του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
Φαινόμενο με 1000 και πλέον χρόνια ζωής πίσω του, η παγκοσμιοποί-ηση στην ουσία είναι η φυσική εξήγηση των νομαδικών κοινωνιών και αναζη-τούν νέους χώρους εγκατάστασης και ανάπτυξης. Στο πλαίσιο λοιπόν αυτό, μια αφηρημένη συζήτηση για ένα τόσο κρίσιμο θέμα, όπως η παγκοσμιοποί-ηση, που επηρεάζει · άμεσα την κοινωνική πραγματικότητα, στην ουσία συ-γκαλύπτει σοβαρές ιδεολογικό-πολιτικές επιλογές, με κρίσιμες επιπτώσεις στο πεδίο των κοινωνικό-οικονομικών σχέσεων και ισορροπιών.
Η διεθνής οικονομία της αγοράς οδηγεί σήμερα σε ρήξεις οι επιπτώσεις των οποίων διαπερνούν σαρωτικά το πεδίο άσκησης πολιτικής, με την ευρύ-τερη δυνατή έννοια του όρου, της πολιτικής δηλαδή που παράγεται σε κάθε κοινωνικό επίπεδο, από το κράτος, τις πολιτικές δυνάμεις, το συνδικαλιστικό κίνημα τις κοινωνικές πρακτικές, ή και από τους χώρους παραγωγής ιδεολο-γίας. Κατά τον καθηγητή Τασο Γιαννίτση, πρώην υπουργό επίσης, στην πα-ρούσα φάση της παγκοσμιοποίησης μπορούν οι τελευταίες τέσσερις κατηγο-ρίες και διάστασης σχέσεων και θεσμών:
Πρώτον, είναι, εμφανής η τάση διάσπασης μεταξύ οικονομικού και κοι-νωνικού στοιχείου στη λειτουργία της κοινωνίας, στην άσκηση της πολιτικής και στη λήψη αποφάσεων.
Δεύτερον, στα τελευταία χρόνια είμαστε αντιμέτωποι με ένα ραγδαίο μετασχηματισμό και με σοβαρές αλλαγές στα χαρακτηριστικά της οργάνωσης των οικονομιών στο εσωτερικό τους, αλλά και μεταξύ τους, στο πεδίο της διε-θνούς οικονομίας. Οι αλλαγές αυτές είναι συνδεδεμένες με ριζικές καινοτομίες στον συσχετισμό δύναμης και στον καταμερισμό εργασίας μεταξύ κράτους, διεθνικών επιχειρήσεων και διεθνών οργάνων.
Τρίτον, μια σειρά από κρατικές λειτουργίες είτε μεταφέρονται σε όρ-γανα υπερεθνικά (π.χ. σε όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή στον Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου), είτε συρρικνώνονται για να υποκατασταθούν από μη-χανισμούς της αγοράς (π.χ, κοινωνική ασφάλιση, εκπαίδευση, αστυνόμευση). Με τον τρόπο αυτό, όμως, η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί περιορισμούς στις κρατικές λειτουργίες, χωρίς ταυτόχρονα να έχει δημιουργήσει επαρκείς διε-θνείς ρυθμιστικούς μηχανισμούς.
Τέταρτον, έχουν δημιουργηθεί ισοπεδωτικές συνθήκες, που, με αφε-τηρία το παγκόσμιο σύστημα, συχνά παίρνουν τη μορφή καταναγκασμών και συνεπώς βρίσκονται έξω από τον άμεσο έλεγχο και την επίδραση των πρω-ταγωνιστών που λειτουργούν στο εσωτερικό μιας χώρας.
Πέρα λοιπόν από ιδεολογικότητες και υπερατομικευμένες ερμηνείες, η παγκοσμιοποίηση, πρέπει να ιδωθεί, αρέσει δεν αρέσει, ως έκφραση ενός συ-νόλου αλλαγών που έχουν ήδη διαμορφώσει μια νέα και διαρκώς μεταβαλλό-μενη πραγματικότητα. :
- Μια ριζική τεχνολογική αλλαγή που οδηγεί στην ανάδειξη ενός νέου τεχνο-οικονομικού υποδείγματος, στηριγμένου στη γνώση, την πληροφό-ρηση, τη μικροηλεκτρονική, τη γρήγορη τεχνολογική ανανέωση, και γενικό-τερα την ανάδειξη του τεχνολογικού ανταγωνισμού ως κεντρικής πηγής πλού-του και ως στοιχείου οικονομικής και πολιτικής κυριαρχίας στην παγκόσμια πυραμίδα δύναμης.
