Το βάρος του ιού της ύφεσης πέφτει στις κυβερνήσεις

του Martin Wolf 

Η πανδημία δεν ήταν απρόσμενη. Όμως η πραγματικότητα πάντα διαφέρει από τις προσδοκίες. Δεν είναι απλώς μια απειλή για την υγεία. Μπορεί να είναι μια μεγαλύτερη οικονομική απειλή απ’ ό,τι ήταν η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-2009.

Η αντιμετώπισή της θα απαιτήσει ισχυρή και έξυπνη ηγεσία. Οι κεντρικές τράπεζες έχουν κάνει μια καλή αρχή. Το βάρος πέφτει τώρα στις κυβερνήσεις. Κανένα γεγονός δεν δείχνει καλύτερα το γιατί μια ποιοτική κρατική διοίκηση, της οποίας θα ηγούνται άνθρωποι ικανοί να διακρίνουν τους ειδήμονες από τους τσαρλατάνους, είναι τόσο ζωτικής σημασίας για τον λαό.

Ένα κεντρικό ερώτημα είναι το πόσο βαθιά και μακρά θα είναι η υγειονομική έκτακτη κατάσταση. Υπάρχει μια ελπίδα πως η απαγόρευση εισόδου και εξόδου που έχουν επιβληθεί σε χώρες όπως η Ισπανία ή σε περιοχές χωρών όπως στην Κίνα, θα εξαλείψουν τον ιό. Ωστόσο, ακόμα και αν αυτό αποδειχθεί πως ισχύει σε ορισμένες περιοχές, ωστόσο είναι ξεκάθαρο πως δεν θα ισχύει παντού.

Ένα άλλο ακραίο ενδεχόμενο, στην αντίθετη κατεύθυνση, είναι πως το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού θα μπορούσε να μολυνθεί. Με πιθανή θνησιμότητα στο 1%, αυτό θα μπορούσε να σημαίνει επιπλέον 60 εκατ. θανάτους, όσο και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η καταστροφή πιθανότατα θα χρειαζόταν χρόνο: η ισπανική γρίπη του 1918 ήρθε σε τρία κύματα, σε διάστημα ενός έτους. Ωστόσο, είναι πιο πιθανό αυτό να καταλήξει κάπου στη μέση: η θνησιμότητα θα είναι χαμηλότερη, όμως η ασθένεια δεν θα εξαφανιστεί.

Αν συμβεί αυτό, τότε ο κόσμος μπορεί να μην επιστρέψει στην προ κρίσεως συμπεριφορά του μέχρι τουλάχιστον το 2021. Οι νεότερης ηλικίας άνθρωποι μπορεί να συμπεριφερθούν κανονικά, νωρίτερα. Όχι όμως και οι γηραιότεροι. Επιπλέον, ακόμα και αν ορισμένες χώρες πράγματι εξαλείψουν την ασθένεια, οι καραντίνες μπορεί να διατηρηθούν σε άλλες. Εν ολίγοις, η επίπτωση του κορωνοϊού πιθανότατα θα είναι σοβαρή και παρατεταμένη. Το λιγότερο που πρέπει να κάνουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, είναι να κάνουν σχεδιασμούς με βάση αυτό το ενδεχόμενο.

Η πανδημία έχει ήδη πιέσει τόσο την προσφορά όσο και τη ζήτηση. Οι αποκλεισμοί παύουν τις ζωτικής σημασίας προμήθειες, καθώς και ένα μεγάλο εύρος αγορών, ιδιαίτερα στους κλάδους της αναψυχής και των ταξιδίων. Το αποτέλεσμα θα είναι μια έντονη πτώση της δραστηριότητας το πρώτο ήμισυ του τρέχοντος έτους.

Πάνω απ’ όλα, ελλοχεύει μια μεγάλη ύφεση. Πολλά νοικοκυριά και επιχειρήσεις πιθανότατα θα ξεμείνουν από χρήμα πολύ γρήγορα. Ακόμα και στις εύπορες χώρες, ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού έχει σχεδόν μηδενικά αποθέματα ρευστού. Ο ιδιωτικός τομέας -πάνω απ’ όλα ο εταιρικός τομέας εκτός χρηματοπιστωτικού κλάδου- έχει επίσης γεμίσει με χρέη.

Άρα η καταναλωτική ζήτηση θα μειωθεί ακόμα περισσότερο. Επιχειρήσεις θα χρεοκοπήσουν. Ο κόσμος θα αρνηθεί να πουλήσει σε επιχειρήσεις που θεωρεί πως θα χρεοκοπήσουν, εκτός και αν μπορούν να προπληρώσουν. Οι αμφιβολίες για την ευρωστία του χρηματοπιστωτικού συστήματος θα ξαναέρθουν στην επιφάνεια. Υπάρχει κίνδυνος κατάρρευσης στη ζήτηση και στην οικονομική δραστηριότητα, που πηγαίνει πολύ πέραν της άμεσης επίπτωσης της υγειονομικής έκτακτης ανάγκης.

Θα είναι επίσης ιδιαίτερα δύσκολο να περιοριστεί η εξάπλωση της ασθένειας σε χώρες με περιορισμένη κοινωνική ασφάλιση και με αδύναμο κοινωνικό έλεγχο. Αυτό θα επηρεάσει πάνω απ’ όλα τις ΗΠΑ: πολλοί άρρωστοι θα αρνηθούν να πάνε στα νοσοκομεία και επίσης θα είναι αναγκασμένοι να δουλέψουν. Η κοινωνική ασφάλιση είναι αποτελεσματική.

