Μόνοι στη σκακιέρα

του Σταύρου Κωνσταντινίδη 

Είναι οι κρατικές σχέσεις και η διεθνής πολιτική ανάλογες των ανθρωπίνων σχέσεων; Η απάντηση είναι κατά βάση «όχι», ωστόσο στον τομέα της ψυχολογικής διαχείρισης ίσως να υπάρχουν και κάποιες ομοιότητες. Τα κράτη είναι μόνα, όπως και οι άνθρωποι στη ζωή. Η ηθική των διεθνών σχέσεων δεν ακολουθεί τους κανόνες της ανθρώπινης ηθικής. Το φιλότιμο, η πονοψυχία, η ενσυναίσθηση και η αγάπη που συναντάμε στον κόσμο των ανθρώπων εκλείπουν από τις σχέσεις των κρατών.

Τα κράτη, καλώς ή κακώς, είτε είναι δημοκρατικά είτε αυταρχικά είτε ολοκληρωτικά υποκινούνται από το συμφέρον τους προκειμένου να μεγιστοποιήσουν προσχηματικά ή μη την ωφέλεια για τους πολίτες τους. Ποικίλλει απλώς η νοηματοδότηση αυτού του συμφέροντος.
Έτσι, ο Τραμπ διαχειρίζεται με λαϊκισμό το ενδιαφέρον του για τους Αμερικανούς, ο Ερντογάν το ίδιο για τους δικούς του -με βουλιμικότητα και επεκτατισμό- και οι σοβαρές Γερμανία και Γαλλία, για παράδειγμα, με μεγαλύτερη διακριτικότητα, πάντως ωφελιμιστικά. Ετσι, δεν υπάρχουν φίλοι στη διπλωματία παρά μόνο σύμπτωση των κοινών συμφερόντων. Ο μέγας πολιτικός νεοτεριστής Νικολό Μακιαβέλι έθεσε πρωτοποριακά τα ζητήματα αυτά, αν και ιστορικά αδικήθηκε παρεξηγημένος στη μαζική συνείδηση.

Η όψιμη έξαρση της Τουρκίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, με παρερμηνείες του διεθνούς δικαίου, επιθετική ρητορική και επίδειξη στρατιωτικής ισχύος επαναπροσδιορίζει υποχρεωτικά τη σχέση της χώρας μας απέναντί της. Ο παλαβός τραμπούκος και στις ανθρώπινες σχέσεις είναι δύσκολα διαχειρίσιμος. Η επίδειξη ευγένειας και πολιτισμού συνήθως δεν συνίσταται. Για χρόνια ως χώρα και άσχετα από τις επικρατούσες αντιλήψεις στο εσωτερικό, κυριάρχησε η λογική των κρυμμένων προβλημάτων κάτω από το χαλί. Ούτε η ίδια η κοινή γνώμη ενημερώθηκε ποτέ σε βάθος και με παρρησία για την πραγματική περιπλοκή των σύνθετων θεμάτων που αφορούν τις θαλάσσιες ζώνες, την υφαλοκρηπίδα, τις ΑΟΖ, το σύνθετο καθεστώς του ουρανού. Ο φόβος του ενδοτισμού ελλόχευε.

Όμως το δίκαιο είναι η αλήθεια. Μετά την κυβέρνηση Σημίτη που είχε διασυνδέσει την ένταξη της γείτονος Τουρκίας με την επίλυση των διαφορών, κυριάρχησαν οι πολιτικές του κατευνασμού. Τα δύσκολα χρόνια του μνημονίου τα θέματα εξωτερικής πολιτικής με την Τουρκία μοιραία μπήκαν σε δεύτερο πλάνο.

Όμως τώρα όλα έρχονται επιτακτικά στο προσκήνιο. Όπλα μας είναι σίγουρα οι θεσμικές συμμαχίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του ΝΑΤΟ και της Αμερικής, καθώς και οι διμερείς συμμαχίες με χώρες της Μεσογείου. Όμως, όπως είπαμε, οι συμμαχίες είναι απαραίτητες αλλά όχι από μόνες ικανές να προστατέψουν. Τη δύσκολη στιγμή είσαι μόνος. Η αιχμή του δόρατος είναι η αυτονομία της στρατιωτικής ισχύος και ο εκσυγχρονισμός του αμυντικού δόγματος.

Τα γεωπολιτικά δεδομένα αλλάζουν με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα και ιδιομορφία απ’ ό,τι η προσαρμοστική ικανότητα της εξωτερικής πολιτικής και της στρατιωτικής στρατηγικής. Εδώ απαιτείται μια ταχεία προσαρμογή. Όπως και στην ανθρώπινη ζωή, η δυστροπία αντιμετωπίζεται με αποφασιστική προβολή της ισχύος, είτε το θέλουμε είτε όχι. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος.

Το ίδιο σε αυτήν την περίπτωση ισχύει και με τις σχέσεις των κρατών. Η διεκδίκηση και αντίταξη του δικαίου σου όσο λείπουν προσφέρουν ζωτικό χώρο στον αντίπαλο.

Πολλοί θεωρητικοί της στρατηγικής και της ισχύος, με εμβληματικότερο τον μεγάλο διανοητή Παναγιώτη Κονδύλη τη δεκαετία του ’90, επεξεργάστηκαν προνοητικά και σε βάθος τα ζητήματα αυτά εστιασμένα και στην ειδική σχέση μας με την Τουρκία. Ίσως αξίζει να τον ξαναδιαβάσουμε. Εξάλλου και ο Μακιαβέλι το ίδιο θα έλεγε.

*Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Φιλελεύθερος»