του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
Συχνά πυκνά τα τελευταία χρόνια, με ιδιαίτερη έμφαση, ακούμε από πολλές πλευρές ότι στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και γενικότερα στο παγκόσμιο τοπίο, παρατηρείται έλλειψη ηγετών, γεγονός που αφ΄εαυτό δημιουργεί προβλήματα. Κατά συνέπεια σοβαρά θέματα της εποχής μας δεν αντιμετωπίζονται όπως θα έπρεπε, έννοια η οποία όμως είναι σαφώς
υποκειμενική.
Όμως, οι παρατηρήσεις περί της έλλειψης ηγετών, σχεδόν ποτέ δεν συνοδεύονται και από περιγραφές πώς θα έπρεπε για παράδειγμα να είναι και να σκέπτεται ένας ηγέτης. Αναφορικά δε με το πώς θα πρέπει να συμπεριφέρεται και να δρα ένας ηγέτης, οι απόψεις και τοποθετήσεις, διίστανται. Δυστυχώς δε, προβάδισμα στις προτιμήσεις δείχνουν να έχουν αυταρχικοί και λαϊκιστές ηγέτες, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό, λόγω ματαιοδοξίας και αλαζονείας, είναι αυτοί που δημιουργούν προβλήματα και σοβαρά μάλιστα. Για να ξεκαθαρίσουμε λίγο τα πράγματα, παραθέτουμε ένα άρθρο που φιγουράρει στην θαυμάσια έκδοση του “Harvard Business Review”. «Το Εγχειρίδιο του Μάνατζερ» (Εκδόσεις Ψυχογιός), η οποία περιλαμβάνει τις 17 δεξιότητες που χρειάζονται τα ανώτερα και ανώτατα στελέχη των επιχειρήσεων για να διακριθούν.
Στο Κεφάλαιο 2 του βιβλίου έτσι, υπό τον τίτλο «Ηγεσία για εξαιρετικά αποτελέσματα και επιτυχημένη καριέρα», ακολουθεί η παρακάτω περιγραφή, η οποία κατά τη γνώμη μας αποτελεί και πολύ καλή τροφή για σκέψη και προβληματισμό.
Στις συνθήκες του σύγχρονου περιβάλλοντος που χαρακτηρίζεται από συνεχή αλλαγή, αβεβαιότητα, αντιφατικότητα και έντονο ανταγωνισμό, η παραδοσιακή αντίληψη και πρακτική του μάνατζμεντ δεν αρκούν να εξασφαλίσουν τηδιαρκή επιτυχία των επιχειρήσεων και οργανισμών.Γι΄αυτό τον λόγο, τις τελευταίες δεκαετίες η ηγεσία αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεσηαποδοτικότητας, αποτελεσματικότητας, συνεχούς προσαρμογής στις εξελίξεις του περιβάλλοντος και διαρκούς επιτυχίας.
Συνήθως, για πολλούς ανθρώπους, η ηγεσία και ο ηγέτης ταυτίζονται με την κορυφή της διοικητικής πυραμίδας της επιχείρησης ή του οργανισμού. Έτσι, γι΄αυτούς η ηγεσία της επιχείρησης είναι ο πρόεδρος ή ο γενικός διευθυντής, η ηγεσία του πανεπιστημίου είναι ο πρύτανης, η ηγεσία του υπουργείου είναι ο υπουργός, η ηγεσία του συνδικάτου είναι ο πρόεδρος του κ.ο.κ. Για τη διοικητική επιστήμη, η ηγεσία και ο ηγέτης δεν έχει καμία σχέση με αυτή την έννοια της «κορυφής», δηλαδή της ανώτατης διοίκησης της επιχείρησης και οργανισμού.
Αξιοποιώντας και συνθέτοντας τους πιο έγκυρους ορισμούς που υπάρχουν στη βιβλιογραφία, ως ηγεσία θα μπορούσε να οριστεί η διαδικασία επηρεασμούτης σκέψης, των στάσεων και των συμπεριφορών μιας μικρής ή μεγάλης, τυπικής ή άτυπης ομάδας ανθρώπων από ένα άτομο (ηγέτη), με τέτοιο τρόπο, ώστε εθελοντικά και πρόθυμα και με την κατάλληλη συνεργασία να δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό για να υλοποιούν αποτελεσματικά οράματα και στόχους που απορρέουν από την αποστολή της ομάδας ή του οργανισμού για πρόοδο ή για ένα καλύτερο μέλλον.
