του Πάνου Καρβούνη*
Ιούλιος 2010
Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, µε καλούσε σε µια συνάντηση στο γραφείο του. Κατάλαβα αµέσως. Το ραντεβού θα είχε χαρακτήρα «υψίστης σηµασίας». Έχοντας στην πλάτη µου τριάντα σχεδόν χρόνια ανέλιξης στην ιεραρχία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είχα συλλέξει εµπειρίες και ερµήνευσα γρήγορα τη σηµειολογία µιας τέτοιας «πρόσκλησης».
«Η Ελλάδα, η πατρίδα σου, δοκιµάζεται βαθιά. Είναι καιρός να επιστρέψεις. Θα αναλάβεις Επικεφαλής της Αντιπροσωπείας της Κοµισιόν στην Ελλάδα. Εκεί θα είσαι πιο χρήσιµος...» µου είπε και το δικό µου «ναι» ήταν αυτονόητο. Τριάντα τρία χρόνια µέτοικος στη Γαλλία και στο Βέλγιο, η ξένη γη µε είχε αγκαλιάσει, µε είχε στηρίξει. Εκεί µεγάλωσα τα παιδιά µου. Με κατέλαβε µεγάλη αγωνία στην ιδέα της επανόδου, γιατί ήξερα ότι η χώρα µου κλονιζόταν συθέµελα από τα οικονοµικά –και όχι µόνο– προβλήµατα. Ήµουν ένας Έλληνας του εξωτερικού, που θα επέστρεφε στη χώρα του ως «πρέσβης της ΕΕ», τη στιγµή που το σύνηθες παιχνίδι πολλών κύκλων ήταν ότι «για την κρίση της Ελλάδας φταίει η Ευρώπη»...
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε µόλις εγκρίνει το πακέτο διάσωσης από τη βέβαιη πτώχευση των 110 δισ. ερώ προς την Ελλάδα και η αποστολή µου ήταν να κάνω ό,τι περνάει από το χέρι µου στον δύσβατο δρόµο της εξόδου από την κρίση.
Νοέµβριος 2010
Το αεροπλάνο της γραµµής Βρυξέλλες-Αθήνα τροχοδροµούσε στο «Ελευθέριος Βενιζέλος». Κατακλυζόµουν από σκέψεις, αναµνήσεις και συγκίνηση. Επέστρεφα για να ξαναζήσω στη χώρα όπου γεννήθηκα, µεγάλωσα και σπούδασα. Στη χώρα όπου αναπαύονται για πάντα οι πολυαγαπηµένοι µου γονείς. Στη χώρα όπου µε περίµεναν πολλά αγαπηµένα πρόσωπα. Πίσω στην πατρίδα µου, στις εικόνες, στα ακούσµατα, στις γεύσεις, στους ίδιους περήφανους ανθρώπους, στους συµπατριώτες µου. Και το «δέος» που είχα αισθανθεί µεµιάς εξαφανίστηκε. Με κυρίευε µόνο η ευγνωµοσύνη γιατί η ζωή µε έφερνε πίσω στην Ελλάδα. Και µε κατέλαβε η αδηµονία να ξανακοιτάξω βαθιά στην ψυχή του λαού µας.
Ξεκίνησα µε υποµονή, που την ενδυνάµωνε ο διακαής µου πόθος της επιστροφής στη γενέτειρά µου, σε συνδυασµό µε την αποστολή που µου είχαν αναθέσει οι Βρυξέλλες: «Να βοηθήσω».
Ήταν ένας πολύ υψηλός στόχος, τον οποίο µε ταπεινότητα ήθελα να πετύχω: να εισφέρω µε την εµπειρία µου στη δαιδαλώδη Κοµισιόν, ώστε να ξετυλίξει η Αριάδνη τον µίτο. Δεν ήξερα ότι ο ταύρος θα ήταν µόνιµα σε οργή και θα παρέµενε στον λαβύρινθο τουλάχιστον οκτώ χρόνια περιπλανώµενος στον δαίδαλο των τριών µµνηµονίων. Ο Πρόεδρος Μπαρόζο µού είχε άλλωστε αναγγείλει ότι «τα δύσκολα» θα κρατούσαν µόλις τρία χρόνια...
