του Ανδρέα Ανδριανόπουλου
Γινόμαστε σίγουρα μάρτυρες στις ημέρες μας του τέλους μιας παγκόσμιας πολιτικής τάξης που διήρκεσε γιά πάνω από 70 χρόνια. Πάντα οι όποιες "παγκόσμιες τάξεις" κάποια στιγμή καταρρέουν και αντικαθίστανται από κάτι διαφορετικό. Όπως έγραψε ο Ρίτσαρντ Χάας, πρ. πρόεδρος του έγκυρου αμερικανικού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, "η ιστορία έχει δείξει πως και η καλύτερα οργανωμένη παγκόσμια τάξη φθάνει κάποτε στο τέλος της". Το ίδιο φαίνεται να ίσχυσε και για την πρόσφατη.
Το ζήτημα είναι ο τρόπος που το τέλος του παλιού και η εμφάνιση του καινούργιου μπορεί να εξελιχθεί με τρόπο ειρηνικό. Δίχως βίαιες ανακατατάξεις και μοιραίες συγκρούσεις. Ο τεχνολογικά προηγμένος σημερινός κόσμος θα μπορέσει να δείξει ωριμότητα, αυτοσυγκράτηση, σοφία και σωστή προπαρασκευή;
Όπως ανέφερε σε άρθρο του το 2018 στο Foreign Affairs o Χάας, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να αποφύγουν μία συνολική κατάρρευση των σχέσεών τους με την Κίνα, μιά σύγκρουση με την Ρωσία και μια εκτεταμένη ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή.
Σημαντικός είναι, προσθέτω εγώ, και ο ρόλος της Ευρώπης. Όπως είχε γράψει κοντά στις αρχές του περασμένου αιώνα ο πατέρας της γεωπολιτικής Χάλφορντ Μακίντερ: "όποιος ελέγχει το παγκόσμιο νησί (εννοώντας την εδαφική μάζα της Ευρασίας), διαφεντεύει τον κόσμο ολόκληρο". Οι ΗΠΑ κυριαρχούν σήμερα λόγω ταύτισης συμφερόντων με την Ευρώπη. Κι έτσι ασκείται απόλυτος έλεγχος στο κεντρικό παγκόσμιο γεωγραφικό κέντρο.
Αυτή όμως η ταύτιση δείχνει να κλονίζει. Αν η Ευρώπη, η Δυτική εννοείται, εξωστρακισθεί και οι ΗΠΑ εξασφαλίσουν την συνεργασία της Ρωσίας, ο σχετικός έλεγχος θα αποκατασταθεί αλλά με την περιθωριοποίηση της Ευρώπης. Αν η Ευρώπη προσεγγίσει την Ρωσία θα υπάρξει μια άλλη ισορροπια, σε βάρος των ΗΠΑ βέβαια - η μαζί τους! Σε κάθε τέτοια περίπτωση οι συσχετισμοί θα λειτουργήσουν για να βρεθεί η Κίνα εκτός νυμφώνος. Εκτός...
Αυτό πάντως που θα χαρακτηρίσει την νέα παγκόσμια τάξη θα είναι ο σοβαρός κλονισμός των παραδοσιακών δημοκρατικών θεσμών. Τα αυταρχικά καθεστώτα των πετυχημένα χαρακτηρισμένων spin dictators (των επικοινωνιακών δικτατόρων), κατά S. Guriev και D. Treisman, αυξάνουν συνέχεια την επιρροή τους και την ευρύτερη αποδοχή τους.
Η νέα τάξη πραγμάτων κινδυνεύει να κυριαρχηθεί από πολιτικές ηγεσίες που περιφρονούν την αρχή του νόμου, τα παραδοσιακά ανθρώπινα δικαιώματα και τους περιορισμούς στα όρια των εξουσιών τους. Αυτό όμως είναι θέμα κυρίως των εκλογικών σωμάτων και των λαών. Αν επιλέξουν αυταρχικά συστήματα, οι συνέπειες θα βαρύνουν αυτούς τους ίδιους.
Όπως έγραψε ο Haas: " Τα καλά νέα είναι πως δεν είναι αναπόφευκτο ότι ο κόσμος θα οδηγηθεί σε καταστροφή. Τα κακά νέα είναι πως δεν είναι καθόλου σίγουρο πως κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί."