Για να γίνει κατανοητό τί σημαίνει πρακτικά αυτό, θα χρησιμοποιήσω τα πολύ σοφά λόγια ενός προέδρου μιας πολύ μεγάλης εταιρείας, ο οποίος υποστήριζε τα εξής: «Μπορείτε να αγοράσετε τον χρόνο ενός ανθρώπου. Μπορείτε επίσης να αγοράσετε τη φυσική παρουσία ενός ανθρώπου σε συγκεκριμένο χώρο και για συγκεκριμένο χρόνο. Μπορείτε ακόμα να αγοράσετε έναν ελάχιστο αριθμό μυικών και διανοητικών εργασιών του συγκεκριμένου ανθρώπου στον συγκεκριμένο χρόνο και χώρο. Αυτά μπορείτε να τα αγοράσετε. Αυτά όμως που δεν μπορείτε να αγοράσετε και αυτά που χρειάζεστε, ως προϊστάμενοι, για να επιτυγχάνετε υψηλές επιδόσεις είναι το κέφι, το μεράκι, ο ενθουσιασμός, η αφοσίωση, η πρωτοβουλία, η μέγιστη προσπάθεια, το πάθος των ανθρώπων σας. Αυτά δεν αγοράζονται. Αυτά κερδίζονται». Πράγματι, το πάθος, ο ενθουσιασμός, το κέφι, η πρωτοβουλία, η δημιουργικότητα, η έμπνευση, η εμπιστοσύνη, η δέσμευση, η αφοσίωση, οι σωστές συμπεριφορές, η πίστη, η ψυχή, το μυαλό και η καρδιά των ανθρώπων δεν αγοράζονται. Είναι όμως αυτά που απαιτούνται για να αξιοποιήσουν οι άνθρωποι στο μέγιστο στις δυνατότητές τους και να φτάσουν οι ομάδες και οι οργανισμοί στις μέγιστες δυνατές επιδόσεις. Η ηγεσία, λοιπόν, ως άσκηση επιρροής, αφορά ακριβώς αυτές τις στάσεις και συμπεριφορές των ανθρώπων.
Έχοντας κατανοήσει σε κάποιο βαθμό την έννοια της ηγεσίας, μπορούμε τώρα να ορίσουμε την έννοια του ηγέτη. Ηγέτης είναι εκείνο το Άτομο, μα οποιοδήποτε άτομο, το οποίο ασκεί θετική και δημιουργική επιρροή πάνω σε άλλα άτομα και τα κάνει να τον ακολουθούν εθελοντικά και πρόθυμα. Ηγέτης είναι αυτός που κερδίζει την εθελοντική και πρόθυμη συμμετοχή των ανθρώπων στην υλοποίηση στόχων ή έργου. Ο ηγέτης είναι αυτός που εμπνέει, πείθει και κερδίζει τον ενθουσιασμό, το κέφι, το μεράκι, την όρεξη, το πάθος, την αφοσίωση, τη δέσμευση, την πίστη, την εμπιστοσύνη, το μυαλό, την ψυχή και την καρδιά των ανθρώπων, και τους κάνει να δίνουν το καλύτερό τους εαυτό ως άτομα και ως ομάδα για να επιτύχουν οράματα και στόχους, σε μια πορεία προόδου για ένα καλύτερο μέλλον. Με αυτή την έννοια, λοιπόν, ηγέτης θα μπορούσε να είναι ένας υπουργός, πρόεδρος, διευθύνων σύμβουλος ή γενικόςδιευθυντήςμιας επιχείρησης από τη στιγμή που επιτυγχάνει τα παραπάνω στους ανθρώπους του. Θα μπορούσε όμως αν είναι ηγέτης και ο διευθυντής, όπως και ο προϊστάμενος, στο χαμηλότερο ιεραρχικό επίπεδο (π.χ. εργοδηγός, αρχιεργάτης) από τη στιγμή που κάνει τους συνεργάτες του να τον ακολουθούν εθελοντικά και πρόθυμα. Θα μπορούσε επίσης αν είναι ηγέτης ο πατέρας ή η μητέρα στα παιδιά, όπως και ένα παιδί σε άλλα παιδιά της παρέας του όταν καταφέρνει να τα κάνει να το ακολουθούν εθελοντικά και πρόθυμα ασκώντας πάνω τους επιρροή. Αυτή είναι λοιπόν η έννοια του ηγέτη για τη διοικητική επιστήμη και τις επιχειρήσεις και όχι αυτή του ανώτατου στελέχους ή μεγάλου ανδρός ή μεγάλης γυναικός» που επικρατεί σε άλλους χώρους (π.χ. Ιστορία).
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τονιστεί ότι εκτός από τον ηγέτη υπάρχουν και άλλοι που ασκούν επιρροή σε άλλους ανθρώπους, όπως οι δημαγωγοί, οι ηγεμόνες, οι τσαρλατάνοι και οι λαϊκιστές. Αυτοί όμως χειραγωγούν τη σκέψη και τα συναισθήματα των ανθρώπων για δικό τους όφελος και στηρίζονται στην εξαπάτηση, στο ψέμα, στους εντυπωσιασμούς. Βεβαίως, αυτό δε διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο ηγέτης συμπαρασύρει, πείθει, εμπνέει, ελκύει, καθοδηγεί τους ανθρώπους του, αλλά τους οδηγεί να επιτυγχάνουν αποτελέσματα για το κοινό καλό, όπως το ορίζει ο Αριστοτέλης και τηρώντας βεβαίως τις πανανθρώπινες αξίες.