Αυτό το ξέφρενο ασανσέρ συναισθηµάτων και ρεαλιστικής ανάγκης προσγείωσης αντιµετώπιζα κάθε µέρα: στους δρόµους, µε τα νεύρα των διαδηλωτών στα κάγκελα, στα σπίτια φίλων όπου άρχισα να συχνάζω, στα πάνελ των καναλιών.
Α, ξέχασα! Έφτασα τη στιγµή που το «λεφτά υπάρχουν» ως σύνθηµα της τότε κυβέρνησης είχε γίνει ορµητικό «λεφτά δεν υπάρχουν», εξού και το πρώτο µνηµόνιο έναντι του πακέτου διάσωσης των 110 δισ. ευρώ.
Θα µπορούσαµε να είχαµε αποφύγει το πρώτο µνηµόνιο; Ίσως ναι, αν αρχές του 2009, ο τότε αρχηγός της αξιωµατικής αντιπολίτευσης στήριζε την κυβέρνηση όταν εκείνη δήλωνε ότι θα άλλαζε πολιτική, ότι θα έπαιρνε µέτρα για να «µαζέψει» το δηµοσιονοµικό έλλειµµα που είχε εκτροχιαστεί. Στο µεταξύ αποκαλύφθηκε ότι η Ελλάδα κοινοποιούσε στις Βρυξέλλες ανακριβή στοιχεία σχετικά µε την πορεία της οικονοµίας της χώρας, που έκτοτε καθιερώθηκαν διεθνώς µε τον όρο «Greek statistics». Το «µάρµαρο» της διόρθωσης των στατιστικών στοιχείων που ακολούθησε το χρέωσαν, όλα σχεδόν τα κόµµατα, στον Επικεφαλής της ΕΛΣΤΑΤ, ο οποίος κυριολεκτικά διαποµπεύθηκε και άδικα σύρεται ακόµα στα δικαστήρια και ζει εκτός Ελλάδος. Τα δύο µεγαλύτερα σήµερα κόµµατα της χώρας δεν έχουν ακόµα πει ξεκάθαρα ποιος ευθύνεται πραγµατικά για την οικονοµική κατάσταση της χώρας τη δεκαετία του 2000, ενώ η λαθροχειρία που αποκαλύφθηκε επιτάχυνε την είσοδό µας στην κρίση µε απαξιωτικούς για την Ελλάδα χαρακτηρισµούς στη διεθνή σκηνή.
Ο αρχηγός της τότε αξιωµατικής αντιπολίτευσης, όπως και όλοι οι αρχηγοί της αξιωµατικής αντιπολίτευσης στη συνέχεια, διείδαν τη κρίση σαν ευκαιρία ν’ αναλάβουν τη διακυβέρνηση της χώρας –έτσι είναι η πολιτική–, οπότε οδηγηθήκαµε σε πρόωρες εκλογές τον Σεπτέµβριο του 2009. Έναν µήνα αργότερα, ο Πρόεδρος του Eurogroup, ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, εκπροσωπώντας τους Υπουργούς Οικονοµικών της ευρωζώνης, αποφαινόταν, απευθυνόµενος στον νεοδιορισθέντα Υπουργό Οικονοµικών της Ελλάδας: «The game is over». Έτσι άρχιζε η κάθοδος της Ελλάδας στην κόλαση.
Ιανουάριος-Ιούνιος 2011
Έξι µήνες η χώρα έβραζε. Οι Έλληνες συµπατριώτες µου είχαν φτάσει ή ξεπεράσει τα όρια αντοχής, µε το ποτήρι να έχει ξεχειλίσει προ πολλού. Οι «αγανακτισµένοι» βγήκαν στους δρόµους τον Μάιο. Δεν έβλεπα έξω από τα γραφεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παρά µόνο διαδηλώσεις. Τον Ιούνιο η κρίση κορυφωνόταν και την ηµέρα που ο Πρωθυπουργός καλούσε χωρίς επιτυχία την αντιπολίτευση σε σύµπραξη, είχα την αίσθηση ότι το κράτος είχε καταλυθεί. Με έπιανε κόµπος στον λαιµό καθώς παρατηρούσα την εχθρότητα που αναπτυσσόταν εναντίον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την οποία εγώ εκπροσωπούσα. Οι δηµοσκοπήσεις έδειχναν να πέφτει θεαµατικά η εµπιστοσύνη των Ελλήνων στην Ευρώπη. Τα πολύ δύσκολα ξεκινούσαν. Η Ευρώπη είχε γίνει εχθρός για τόσους Έλληνες. Κι εγώ; Η ζωή ποτέ δεν είναι καθαρή στις αποφάσεις της, αλλά, παρά τη δύσκολη θέση µου, ουδέποτε οι πράξεις µου ή οι εντολές που λάµβανα από τις Βρυξέλλες ήρθαν σε σύγκρουση µε τον πατριωτισµό µου.
