Καπιταλισμός και Πανδημία

του Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη*

Από την έναρξη της πανδημίας του Covid 19, τα ερωτήματα σχετικά με το μέλλον του καπιταλισμού έχουν πολλαπλασιαστεί. Και πολλές φωνές έχουν υψωθεί, έτσι ώστε οι «μέρες μετά» να μην είναι ποτέ σαν «εκείνες πριν». Βραχυπρόθεσμα, οι προγνώσεις αντιμετώπιζαν μια ριζική αβεβαιότητα και πρέπει να εξεταστούν με προσοχή: θα χρειαστεί χρόνος για να αποδοθούν οι ευθύνες και να δημιουργήσουν πιθανές εναλλακτικές λύσεις. Εξ’ ού και η σημασία της κατανόησης των πηγών της κρίσης. Η ανάλυση αυτού του άρθρου στηρίζεται στο πρόσφατο βιβλίο του γάλλου οικονομολόγου Robert Boyer (Les capitalismes a l’ epreuve de la pandemie, Ed. La Decouverte, Οκτώβριος 2020, σελ. 200).

Καπιταλισμός της «πλατφόρμας»

Η υγειονομική κρίση που βιώνει ο πλανήτης έχει ως έμμεση συνέπεια τον πολλαπλασιασμό των βιβλίων, κυρίως οικονομικών, που γράφονται συχνά βιαστικά και χρησιμοποιούν τον Covid και τις πολιτικές αντιδράσεις που προκάλεσε για να αναπτύξουν λίγο πολύ παράδοξες θεωρίες.
Ο συγγραφέας θεωρείται από τους οικονομολόγους με μεγάλη παγκόσμια επιρροή και οι εργασίες του σημάδεψαν τις θεωρίες της κανονιστικής σχολής, συνδυάζοντας την παραδοσιακή σκέψη της οικονομίας της αγοράς με μια ιστορική ανάλυση που στηρίζεται σε θεσμικές μορφές. Αναφέρεται, συγκεκριμένα στην κοινωνική οργάνωση και το νομικό πλαίσιο που διέπουν την κοινωνία.

Για το συγγραφέα, η κρίση που βιώνει η ανθρωπότητα, δεν αποτελεί κρίση του καπιταλισμού. Προέρχεται από μια αποτυχία του, αλλά οι ληφθείσες αποφάσεις από τις κυβερνήσεις να περιορίσουν τους πολίτες (καραντίνα) δηλαδή να τους εμποδίσουν να εργαστούν και να παράγουν, δημιουργεί μεγάλο πρόβλημα. Το να κάνεις τη δίκη του καπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησης εξαιτίας του Covid παρουσιάζει μια αντίθετη έννοια. Ομοίως, το να περιμένουμε ανάκαμψη της οικονομίας από σχέδια τόνωσης που εμπνέονται από τον Κεϋνσιανισμό είναι παραπλανητικό. Αντίθετα, ο καπιταλισμός θα εκμεταλλευτεί την πανδημία για να μεταρρυθμιστεί και να επιταχύνει τις διαδικασίες που ήδη λειτουργούσαν από πριν. Έτσι, η ανάπτυξη ικανοτήτων ανταλλαγής χάρη στην ψηφιακή τεχνολογία έχει θέσει εδώ και μερικά χρόνια την τηλεργασία στην ατζέντα. Η καραντίνα εξασφάλισε τη δυναμική άνοδο του καπιταλισμού και σταθεροποίησε τη χρησιμοποίηση των πλατφορμών πάνω στις οποίες στηρίζεται. Ο φόβος της κυκλοφορίας του ιού έχει δώσει το πρόσχημα για την ενίσχυση των προστατευτικών πρακτικών. Για το συγγραφέα, από αυτή τη δοκιμασία, ο καπιταλισμός θα εξέλθει ενισχυμένος, οργανωμένος σε δύο κλάδους, της υγείας και της εκπαίδευσης και γύρω από δύο πόλους, αυτόν του καπιταλισμού της πλατφόρμας, προερχόμενου από την Αμερική και αυτόν του παρεμβατικού καπιταλισμού, προερχόμενου από την Ασία (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Ψηφιακός Καπιταλισμός, Ναυτεμπορική, 16 Απριλίου 2020).

Μια από τις προκλήσεις του μέλλοντος είναι ο προορισμός της Ευρώπης. Ο συγγραφέας είναι απαισιόδοξος για την περίπτωσή της. Η επιβράδυνση της ανάπτυξης λόγω της βαρύτητας της κρατικής μηχανής, διαπερνιέται από πολλές αντιφάσεις που δεν μπορεί πλέον να αποκλειστεί η διάλυση της ευρωζώνης βραχυπρόθεσμα.

Συμπερασματικά, ο συγγραφέας παρέχει μια κατανόηση των διαδικασιών που ξεκίνησαν το 2020 και ρίχνει φως στο πεδίο των δυνατοτήτων. Η αποδυνάμωση των διεθνών σχέσεων, η αποσταθεροποίηση του κράτους πρόνοιας, η άνοδος του λαϊκισμού, η διάλυση της ζώνης του ευρώ, δεν είναι απίθανα. Αλλά μια σημαντική συνεργασία προς ένα μοντέλο βασισμένο στη συμπληρωματικότητα μεταξύ εκπαίδευσης, κατάρτισης, υγείας και πολιτισμού, θα ανταποκρίνεται στο αίτημα αλληλεγγύης από τους πολίτες και στις απαιτήσεις της οικολογικής μετάβασης.

*Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France