του
Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Τελικά επικράτησε η πρώτη εκδοχή. Διότι ο
Κάρολος Μαρξ δανείστηκε πολλές σκέψεις από τον έργο του, τις διαστρέβλωσε, τις
ερμήνευσε όπως αυτός ήθελε –αλλά ποτέ δεν ανέφερε την πηγή του.
Η παρατήρηση
δεν είναι δική μας, αλλά του Γάλλου ιστορικού Ζαν Ελλενστάϊν – που κάποτε υπήρξε
και το αγαπημένο παιδί του πανίσχυρου τις δεκαετίες 1950 και 1960 ΚΚ Γαλλίας.
Οικονομολόγος, δημοσιογράφος και
επιχειρηματίας, ο Ιωάννης-Βαπτιστής Σαίη έγινε γνωστός, αφ’ ενός, με τους
περίφημους «Νόμους» του και, αφ’ ετέρου, με την θεωρητική του προσέγγιση για
τον επιχειρηματία, τον ρόλο του στην οικονομία και την συμβολή του στην
αντιμετώπιση κρίσεων.
Έτσι, στο σημαντικό έργο του «Πραγματεία της πολιτικής οικονομίας»,
ο Γάλλος προτεστάντης οικονομολόγος αναφέρεται στο επιχειρηματικό πνεύμα και
τις δημιουργικές του δυνατότητες, τονίζει δε ότι, σε περιπτώσεις κρίσεων, όπως
για τον ίδιο υπήρξε η Γαλλική Επανάσταση, μόνον οι επιχειρηματίες με την
παραγωγή τους μπορούν να δημιουργήσουν συνθήκες αναπτύξεως και ειρήνης.
«Η
παραγωγή φέρνει την κατανάλωση», έγραφε ο Σαίη –και όχι το αντίθετο που
διαδίδουν κάποιοι άσχετοι με τους οικονομικούς κανόνες.
Πηγαίνοντας πιο μακρυά, ο Σαίη έβαζε τέλος
σε μία σειρά από λανθασμένες οικονομικές ιδέες οι οποίες είχαν ανθίσει τον 18ο
αιώνα.
Η πρώτη από τις ιδέες αυτές έλεγε ότι η συναλλαγή είναι ένα παιχνίδι
μηδενικού αθροίσματος, στο οποίο κάποιοι μπορούν να πλουτίζουν εις βάρος άλλων.
Ο Σαίη αποδεικνύει ότι, αντιθέτως, στις συναλλαγές κάθε πλευρά έχει συμφέρον
και οι άλλοι να ευημερούν, γιατί αυτό συμβάλλει στην αύξηση του πλούτου
ανθρώπων και εθνών.
Βαθύς γνώστης του έργου του Αδάμ Σμιθ «Ο
Πλούτος των Εθνών», ο Σαίη είχε απορρίψει τις επικρατούσες τότε θεωρίες περί
κρίσεων υπερπαραγωγής και έγραφε ότι, όσο πιο ελεύθερη είναι μία οικονομία,
τόσο θα διαφοροποιεί τις παραγωγικές της δυνάμεις και άρα, αντί να μειώνει την
παραγωγή της σε περιπτώσεις πλεονασματικότητας, θα την μετατοπίζει προς άλλους
τομείς.
Αυτό, βεβαίως, δεν αποκλείει κάποιες κλαδικές κρίσεις, οι οποίες όμως
θα είναι παροδικές αν μία οικονομία μπορεί να νεωτερίζει.Κατά τον Ιωάννη-Βαπτιστή Σαίη, η αγοραστική
δύναμη είναι αμοιβή του προϊόντος: οι μισθοί των εργαζόμενων και των στελεχών
και τα κέρδη των επιχειρηματιών αποτελούν την αγοραστική δύναμη που κινεί στην
παραγωγή.
Στην περίπτωση αυτή το χρήμα είναι ένα μέσο συναλλαγής, έγραφε, ένας
ενδιάμεσος, που από μόνος του δεν παράγει αξία». Η τελευταία παράγεται από τα
προϊόντα και μόνον από αυτά μπορεί να προέλθει η ανάπτυξη μιας οικονομίας και
ενός έθνους.