Νοέµβριος 2011
Κρατούσα το κεφάλι µου µη σπάσει. Η κυβέρνηση έπεφτε, έτσι απλά. Είχα φτάσει στην Ελλάδα για µια σύντοµη και δύσκολη µεν αποστολή, εξελισσόταν όµως σε Οδύσσεια. Μια ακόµα Οδύσσεια για την Ελλάδα. Κι ένας ακόµα Τρωικός πόλεµος ξεσπούσε εκείνο το βράδυ της 2ας Νοεµβρίου.
Ο Πρωθυπουργός είχε ρίξει το φιτίλι για δηµοψήφισµα.
«Mr. Representative of the European Commission in Greece, could I have your assessment on the referendum?»
Διακρίνω καθαρά και απευθείας στην τηλεφωνική γραµµή τον Πρόεδρο Μπαρόζο…
«Η άποψή µου, κύριε Πρόεδρε, είναι ότι θα έπρεπε να υπάρξει πολιτική συναίνεση, κάτι που δεν συµβαίνει εδώ, και τυχόν δηµοψήφισµα θα µας οδηγήσει πιθανότατα εκτός ευρωζώνης». Εξάλλου, τόσο η ΝΔ αλλά και το αναδυόµενο τότε κόµµα του Σύριζα είχαν ταχθεί κατά της διεξαγωγής δηµοψηφίσµατος.
Η φωτιά έφτασε ως τις Κάννες, όταν ο Πρωθυπουργός κλήθηκε επειγόντως στη Διάσκεψη των G8. Εκεί κατέγραψε ο δηµοσιογράφος Peter Spiegel ότι είδαν τη Μέρκελ να κλαίει, ενώ ακολούθησε η παραίτηση του Πρωθυπουργού. Το δράµα κλιµακωνόταν.
Φεβρουάριος-Μάιος 2012
Δεκατέσσερις µήνες ακριβώς µετά την άφιξή µου στην Αθήνα, έζησα µία από τις χειρότερες βραδιές. Η Αθήνα στις φλόγες, τα σινεµά Αττικόν και Απόλλων που τόσο αγάπησα νέος, ως µαθητής και φοιτητής της Νοµικής αργότερα, δεν υπήρχαν πια. Στάχτη, εικόνες χίλιες λέξεις ταξιδεύουν παντού. Κατακλύζοµαι από αιτήµατα ξένων δηµοσιογράφων που έχω καλέσει στη χώρα σε µια προσπάθεια να µετριάσω την αρνητική εικόνα της χώρας που προβάλλεται στο εξωτερικό. Θέλουν να ξέρουν αν… όλα τελείωσαν. Δεν µας γνωρίζουν καλά εµάς τους Έλληνες, βλέπετε, αλλά και εκείνοι που µας γνωρίζουν αγνοούν πόσο ανθεκτικοί είµαστε ως λαός. Μετά την τραγωδία, ξαναστεκόµαστε στα πόδια µας. Μετά τα αποκαΐδια, τα κύτταρά µας αναπλάθονται.
Τον Μάρτιο habemus νέο µνηµόνιο και κούρεµα του χρέους υπό την καθοδήγηση ενός τεχνοκράτη-Πρωθυπουργού, που κατείχε µε κάθε λεπτοµέρεια τα ζητούµενα ως πρώην αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Τη µη αξιοζήλευτη θέση του Υπουργού Οικονοµικών την κρίσιµη αυτή περίοδο είχε θαρραλέα αναλάβει ο νέος Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, ο οποίος εργάστηκε µε αυταπάρνηση κι επιτυχία σε έναν χώρο που του ήταν αρχικά άγνωστος και κανείς, λόγω της βαθιάς κρίσης, δεν ήθελε να αναλάβει.