- Μια εκτεταμένη απελευθέρωση στη μετακίνηση κεφαλαίου, οι ό-ροι ελέγχου του οποίου σε εθνικό επίπεδο μεταμορφώθηκαν ριζικά μετά την τελευταία χρηματοοικονομική κρίση.
- Τη συνεχή απελευθέρωση των αγορών προϊόντων και υπηρεσιών, με την εισαγωγή του στοιχείου του διεθνούς ανταγωνισμού σε κλειστά μέχρι πρόσφατα συστήματα, όπως στις τηλεπικοινωνίες, το χρηματοπιστω-τικό σύστημα, τις μεταφορές, τις τουριστικές υπηρεσίες, τις ασφάλειες, και στα επόμενα χρόνια με την απελευθέρωση του αγροτικού τομέα.
- Την ανάδειξη του ανταγωνισμοί των μισθών μεταξά χωρών σε μηχανισμό πίεσης πάνω στον κλασικό μηχανισμό «αύξηση παραγωγικότη-τας - αύξηση μισθών», που στάθηκε για δεκαετίες κυρίαρχο χαρακτηριστικό στο μεταπολεμικό φορτικό αναπτυξιακό μοντέλο στις προηγμένες χώρες.
Σοβαρές μεταβολές στη λειτουργία του κράτους που εκδηλώνονται μέσα από τις εξής ειδικότερες σχέσεις:
- Μια πιο ισχυρή ενσωμάτωση του κράτους στον μηχανισμό των πα-γκοσμιοποιημένων αγορών κεφαλαίου.
- Μια αμφισβήτηση των ίδιων των αρχών λειτουργίας του κράτους και ιδιαίτερα με ισχυρές πιέσεις για συρρίκνωση των πολιτικών κοινωνικής συνο-χής.
- Σοβαρές ανακατατάξεις δύναμης στο εσωτερικό της κρατικής εξου-σίας, με αποδυνάμωση «παραγωγικών υπουργείων» και ισχυροποίηση των υπουργείων Οικονομικών και της Κεντρικής Τράπεζας.
Με όλες αυτές τις αλλαγές, η νέα παγκόσμια οικονομία της αγοράς α-ποτελεί σήμερα πηγή πολιτικής κρίσης, γιατί εκείνο που θέτει σε αμφισβήτηση είναι η δυνατότητα και η αποτελεσματικότητα ανάληψης πολιτικής όρασης α-πέναντι σ΄ ένα φαινόμενο, στην περιγραφή του οποίου δεν φαίνεται να υπάρ-χουν σοβαρές διαφορές.
Το γεγονός αυτό λοιπόν, προκαλεί σοβαρές πολιτικές αναταραχές, ι-διαιτερα στις δυνάμεις του λαϊκισμού, οι οποίες επωφελούνται. από τις κοι-νωνικές πιέσεις που συνεχώς εντείνονται στις αναπτυγμένες κυρίως κοινω-νίες.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η κυβερνητική αλλαγή που σημειώθηκε στην Ελλάδα πριν δύο και πλέον μήνες, είναι ιδιαίτερα σημαντική, γιατί τόσο ο πρω-θυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, όσο και αρκετά από τα στελέχη που τον περιβάλλουν, έχουν ιδίαν γνώση των εξελίξεων, τις παρακολουθούν από καιρό και από τα πρώτα τους βήματα, έδειξαν πως μπορούν να τις αντιμετω-πίσουν. Στο επίπεδο αυτό λοιπόν, η ισχυροποίηση της οικονομικής βάσης που επιδιώκει η κυβέρνηση, αποτελεί το κατ΄εξοχήν εργαλείο αποτροπής ενός κλήματος κατήφειας και την καταπιεστικών συνεπειών του.
