του Soner Cagaptay*
Στις 9 Ιουλίου, το Ακυρωτικό Δικαστήριο της Τουρκίας αποφάσισε να ακυρώσει μια απόφαση του υπουργικού συμβουλίου του 1934, η οποία αναγνώριζε την Αγία Σοφία ως μουσείο.
Ο Erdogan ως εκπρόσωπος ομάδας συμφερόντων
Την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου ακολούθησε μια μεγάλη εκστρατεία του γραφείου του Προέδρου Recep Tayyip Erdogan με επίκεντρο την μετατροπή του, για σχεδόν 1.500 έτη, ορόσημου της Κωνσταντινούπολης σε τζαμί.
Μια συνταγματική τροποποίηση του 2010 επέτρεψε στον Erdogan να διορίσει το μεγαλύτερο μέρος των σημερινών δικαστών του δικαστηρίου, οπότε η απόφαση δεν ήταν έκπληξη.
Μεταξύ των διαφόρων αιτιών, ο Erdogan προφανώς θέλει να προχωρήσει στη μετατροπή ώστε να ανατρέψει τα τρέχοντα δεδομένα, που δείχνουν να έχει πληγεί η δημοτικότητά του.
Βλάπτοντας τη διεθνή θέση της Τουρκίας
Ωστόσο, η απόφαση για την Αγία Σοφία είναι απίθανο να δώσει στον Erdogan κάτι περισσότερο από μια προσωρινή ώθηση στη δημοτικότητά του. Αυτό που σίγουρα θα συμβεί είναι να υπονομεύσει τον διεθνή χαρακτήρα της Τουρκίας ως μια ανοιχτή, μουσουλμανικής πλειοψηφίας κοινωνία σε αποδοχή με τη χριστιανική της κληρονομιά.
Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Justinian I έχτισε την Αγία Σοφία ως χριστιανικό καθεδρικό ναό το 537. Το 1453, ο Οθωμανός σουλτάνος Mehmet II τον μετέτρεψε σε τζαμί αφότου κατέλαβαν την πόλη από τους Βυζαντινούς.
Ο παντοτινά αγωνιστής Ataturk
Το 1934, μετά την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η κυβέρνηση του Mustafa Kemal Ataturk μετέτρεψε το κτίριο σε μουσείο.
Ως ιδρυτής της σύγχρονης Τουρκίας, ο Ataturk πίστευε ότι το άνοιγμα του κτηρίου προς όλους τους ανθρώπους θα υποδείκνυε την επανάστασή του για ένα κοσμικό κράτος, και θα βοηθούσε να αποκλειστεί το Ισλάμ από κρατικούς και δημόσιους χώρους.
Απο-μουσουλμανοποίηση και Επανα-μουσουλμανοποίηση
Ωστόσο, ακριβώς όπως ο Ataturk μετέτρεψε την Αγία Σοφία από τζαμί σε μουσείο, πριν από σχεδόν εκατό χρόνια, ο Ερντογάν φαίνεται να θέλει να κάνει αλλαγές και πάλι.
Σκοπός του είναι να ενισχύσει τη θρησκευτική του επανάσταση- όπως και έχει σταδιακά κατακλύσει κρατικούς και δημόσιους χώρους της Τουρκίας με το συντηρητικό σύμβολο του Ισλάμ.
Μια τέτοια κίνηση στην Κωνσταντινούπολη είναι ιδιαίτερα σημαντική για τον Erdogan, με δεδομένο τη βαθιά επιρροή της πόλης στη ζωή και καριέρα του.
Γεννημένος σε αυτήν το 1954, εμφανίστηκε στην εθνική πολιτική σκηνή ως δήμαρχος της πόλης το 1994, χρησιμοποιώντας τη θέση του ως εφαλτήριο για την τρέχουσα πορεία του ως ο πιο ισχυρός εκλεγμένος ηγέτης στην ιστορία της Τουρκίας.
Ανέγερση τζαμιών και διχασμός στην Τουρκία
Εδώ και χρόνια, ο Erdogan σχεδιάζει τη μεγάλη ανέγερση τζαμιών στην Κωνσταντινούπολη, ως τρόπος για να αφήσει ανεξίτηλο το πολιτικό και θρησκευτικό του στίγμα.
Τον Μάρτιο του 2019, ήταν επιβλέπον στα εγκαίνια του τζαμιού Camlica, ανεπίσημα γνωστό ως το «τζαμί του Erdogan», μια ογκώδης κατασκευή χτισμένη σε έναν ψηλό λόφο, ώστε να αλλάξει μόνιμα τη δραματική όψη της πόλης.
Ένα ακόμη μεγάλο τζαμί υπό τον Erdogan, το οποίο δεσπόζει στην κεντρική πλατεία Taksim της Κωνσταντινούπολης- όπου ιστορικά υπάρχει έλλειψη τζαμιών, είναι σε στάδια ολοκλήρωσης.
Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε ισλαμικό τέμενος θα ολοκληρώσει την τριλογία των τεράστιων τζαμιών, κληροδοτημάτων του Erdogan στην πατρίδα του, στην Κωνσταντινούπολη.
Αλλά αυτό θα ενισχύσει τη δημοτικότητά του;
Η επιμονή του Erdogan για το τζαμί ενέχει απροκάλυπτα πολιτικά κίνητρα. Ένας εθνικιστής, λαϊκιστής ηγέτης, αναμφίβολα σκοπεύει να χρησιμοποιήσει τη διαμάχη που δημιουργείται από τη διαδικασία μετατροπής ώστε να υποστηρίξει το παραμύθι της θυματοποίησης, που συχνά διαδίδει στην έδρα του.
Σε αυτήν την περίπτωση, το μήνυμά του θα ήταν: «Πώς τολμούν αυτοί οι κοσμικοί να αποστερούν από εμάς, τους ευσεβείς μουσουλμάνους, την "ελευθερία" να προσευχόμαστε στην Αγία Σοφία;»
Παρόλα αυτά, η στρατηγική αυτή είναι αδύνατον να λειτουργήσει. Από το 2002, ο Erdogan έχει κερδίσει πάνω από δώδεκα εθνικές εκλογές, κυρίως βάσει ενός προγράμματος ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης.
Κανένας τρόπος αντιμετώπισης της ύφεσης
Μόλις, όμως, χτύπησε η ύφεση του 2018, η δημοτικότητα του Erdogan άρχισε να ολισθαίνει. Οι εκλεκτοί υποψήφιοί του έχασαν τις δημοτικές εκλογές στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλες στρατηγικές πόλεις, το 2019.
Η τουρκική οικονομία υποφέρει τώρα από νέα ύφεση, εξαιτίας της πανδημίας του κορονοϊού. Δεν είναι περίεργο που οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η δημοτικότητα του Erdogan εξακολουθεί να πλήττεται.
Επομένως, ακόμη και αν η μετατροπή της Αγίας Σοφίας αυξάνει τα ποσοστά επιδοκιμασίας του Erdogan κατά ένα μικρό ποσοστό, η αύξηση είναι αδύνατον να διαρκέσει. Όσο ισχυρή οικονομική ανάπτυξη κι αν υπάρξει στην Τουρκία, δεν θα έχει τη δύναμη να επαναφέρει την ευρεία δημοτικότητα που κάποτε απολάμβανε.
Επιπτώσεις στο εξωτερικό
Εάν τελικώς εφαρμοστεί η μετατροπή του κτιρίου, θα προκαλέσει σημαντική, ενδεχομένως μη αναστρέψιμη, ζημιά στη διεθνή θέση της Τουρκίας.
Η διατήρηση της Αγίας Σοφίας ως μουσείο αποτελούσε για καιρό ισχυρή ένδειξη της ανοιχτής στάσης της Τουρκίας. Ήταν απόδειξη αποδοχής του χριστιανικού παρελθόντος, των χριστιανών πολιτών και των γειτονικών- κατά πλειοψηφία χριστιανικών- χωρών.
Ως το δημοφιλέστερο επισκέψιμο από ξένους τουρίστες σημείο της χώρας, η Αγία Σοφία από πολλές απόψεις είναι παγκοσμίως γνωστό χαρακτηριστικό του τόπου.
Είναι πιθανό να αλλάξει γνώμη;
Για αξιωματούχους της Ουάσινγκτον και για άλλες συμμαχικές κυβερνήσεις που εξετάζουν καλύτερους τρόπους να αλλάξουν την καταστροφική πορεία του Erdogan, τέτοιες συνομιλίες ίσως είναι καλύτερα να μην διεξάγονται υπό το φως της δημοσιότητας, με δεδομένο τα ευαίσθητα εσωτερικά χαρακτηριστικά του θέματος.
Αλλά αν η κυβέρνηση του Trump αποφασίσει να τοποθετηθεί δημοσίως, η δήλωση θα πρέπει να επισημαίνει τη μακρά, περήφανη ιστορία της θρησκευτικής ανοχής της Τουρκίας- και να παροτρύνει την Άγκυρα να απομακρυνθεί από επιπλέον κινήσεις που υπονομεύουν την παράδοση αυτή.
Συμπέρασμα
Θα πρέπει, επίσης, να παροτρυνθεί η Τουρκία να διατηρήσει την πολυπολιτισμική κληρονομιά της Αγίας Σοφίας, και να επιτρέπει τη δημόσια πρόσβαση στη θρησκευτική της εικονογραφία, λαμβάνοντας υπόψιν ότι η πρόσβαση αυτή παρέμενε ανεμπόδιστη κατά το μεγαλύτερο διάστημα της οθωμανικής εποχής.
*διευθυντής του Τουρκικού Ερευνητικού Προγράμματος στο «Washington Institute»
**πρώτη δημοσίευση: www.theglobalist.com