Ενώ όµως πολλοί συµφωνούσαν ότι ο τεχνοκράτης Πρωθυπουργός είναι ο σωστός άνθρωπος to do the job, µέσα µου έλεγα ότι δεν υπάρχει περίπτωση µια τόσο πολιτικo-κοµµατικοποιηµένη κοινωνία να µείνει µε σταυρωµένα χέρια και να δώσει πάσο σε έναν µη πολιτικό για διάστηµα µεγαλύτερο από λίγους µήνες. Κι αυτό συνέβη. Η ΝΔ διείδε την ευκαιρία να κερδίσει τις εκλογές και επιτάχυνε τη διεξαγωγή τους.
Πάµε λοιπόν σε διπλές εκλογές µε υπηρεσιακό Πρωθυπουργό τον πρώην πρόεδρο του Συµβουλίου της Επικρατείας Τάκη Πικραµµένο, µια ευχάριστη αποκάλυψη από κάθε άποψη: εύστροφος, µορφωµένος, πολύγλωσσος, µε δεινές οργανωτικές και διπλωµατικές ικανότητες, το όνοµά του θα συµπεριλαµβάνεται στη λίστα των επιτυχηµένων Πρωθυπουργών της νεότερης ιστορίας µας.
Ιούλιος 2012
Έχουµε εκλεγµένο νέο Πρωθυπουργό, ο οποίος βάσισε την καµπάνια του στην επαναδιαπραγµάτευση του δεύτερου µνηµονίου. Προτού αναλάβει, οι σχέσεις του µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ήταν οριακές. Ευτυχώς υπήρχαν οι δύο φιλοευρωπαίοι Αντιπρόεδροι του κόµµατός του, οι οποίοι κράτησαν, στα πέτρινα χρόνια του αντιµνηµονιακού µένους, τον άρρηκτο κρίκο µε την «παράταξη που έβαλε την Ελλάδα στην Ευρώπη».
Η συνέχεια ήταν τελείως διαφορετική. Ο νέος Πρωθυπουργός µας κατέπληξε. Του είχα επανειληµµένα µεταφέρει τις ενστάσεις της ευρωζώνης σχετικά µε το αίτηµά του για «άµεση επαναδιαπραγµάτευση» των όρων του µνηµονίου, διεκδίκηση που είχε κάνει σηµαία για την εκλογή του. Όµως εισάκουσε τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ο οποίος, µόλις µπήκαµε στο γραφείο του στο Μαξίµου, τέλος Ιουλίου, τον συµβούλευσε, πριν ζητήσει να διαπραγµατευτεί νέους όρους, να εφαρµόσει πρώτα τα συµφωνηµένα, γιατί η χώρα κινδύνευε µε Grexit.
Ακολούθησε µια µακρά περίοδος δύο ετών, οπότε η χώρα αποκατέστησε τη χαµένη αξιοπιστία της, µε πολύ δύσκολες αποφάσεις και σκληρά µέτρα, τα οποία κατέστησαν για πρώτη φορά ορατή την έξοδό µας από τον λαβύρινθο. Η ιστορία δεν έχει όµως πλήρως αναγνωρίσει όσους ήταν στο τιµόνι εκείνη τη σκληρή περίοδο και επωµίσθηκαν ένα βαρύτατο φορτίο, ενώ παράλληλα τόλµησαν να βάλουν στη φυλακή την ηγετική οµάδα της φασιστικής ακροδεξιάς, τη στιγµή που εκπροσωπούνταν στη Βουλή, γεγονός πρωτοφανές στα χρονικά που κατέπληξε την υφήλιο.
