Το αόρατο χέρι στην πολιτική και στην οικονομία

του Κώστα Χριστίδη* 

Ο σύγχρονος φιλελευθερισμός λίγα πράγματα δέχεται από την οικονομική και πολιτική φιλοσοφία του J.M.Keynes. Μία εν τούτοις διακήρυξη που περιέχεται ως κατακλείδα στην ‘’Γενική Θεωρία’’ του θα μπορούσε να προσυπογραφεί από κάθε φιλελεύθερο διανοητή : είναι αυτή που υποστηρίζει την καθοριστική επίδραση των ιδεών στην εξέλιξη κάθε κοινωνίας. ‘’Οι ιδέες των οικονομολόγων και των πολιτικών φιλοσόφων, τόσον όταν είναι ορθές όσο και όταν είναι εσφαλμένες, ασκούν ισχυρότερη επίδραση από ό,τι γίνεται κοινώς αντιληπτό. Στην πραγματικότητα, ο κόσμος κυβερνάται από αυτές [ … ]. Αργά ή γρήγορα, είναι οι ιδέες και όχι τα οργανωμένα συμφέροντα που είναι ‘’επικίνδυνες’’ για το καλό ή για το κακό’’.

Ο δε F. A. Hayek στο βιβλίο του ‘’Ο Δρόμος προς τη Δουλεία’’ έγραφε το 1944, αναφερόμενος στον σοσιαλισμό, ότι: ‘’Είναι επειδή οι περισσότεροι το θέλουν που μετακινούμαστε προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν υπάρχουν αντικειμενικοί λόγοι που καθιστούν την εξέλιξη αυτή αναπόφευκτη’’. Η συμβουλή που πάντοτε έδινε ο ίδιος στους οπαδούς του φιλελευθερισμού ήταν ότι μπορούν να συμβάλουν περισσότερο στην αναγέννηση μίας ελεύθερης κοινωνίας διαδίδοντας τις φιλελεύθερες ιδέες παρά δραστηριοποιούμενοι στο πλαίσιο κάποιου πολιτικού μηχανισμού.

Παρ’ όλα αυτά, στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες οι πολιτικές εξελίξεις καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από περιστασιακές πλειοψηφίες που δημιουργούν αθροιστικά διάφοροι συνασπισμοί οργανωμένων συμφερόντων και ομάδων πιέσεως. Το γεγονός αυτό δεν είναι ανεξήγητο. Οφείλεται στο ότι εκείνοι που έχουν να ωφεληθούν από την λήψη μίας συγκεκριμένης κυβερνητικής απόφασης (π.χ. ναυτεργάτες, εγχώριοι παραγωγοί γάλακτος, υπάλληλοι μίας προβληματικής ΔΕΚΟ) είναι καλά οργανωμένοι και πιέζουν έντονα για την λήψη της απόφασης αυτής, ενώ όσοι βλάπτονται από την ίδια απόφαση με την μετατόπιση πόρων που αυτή συνεπάγεται (δηλ. οι φορολογούμενοι και οι καταναλωτές) δεν έχουν τόσο έντονα κίνητρα να αντιδράσουν, γιατί η ζημία κατανέμεται σε πάρα πολλούς ή γιατί απλώς δεν έχουν χρόνο για να εκδηλώσουν την αντίθεσή τους σε κάθε τέτοια απόφαση. Προτιμούν να οργανωθούν σε μία ομάδα πιέσεως και να αποσπάσουν κάποιο προνόμιο. Τελικά κερδίζει όποιος φωνάζει δυνατότερα. Και ο ήχος που εκβάλλουν τα οργανωμένα συμφέροντα είναι κραυγή ενώ των ανοργάνωτων φορολογούμενων, ψίθυρος.

Υπάρχει, επομένως, ένα ‘’αόρατο χέρι’’ και στην πολιτική, που λειτουργεί όμως προς την αντίθετη κατεύθυνση από το ‘’αόρατο χέρι’’ του Adam Smith στην οικονομία: οι πολιτικοί που σκοπεύουν να προωθήσουν με τις αποφάσεις τους το γενικό συμφέρον, οδηγούνται από το αόρατο χέρι της πολιτικής να προωθήσουν κάποιο ειδικό συμφέρον (που δεν είχαν σκοπό να προωθήσουν). Η συνειδητοποίηση του γεγονότος αυτού αποτελεί το πρώτο βήμα σε μία βραδεία και επίπονη διαδικασία που μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγή στον διανοητικό χώρο αρχικά και στο πολιτικό κλίμα στην συνέχεια.

Στην χώρα μας οι αγκυλώσεις δεκαετιών και ο εκτεταμένος οικονομικός αναλφαβητισμός έχουν δημιουργήσει παθολογική εξάρτηση από τον κρατισμό. Τώρα, πάντως, μετά την κατάρρευση των ανύπαρκτων ηθικών και υλικών πλεονεκτημάτων που επικαλείτο η ‘’πρώτη φορά αριστερά’’ (και οι λαϊκοδεξιοί συνοδοιπόροι της), θα πρέπει η Νέα Δημοκρατία να ενημερώσει πιο συστηματικά τόσο κάποια στελέχη της όσο και την ευρύτερη κοινή γνώμη για τον τρόπο που λειτουργεί το ‘’αόρατο χέρι’’ στην πολιτική και στην οικονομία.

*Νομικός – Οικονομολόγος