Στην βάση της αντιλήψεως αυτής, ο Σαίη πίστευε ότι ο
επιχειρηματίας είναι δημιουργός πλούτου, αλλά και φορέας «άϋλων» αγαθών, όπως
οι ιδέες, η εφευρετικότητα και οι παραγωγικές υπηρεσίες.
Ταυτοχρόνως, χάρη στις
πρωτοβουλίες και τις αναλήψεις κινδύνων, ο επιχειρηματίας είναι και δημιουργός
ανθρώπινου κεφαλαίου, το οποίο για μία κοινωνία είναι πολυτιμότερο από το χρήμα
και την συναλλακτική του αξία.
Στο επίπεδο αυτό, στην περίφημη «Πραγματεία»
του, ο Σαίη αναφέρει τα εξής εκπληκτικά: Χωρίς να χρησιμοποιεί την έκφραση
«πάλη των τάξεων», υπογραμμίζει ότι εχθρός του επιχειρηματία και των ανθρώπων
που παράγουν μαζί του είναι οι άπληστοι και σκοτεινοί άνθρωποι των δημοσίων
υπηρεσιών, οι οποίοι αμείβονται χωρίς ποτέ κανείς να καταλαβαίνει τί τελικά
προσφέρουν.
«Στην βιομηχανία συμμετέχουν οι ιδιοκτήτες εργοστασίων, οι
μηχανικοί, οι τεχνικοί, οι προϊστάμενοι, οι επιστήμονες, οι δάσκαλοι και οι
καθηγητές. Όλοι αυτοί συμβάλλουν στην παραγωγή πλούτου και προϊόντων…
Απέναντί
τους υπάρχουν όμως κάποιοι άλλοι που προσπαθούν να αρπάξουν ό,τι μπορούν από
την παραγωγή αυτή χωρίς να έχουν προσφέρει τίποτα στην δημιουργία της…
Αντιθέτως, αυτοί είναι που βάζουν εμπόδια στην ανάπτυξη της βιομηχανίας,
υποτιμούν το νόμισμα και τελικά υπεξαιρούν την αποταμίευση των πολιτών».
Πριν τον Μαρξ, λοιπόν, ο Γάλλος οικονομολόγος
υπονοούσε ότι η πραγματική πάλη των τάξεων ήταν αυτή που έφερνε απέναντι τους
φορείς της παραγωγής πλούτου και τους γραφειοκράτες.
Όπως έγραψε αργότερα ο
οικονομολόγος Αδόλφος Μπλανκί, ο Σαίη είχε επισημάνει την αντιπαράθεση
παραγωγών και γραφειοκρατών, εντάσσοντας στους τελευταίους και τους διψασμένους
για εξουσία πολιτικούς.
Δίνοντας, επίσης, έμφαση στην ανθρώπινη
δράση ως κύριο μοχλό λειτουργίας και αναπτύξεως της οικονομίας, ο Σαίη μπορεί
να θεωρηθεί και ο θεμελιωτής της Αυστριακής Σχολής οικονομικής σκέψεως –την
οποία ο Κέϋνς προσπάθησε να υπονομεύσει παραποιώντας τις θέσεις και τις απόψεις
της, ενώ οι μαρξιστές την θεωρούν «κόκκινο πανί», για τον απλό λόγο ότι
πιστεύει στον άνθρωπο ως φορέα αλλαγής και δημιουργίας υπό συνθήκες ελευθερίας.
Αυτή την ανθρώπινη δράση, που ο φον Μίζες
περιγράφει στο κορυφαίο έργο του με τον ίδιο τίτλο, έχουν σήμερα ανάγκη όσο
ποτέ άλλοτε Ελλάδα και Ευρώπη, αν θέλουν να ξεφύγουν από την μέγγενη της
παρακμής.
Τα προβλήματα στην σημερινή Ευρώπη δεν είναι τόσο αυτά του χρέους,
όσο η έλλειψη επιχειρηματικού πνεύματος ικανού να αναλαμβάνει κινδύνους.
Στην
δε γραφειοκρατική Ελλάδα η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη, γιατί εδώ το ευ
επιχειρείν θεωρείται… έγκλημα, το οποίο πρέπει να τιμωρείται με κάποιον τρόπο!
Δυστυχώς.