Νοέµβριος 2012
Αν ήταν σκληρές ή δύσκολες οι περισσότερες µέρες, µια στιγµή έφτασε για να αισθανθώ ότι άξιζε να είµαι εδώ σε τόσο χαλεπούς καιρούς: Η στιγµή που ο «κακός» Γερµανός Χορστ Ράιχενµπαχ, Επικεφαλής της Task force for Greece, που παρείχε ευρωπαϊκή τεχνική βοήθεια για την εφαρµογή των µεταρρυθµίσεων στη χώρα, επισκέφθηκε τον αγωνιστή Μανόλη Γλέζο στο σπίτι του. Έκλαιγαν και οι δύο. Έµειναν αγκαλιασµένοι πολλή ώρα. Ο καλός φίλος καθηγητής Γιάννης Μηλιός κι εγώ, οι µόνοι παρόντες, αισθανθήκαµε αµηχανία, αλλά και καµάρι για αυτούς τους δυο άνδρες που ξεπέρασαν κάθε προκατάληψη, στερεότυπο ή µισαλλοδοξία και άφησαν τις καρδιές δυο Ευρωπαίων να µιλήσουν. Η αφιέρωση του Χορστ Ράιχενµπαχ στον Μανόλη Γλέζο, όταν µερικούς µήνες αργότερα του χάρισε ένα CD κλασικής µουσικής, τα λέει όλα, αφού τον χαρακτήρισε ως τον αδελφό που δεν είχε. Οι Γερµανοί κατακτητές είχαν εκτελέσει τον Νίκο, τον µοναδικό αδελφό του Μανόλη Γλέζου, τον Μάιο του 1944.
«Dear Manolis,
My favorite piano-CD starts with the piece “On the departure of a brother” and I think of your brother, I never had one. Thank you for our encounter.
Yours, Horst»
Ιανουάριος 2015 -Ιούνιος 2016
Οι 18 µήνες που δεν θα ξεχάσω ποτέ στη ζωή µου. Εγώ και 11 εκατοµµύρια Έλληνες µαζί.
Ο νέος Πρωθυπουργός ήρθε µε την ακλόνητη δύναµη των νιάτων και µέγα πάθος. Δεν δίστασε να οδηγήσει κι αυτός τη χώρα σε πρόωρες εκλογές, µέσω της καταψήφισης του υποψήφιου Προέδρου της Δηµοκρατίας, Σταύρου Δήµα, ενός σοφού, µετριοπαθούς και πολύπειρου ευπατρίδη, προκειµένου να µη χαθεί το πολιτικό momentum που του υπόσχονταν οι δηµοσκοπήσεις. Η νέα κυβέρνηση αναλάµβανε τη στιγµή που το προηγούµενο πολιτικοοικονοµικό σύστηµα κατέρρεε. Η ύστατη προσπάθεια της αποχωρούσας «αστικής» συγκυβέρνησης, αν και επιτυχηµένη, δεν επιβίωσε.
Επί ένα εξάµηνο ήµουν κοµµένος στα δύο. Μια εγκεφαλική και συναισθηµατική διχοτόµηση άνευ προηγουµένου. Οι Ευρωπαίοι που εκπροσωπούσα ζητούσαν και είχαν live reports για τις συζητήσεις στη Βουλή, τις οποίες παρακολουθούσα ξενυχτώντας µε τους άοκνους συναδέλφους µου. Αναλύαµε ως τα χαράµατα τις θέσεις των κυβερνώντων, τον αντίκτυπο στον ελληνικό λαό, και τανάπαλιν, τις θέσεις των υπόλοιπων κοµµάτων…
Οι φράσεις «διακοµµατική συναίνεση» ή «ιδιοκτησία του µνηµονίου» για το καλό του τόπου απουσίαζαν, ενώ η κυβέρνηση αποπειράθηκε επί µήνες να διαπραγµατευθεί νέους όρους. Η Ευρώπη είχε βάλει τους δικούς της και δεν µπορούσαν να αλλάξουν ριζικά: είχαµε κάνει εκλογές και είχαµε αναδείξει νέα κυβέρνηση που ήθελε να τα αλλάξει όλα. Αλλά και οι άλλες χώρες κι αυτές δηµοκρατίες ήταν, όµως δεν καταφέρναµε να τις πείσουµε.
Η καινοφανής προσέγγιση των διαπραγµατευτών και το στιλ «χωρίς γραβάτα» γέννησαν στην Ευρώπη, στην αρχή τουλάχιστον, ένα κύµα συµπάθειας. Αυτό ανεστράφη όταν διαπιστώθηκε ότι η ακολουθούµενη γραµµή ήταν δογµατική, συχνά αλλοπρόσαλλη και τελικά επικίνδυνη. Η κάθε πλευρά πίεζε, και εγώ έκανα το εκκρεµές. Ο διεθνής Τύπος είχε αναγάγει τη χώρα σε καθηµερινό πρωτοσέλιδο.
