του Ανδρέα Ανδριανόπουλου
Ανάμεσά τους, ο Πλάτων έρχεται με ιδιαιτερο δυναμισμό στην επικαιρότητα.
Είναι γνωστό πως ο μεγάλος αυτός έλληνας κλασσικός φιλόσοφος δεν έβλεπε με ιδιαίτερη συμπάθεια τις παραδοσιακές μορφές δημοκρατίας. Εκτιμούσε πως η ασκηση εξουσίας απο ανεκπαιδευτους πολίτες μπορούσε να όδηγήσει σε πολιτικά αδιέξοδα.
Ό Πλάτων πίστευε στην παρουσία ενός φιλόσοφου βασιληά που θα κυβερνούσε δίκαια, με γνώση και σοφία. Οπως περίπου πίστευε και ο Κομφούκιος. Προειδοποιούσε πως η απόλυτη δημοκρατία εύκολα οδηγεί στην κυριαρχία του όχλου κι’ από εκεί στην δημαγωγία, την ολιγαρχία και, τέλος, στην τυραννία.
Η απόλυτη δημοκρατία δύσκολα επιβιώνει δίχως να κυλισει σύντομα σε αυταρχικότερες μορφές διακυβέρνησης. Στην εποχή μας μάλιστα αυτές οι εκδηλώσεις αυταρχισμού συνιστούν σε πολλές περιπτώσεις το φυσικό επακόλουθο μιάς εκφυλιστικής πορείας της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Όταν ο λαός αρχίσει να αισθανεται ανασφαλής η φοβισμένος είναι ενδεχόμενο να στραφεί προς ένα προστάτη θυσιάζοντας πρόθυμα μέρος των ελευθεριών του. Κστι τέτοιο βλέπουμε να γίνεται τελευταία στις ΗΠΑ όπου, όπως λέει ο Martin Wolfe, ενα είδος "πλουτολαικισμού" εχει πάρει τα ηνία της σξουσίας απολαμβάνοντας την εμπιστοσύνη μεγάλου μέρους των λαικών στρωμάτων.
Εκμεταλλεύεται δηλαδή λαικιστικα συνθήματα για πλουτοκρατικούς στόχους. Αν και αυτές οι θέσεις του Wolfe είνσι πολιτικά πτοκατειλημμένες, δεν υπάρχει αμφιβολία πως το πολιτικό φαινόμενο των ΗΠΑ σήμερα βρίσκεται κοντά στο πρότυπο που είχε περιγράψει ο Πλάτων για την ενδεχόμενη αρνητική πορεία στην οποία μπορεί, κάτω απο ορισμένες συνθήκες, να οδηγηθεί η δημοκρατία.
Εκτός όμως του Πλάτωνα, και ο Αριστοτέλης είχε πολλές αμφιβολίες για τα αδιέξοδα στα οποία ενδεχόμενα μπορούσε να οδηγήσει η δημοκρατία. Η δημαγωγία, η ανελεύθερη δημοκρατία και ενα ειδος "τυραννίας της πλειοψηφίας" θα μπορούσε να προκύψει απο μιά ανεξέλεγκτη κυριαρχία του λαού.
Γι’ αυτόν, οι συνταγματικοί περιορισμοί που σήμερα ισχύουν σε πολλές χώρες κατοχυρώνοντας τα δίκαιώματα των μειοψηφιών θα απτελούσαν νοθευση του γνήσιου δημοκρατικου ιδεώδους. Εξ’ ού και οι κίνδυνοι που διέβλεπε.
Το πάντρεμα της δημοκρατίας με την προστασία ατομικών και οικονομικών δικαιωμάτων, που συνιστά σήμερα τον ιδανικό συνδυασμό φιλελεύθερης δημιορατίας και οικονομίας της αγοράς (ένα ούτως η άλλως πολύ δύσκολο σύγχρονο εγχείρημα), σύμφωνα με τους αρχαίους έλληνες φιλοσόφους, δεν θα είχε πολλές προοπτικές επιτυχίας.
Εξ’ άλλου συμφωνα με πολύ πρόσφατες μελέτες η γνώμη των νεώτερων γενεών σήμερα στρέφονται μακρυά απο την δημοκρατία και υπερ κάποιου ισχυρού αρχηγού (λχ. R.S.Foa και Yascha Mounk, "The Danger of Deconsolidation: The Democratic Disconnect". Journal of Democracy, τ. 27, αρ. 3, Ιούλιος 2016).
Είναι αρκετά περίεργο, αλλά είναι σαφές πως οι προτιμήσεις των αρχαίων ελλήνων φιλοσόφων ηταν μάλλον προς την πλευρά μιας αυστηρότερης, πειθαρχημένης, δημοκρατίας που θα κρατούσε σε πειθαρχία τον όχλο και που θα διευκόλυνε ξεχωριστούς, ηθικούς, ανθρώπους να βρεθούν στην εξουσία, οδηγώντας τις χώρες τους με σταθερό χέρι προς την ευημερία.
