του Ηλία Καραβόλια
Αυτό είναι το πρώτο που μου ήλθε στο νου διαβάζοντας το νέο βιβλίο του επικ. καθ. Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας Νίκου Ερηνάκη, «Υπερδιαλεκτική της Ευτοπίας» (εκδ.Κειμενα).
Ο υπότιτλος του ωραίου αυτού βιβλίου (Ανθρωπινότητα, τεχνητότητα, ελευθερία) προϊδεάζει μεν τον υποψιασμένο αναγνώστη για το περιεχόμενο του, αλλά η εμβάθυνση του συγγραφέα σε νοήματα και κρυμμένα φορτία της σχεδόν δυστοπικής καθημερινότητας, είναι περισσότερο αποκαλυπτική της σημειολογίας των αρχικών εννοιών που παραθέτει.
Ο συγγραφέας δεν γράφει «ένα ακόμη» βιβλίο για την φιλοσοφία της τεχνολογίας και τον άνθρωπο : καταθέτει – με μια διεισδυτική κριτική ματιά – εκείνα τα ορατά και αόρατα εμπόδια για ένα «πρωτοποριακό όραμα αυτοποίησης» – φράση που αποτυπώνει αυτό -που- λείπει, από τον σχετικό ακαδημαϊκό και φιλοσοφικό διάλογο.
Τα κεφάλαια του βιβλίου έχουν αναγνωστικό ειρμό γεωμετρικής προόδου αλλά διαβάζονται και αποσπασματικά, όντας ποιητής και λογοτέχνης ο Ερηνάκης, μπορεί και στον δοκιμιακό του λόγο να το κάνει αυτό, να κρατά έξω από φόρμες το νόημα, το σημαίνον (δείτε πχ το εξαιρετικό προηγούμενο του : «Αυθεντικότητα και αυτονομία» του ίδιου εκδότη)
Μας προειδοποιεί λοιπόν με την «Υπερδιαλεκτική της Ευτοπίας»για τον μείζονα κίνδυνο, πέρα από τα σκυμμένα κεφάλια στις οθόνες : την «ομογενοποιημένη μοναδικότητα»
Και μας υπενθυμίζει ότι ζούμε στο μεταίχμιο μιας ψηφιακής υπέρπραγματικότητας ( θυμίζοντας εδώ πολύ την σκέψη του μεγάλου Baudrilliard) και στη ρωγμή φυσικού – εικονικού όσον αφορά την ουσία αυτού που αποκαλούμε «χαμένη εγγύτητα»
Ξεκινάει με το επίκαιρο σημαίνον της πολιτικής οικονομίας, την «πολυκρίση», δείχνοντας ότι κατανοεί πλήρως το καπιταλιστικό ασυνείδητο που συνυφαίνει το νέο κόσμο, και διαβαίνει μέσα από το τεχνοκρατικό μηχανιστικό εργαλειακό τοπίο ( αλγόριθμοι και λογισμικά ) για να καταλήξει στην ανθρωπινότητα : έννοια πολλαπλώς επεξεργασμένη σε έκταση και ένταση, από τον ίδιο.
Η βάσανος του μέσα στο βιβλίο δεν είναι απλά το φιλελεύθερο πρόταγμα και η εύκολη νοηματοδότηση της ελευθερίας ή της αυτονομίας : ο καθηγητής Ερηνάκης ξέρει και αναδύει το κοιμώμενο Κοινωνικό πίσω από την «υπέρπραγματικότητα»
Αναδεικνύει το συλλογικό αθροιστικό πρόβλημα των συμπτωμάτων της υπερπληροφοριακής εποχής (διασπαστικός θόρυβος, άσκοπη ταχύτητα, κενό θέαμα και ασήμαντη επιφάνεια) εν μέσω υπερεπικοινωνιακής συνθήκης αλλά – και εδώ αφήνει το γνήσιο κοινωνιολογικό και ιδεολογικό αποτύπωμα που αποφεύγουν πολλοί σύγχρονοι φιλόσοφοι – και εν μέσω «πολυανισοτήτων, πολυκρίσεων και πολυμετασχηματισμών»
Υπάρχει δε ένα σημείο στο έργο του που σίγουρα αξίζει περαιτέρω μελέτης από κοινωνιολόγους και ανθρωπολόγους : οι «πρακτικές συν-απελευθέρωσης», φράση πρωτοποριακή στην δοκιμιακή φιλοσοφική σκέψη, μια αμιγώς πολιτική έννοια, ριζοσπαστικού επιπέδου ( όπως και αυτό περί «ριζικής ποιητικής του μέλλοντος»)
Ο Ερηνάκης γράφει ουσιαστικά όχι για να καταθέσει τα ήδη γνωστά περί μετα-ανθρωπισμού και νέων υβριδικών μορφών συνύπαρξης ανθρώπου και μηχανής μέσω του τεχνολογικού θαύματος.
Γράφει για να μας θυμίσει ότι η ρομποτική και ο αυτοματισμός της τεχνητής νοημοσύνης είναι ένα άλλο οντολογικό τοπίο, μια άλλη επικράτεια νοηματοδότησης από αυτές που υπάρχουμε και συνυπάρχουμε.
Το βιβλίο είναι «άνοιγμα» και όχι περίφραξη – διαπερνάται από καταγραφικό υλικό που δεν τρομάζει, δεν καθηλώνει αλλά αφυπνίζει και συντηρεί στον αναγνώστη το ένστικτο εγρήγορσης για την υπόκωφη απώλεια ανθρωπινότητας και ελευθερίας που μας κατακλύζει …