Προσπαθούσα να εξηγήσω στη νέα κυβερνητική οµάδα, να συµβουλεύσω, να βοηθήσω, αν και έβρισκα αρκετές πόρτες κλειστές στο πρώτο εξάµηνο. Έτσι απορρίφθηκε από το Μαξίµου, για παράδειγµα, η πρότασή µου να γίνονται πλέον οι συναντήσεις των Υπουργών της ελληνικής κυβέρνησης και των εκπροσώπων των «Θεσµών», όπως µετονοµάσθηκε η «Τρόικα», στο κτίριο της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής –δηλαδή στο σπίτι της Ευρώπης στην Ελλάδα,
συνιδιοκτήτης του οποίου είναι και η χώρα µας– αντί, επί πληρωµή, σε ένα « κεντρικό ξενοδοχείο», που τελικά επιλέχθηκε.
Εντύπωση µου προκαλούσε επίσης η επαναλαµβανοµένη διαβεβαίωση του Πρωθυπουργού, καθ’ όλο το εξάµηνο, ότι η συµφωνία µε τους εταίρους στο Eurogroup είναι ante portas. Το γεγονός ότι αυτό διαψευδόταν από τις πληροφορίες που έρχονταν από τις Βρυξέλλες µ’ έκανε να αναρωτηθώ αν ο Πρωθυπουργός είχε πάντα τη σωστή ενηµέρωση. Έτσι, όταν τον Απρίλιο τον επισκεφθήκαµε µαζί µε τον Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και πρώην Πρωθυπουργό της Φινλανδίας, Γιούρκι Κατάινεν, µε ικανοποίηση µας ανήγγειλε ότι ο Υπουργός του επί των Οικονοµικών µόλις τον είχε ειδοποιήσει από τη Ρίγα της Λετονίας, όπου συνεδρίαζε το Eurogroup, ότι ήµασταν στα πρόθυρα της συµφωνίας. Βγαίνοντας από το Μαξίµου, ο Αντιπρόεδρος Κατάινεν ετοιµαζόταν να κάνει σχετική δήλωση στα κανάλια της τηλεόρασης που µας περίµεναν στην αυλόπορτα, όταν ένας γνωστός µου δηµοσιογράφος πρόλαβε να µου διαµηνύσει ότι το Eurogroup ήταν επεισοδιακό και είχε λήξει χωρίς καµιά συµφωνία.
#menoumevropi: Το tweet «We are staying in Europe» της Αντιπροσωπείας οδήγησε σε εκατοντάδες retweets, πιο πολλά από του Ρόµπι Γουίλιαµς που η συναυλία του συνέπεσε τότε στην Αθήνα! Η Πρόεδρος της Βουλής µού επιτέθηκε ονοµαστικά για «πολιτική παρέµβαση» στα βραδινά δελτία ειδήσεων, σαν να µπορούσα, εγώ, ο Εκπρόσωπος της ΕΕ, να υποστηρίξω άλλη θέση από το «µένουµε Ευρώπη»! Κι ο επικεφαλής της οµάδας των ευρωβουλευτών του Σύριζα κατέθεσε στην Ευρωβουλή επερώτηση εναντίον µου µε το ίδιο σκεπτικό.
Ο νέος Πρόεδρος της Κοµισιόν, ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, το πήρε πάνω του, προσωπικά και µε αφοσίωση στο ελληνικό ζήτηµα. Ενεπλάκη ο ίδιος στη διαπραγµάτευση καλλιεργώντας φιλικό κλίµα. Και απάντησε τα δέοντα στον επερωτώντα ευρωβουλευτή για τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του εκπροσώπου της στην Ελλάδα στη στήριξη της χώρας.
