεων επειδή, για παράδειγμα, μια σύμβαση του 2014 για την υλοποίηση ενός έργου συστημάτων ασφαλείας στα τραίνα δεν έχει ολοκληρωθεί μετά από 10 χρόνια, με αποτέλεσμα τον θάνατο εκατοντάδων πολιτών. Και εφόσον το Κράτος έχει υποχρεωθεί να καταβάλλει τις αντίστοιχες αποζημιώσεις στους ζημιωθέντες.
Επίλογος: Από τα παραπάνω προκύπτει ότι δεν φταίει το «βαθύ κράτος» για τις κακοδαιμονίες της χώρας. Η πρωταρχική ευθύνη ανήκει στο πολιτικό σύστημα. Ούτε οι δημόσιοι υπάλληλοι πάσχουν από ενδημική οκνηρία και αδιαφορία. Επομένως, το πρόβλημα βρίσκεται σε αυτούς που ηγούνται των υπουργείων και των δημόσιων οργανισμών.
Εάν αυτοί μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις ενός σύγχρονου κράτους του 21ου Αιώνα, όλες οι απαραίτητες προσαρμογές θα πραγματοποιηθούν άμεσα, όπως έχει συμβεί σε όλες τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
Εκτιμάται ότι τα πολιτικά κόμματα που θα εντάξουν στις προγραμματικές τους θέσεις τις προαναφερόμενες προτάσεις θα αποσπάσουν την μεγάλη αποδοχή των ψηφοφόρων, ιδιαίτερα των νέων γενεών.
*Καθηγητής Πανεπιστημίου Πειραιώς