Ως ύστατοι δανειστές, οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να διασφαλίσουν τη ρευστότητα με το να διατηρούν χαμηλά τα κόστη δανεισμού και να χρηματοδοτούν την προσφορά πιστώσεων, άμεσα και έμμεσα. Όμως οι κεντρικές τράπεζες δεν μπορούν να προσφέρουν φερεγγυότητα. Δεν μπορούν να ενισχύσουν τα εισοδήματα των νοικοκυριών ή να εξασφαλίσουν τις επιχειρήσεις ενάντια σε αυτή την κατάρρευση της ζήτησης. Ως ύστατοι δανειολήπτες και δαπανώντες, οι κυβερνήσεις μπορούν και πρέπει να το κάνουν. Το μακροπρόθεσμο κρατικό χρέος είναι τόσο φθηνό, που δεν πρέπει να φοβούνται να το κάνουν: η Γερμανία, η Ιαπωνία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο μπορούν τώρα να δανειστούν για 30 χρόνια με ονομαστικό επιτόκιο χαμηλότερο του 1%, ο Καναδάς με 1,3% και οι ΗΠΑ με 1,4%.

Πρόκειται για μια περιορισμένη χρονικά κρίση, με συνέπειες στην οικονομία και την υγεία που πρέπει να χειριστούν οι κυβερνήσεις. Εσωτερικά, το ελάχιστο που πρέπει να γίνει είναι γενναιόδωρες άδειες ασθένειας μετ’ αποδοχών και ασφάλιση της ανεργίας, συμπεριλαμβανομένης και αυτής των ελεύθερων επαγγελματιών, για την περίοδο της κρίσης. Αν αυτό είναι πολύ δύσκολο, τότε οι κυβερνήσεις μπορεί απλά να στείλουν σε όλους από μια επιταγή.

Ωστόσο, ακόμα και αυτό δεν θα είναι αρκετό για να αποφευχθούν τα κόστη των μαζικών χρεοκοπιών και μια μεγάλη ύφεση. Οι Emmanuel Saez και Gabrliel Zucman του Berkeley υποστηρίζουν πως «ο πιο άμεσος τρόπος παροχής… ασφάλειας είναι οι κυβερνήσεις να λειτουργήσουν ως ύστατοι αγοραστές. Αν η κυβέρνηση αντικαταστήσει πλήρως τη ζήτηση που εξατμίζεται, τότε κάθε επιχείρηση θα μπορέσει να συνεχίσει να πληρώνει τους εργαζόμενούς της και να διατηρήσει το κεφαλαιακό της απόθεμα, σαν να δραστηριοποιούνταν κανονικά». Παρόμοια αντίδραση έχει συστήσει και ο Anatole Kaletsky του Gavekal.

Η παροχή τέτοιου είδους βοήθεια δεν θα δημιουργήσει ηθικό κίνδυνο. Το να βοηθήσει το κράτος για να περάσει αυτή η πανδημία που εμφανίζεται μια φορά στα 100 χρόνια, δεν θα ενθαρρύνει τη σκανδαλώδη ανευθυνότητα. Αν οι επιχειρήσεις έχουν δανειστεί υπερβολικά πολλά, στο τέλος και πάλι θα χρεοκοπήσουν.

Αυτό το σχέδιο είναι πολύ καλύτερο από τα δάνεια και τις εγγυήσεις δανείων που προτείνει η γερμανική κυβέρνηση. Οι επιχειρήσεις θα πάρουν δάνεια μόνο για να διασφαλίσουν την επιβίωσή τους κατά τη διάρκεια της κρίσης, όχι απαραίτητα για να πληρώσουν τους εργαζόμενούς τους. Επιπλέον, τα δάνεια θα πρέπει να αποπληρωθούν, δημιουργώντας βάρος όταν τελειώσει η πανδημία. Με αυτό το προτεινόμενο πρόγραμμα, ωστόσο, οι πληρωμές μπορούν να γίνονται υπό τον όρο της διατήρησης των θέσεων εργασίας. Το πρόγραμμα επίσης θα τελειώσει φυσικά, με το τέλος της ίδιας της πανδημίας. Οι κυβερνήσεις μπορούν τότε να επιβάλουν επιπλέον φόρους για να ανακτήσουν τις δαπάνες τους.

Η διατήρηση των εισοδημάτων και η ελαχιστοποίηση του μακροπρόθεσμου κόστους της κατάρρευσης των επιχειρήσεων είναι ζωτικής σημασίας. Επιπλέον, εντός της ευρωζώνης θα είναι ζωτικής σημασίας να βοηθηθούν οι κυβερνήσεις, η ικανότητα των οποίων να δανειστούν είναι περιορισμένη.

Παγκοσμίως, οι ευάλωτες αναδυόμενες χώρες επίσης θα χρειαστούν βοήθεια για να διαχειριστούν τις κρίσεις σε υγεία και οικονομία. Θα είναι ζωτικής σημασίας, επίσης, να αποσυρθεί ο μηδενικού αποτελέσματος εθνικισμός των σημερινών πολιτικών, που θα δυσκολέψουν την αναδόμηση μιας συνεργατικής και υγιούς παγκόσμιας τάξης.

Και αυτό θα περάσει. Όχι όμως αύριο. Η πανδημία κινδυνεύει να δημιουργήσει μια μεγάλη ύφεση. Salus rei publicae suprema lex (η ασφάλεια της δημοκρατίας είναι ο υπέρτατος νόμος).

Στον πόλεμο, οι κυβερνήσεις δαπανούν ελεύθερα. Και τώρα πρέπει να κινητοποιήσουν τους πόρους τους για να αποτρέψουν μια καταστροφή. Σκεφτείτε μεγαλόπνοα. Ενεργήστε τώρα. Μαζί.