Η κυβέρνηση ήταν θυµωµένη µε τις Βρυξέλλες. Το εµπεδώσαµε κατά τη διάρκεια της συνάντησης της Ευρωπαίας Επιτρόπου για την περιφερειακή πολιτική, Κορίνα Κρέτσου, µε τον Παναγιώτη Λαφαζάνη, Υπουργό Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Ενώ η Επίτροπος είχε έρθει να συζητήσει τις επιχορηγήσεις του ΕΣΠΑ στους τοµείς του Υπουργείου του, ο Υπουργός ξεκίνησε βγάζοντας έναν πύρινο λόγο κατά των µνηµονίων. Παρεµβλήθηκα εξηγώντας σεµνά στον Υπουργό τον διακριτό ρόλο της Επιτρόπου, αλλά αυτό δεν άλλαξε το κλίµα, το οποίο συνέχισε να είναι αρνητικό καθ’ όλη τη συνάντηση. Ευτυχώς η Επίτροπος δεν παρεξηγήθηκε γιατί προερχόταν από τη γειτονιά µας, ήταν Ρουµάνα κι είχε µεγαλώσει σε χώρα του υπαρκτού σοσιαλισµού. Όπως είπε, µε την ευκαιρία άλλης επίσκεψης, αυτή τη φορά στην ελληνική Βουλή, απευθυνόµενη σε βουλευτή του ΚΚΕ που ασκούσε οξεία κριτική στην ΕΕ και αργότερα, απευθυνόµενη στη Ζωή Κωνσταντοπούλου, που της επιτέθηκε λεκτικά, κατά τη διάρκεια οµιλίας της Επιτρόπου στην Τεχνόπολη στο Γκάζι, «όποιος µέµφεται την Ευρώπη έχοντας σηµείο αναφοράς τις σοσιαλιστικές χώρες, θα έπρεπε να έχει ζήσει στη Ρουµανία επί Τσαουσέσκου».
Οι πόρτες των Υπουργείων ξανάνοιξαν στο δεύτερο εξάµηνο και ειδικά µετά τις εκλογές του Σεπτεµβρίου. Στο ενδιάµεσο, ζήσαµε βραδιές µεγάλου φόβου και απογοήτευσης, όταν ακραίοι διαδηλωτές έκαναν σάλτο στα µπαλκόνια των γραφείων µας, έριχναν κόκκινες µπογιές και έκαιγαν σηµαίες επανειληµµένα. Έχοντας την ευθύνη της σωµατικής ακεραιότητας των συναδέλφων µου και έχοντας κατά νου τη τραγωδία της Μαρφίν, έζησα µια από τις δυσκολότερες περιόδους της επαγγελµατικής µου πορείας, ενώ ο Πρόεδρος Γιούνκερ, βλέποντας ένα βράδυ από την τηλεόραση φωτιές στην περιοχή των γραφείων µας, µου τηλεφωνούσε για να εκκενώσουµε αµέσως το κτίριο της Αντιπροσωπείας.
Πώς απετράπη το Grexit
Όταν έπεσε στο τραπέζι η λέξη δηµοψήφισµά και οδηγηθήκαµε στο γνωστό αποτέλεσµα µε την υπερψήφιση του «Όχι», έζησα µια αλησµόνητη νύχτα. Γύρω στις δέκα το βράδυ χτύπησε το τηλέφωνο από τις Βρυξέλλες και άναυδος έµαθα ότι διακυβευόταν η παραµονή της Ελλάδας στην ευρωζώνη αλλά ακόµα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δεδοµένου ότι δεν είχε προβλεφθεί από τις ευρωπαϊκές συνθήκες η έξοδος µόνο από την ευρωζώνη. Συγκαλείτο λοιπόν εντός 48 ωρών διπλή Σύνοδος Κορυφής της ευρωζώνης και της ΕΕ για τη διπλή αποποµπή της Ελλάδας. Χωρίς να έχω ειδικές οδηγίες από τις Βρυξέλλες για επικοινωνία µε την κυβέρνηση, αλλά βασιζόµενος στην αποστολή που είχα αναλάβει, αρχίζω τα τηλέφωνα. Στο Μαξίµου κατ’ αρχάς, όπου, ενώ φυσικά επικρατεί ενθουσιασµός, καλούµαι να µεταφέρω τα δυσάρεστα. Ο Γενικός Γραµµατέας του Πρωθυπουργού µού απαντάει µε µεγάλη δυσπιστία και ενόχληση που µε κάνουν να αµφιβάλλω αν το επείγον µήνυµα φτάσει εγκαίρως στον Πρωθυπουργό. Ερµηνεύοντας την παγωµάρα που ο Γιάνης Βαρουφάκης λίγο αργότερα διαπίστωσε εκεί, το µήνυµα είχε πράγµατι διαβιβαστεί και το «ζύγιζαν».
Συνεχίζω, µε πυρετό στην κυριολεξία και όντας σε εξαιρετικά δεινή θέση, την προσπάθεια µε τον Πρόεδρο της Δηµοκρατίας ώστε να γίνει αντιληπτό το πώς εκλαµβανόταν εκτός Ελλάδας το συνταρακτικό «Όχι». Προς µεγάλη µου ανακούφιση, µε ακούει µε µεγάλη προσοχή και κατανόηση.
Το ηθικό µου αναπτερώνεται. Επικοινωνούµε και πάλι εκείνη τη νύχτα. Αποδύεται σε εκστρατεία για την παραµονή µας στην Ένωση: Συγκαλεί για το επόµενο πρωί Συµβούλιο πολιτικών αρχηγών, όπου, υπό τη δαµόκλειο σπάθη της διπλής εξόδου, χαράσσεται επιτέλους εθνική γραµµή σωτηρίας.
Είχε γίνει στο µεταξύ γνωστό ότι η ΕΕ, ενόψει του πιθανολογούµενου Grexit, είχε έτοιµο σχέδιο ανθρωπιστικής βοήθειας. Η Ένωση θα παρείχε στη χώρα φάρµακα, τρόφιµα, καύσιµα κ.λπ., για ένα διάστηµα, όταν έκλειναν οριστικά οι στρόφιγγες του ευρώ και οι εισαγωγές θα γίνονταν αδύνατες. Είχαµε αποφύγει την απόλυτη καταστροφή και ίσως έναν νέο εµφύλιο.
Αλλά ο διάβολος κρύβεται στις λεπτοµέρειες. Το αίτηµα της κυβέρνησης στις Βρυξέλλες για χρηµατοδοτική βοήθεια φεύγει ανυπόγραφο κι εγώ τρέχω πίσω από το Μαξίµου και το Υπουργείο Οικονοµικών για να πέσουν οι υπογραφές και να πειστούν όλοι οι εταίροι µας ότι τιµούµε τις δεσµεύσεις που αναλαµβάνουµε έναντι του νέου πακέτου βοήθειας.
Το τρίτο µνηµόνιο είναι πια γεγονός, ενώ η συµφωνία για τις ιδιωτικοποιήσεις και τη διαχείριση της δηµόσιας περιουσίας υπό ειδικό αυστηρό καθεστώς σφράγιζαν το τέλος µιας πορείας που δεν θα είχε επιστροφή.
Ένα καυτό καλοκαίρι ακολούθησε, µε ουρές µέσα στον καύσωνα των πολιτών στις τράπεζες λόγω capital controls, τον Πρωθυπουργό να χάνει τους ασυµβίβαστους µε τα δεδοµένα συντρόφους του, τον χρόνο να τρέχει αδυσώπητα µε την Πρόεδρο της Βουλής να κάνει παθητική αντίσταση για να µην εγκριθεί η νέα συµφωνία και, τελικά, να προκηρύσσονται νέες εκλογές.
Σαν να µην έφταναν όλα αυτά, εκδηλώνεται µέσα στο καλοκαίρι µια άλλη κρίση, η προσφυγική, που οδήγησε ένα περίπου εκατοµµύριο ανθρώπους να αποβιβαστούν στα νησιά µας κι από εκεί να διασχίσουν τη χώρα µε κατεύθυνση, οι περισσότεροι, άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Τρέχω στα νησιά, συνοδεύοντας ευρωπαϊκά κλιµάκια που έρχονται να βοηθήσουν. Συµµετέχω σε επείγουσες επαφές και αναγνωριστικές αποστολές µε τον ελληνικό στρατό –ο επαγγελµατισµός και το επίπεδό του µε καταπλήσσουν–, ο οποίος τείνει χείρα βοηθείας για τη δηµιουργία κέντρων υποδοχής και καταγραφής αιτούντων άσυλο (hot spots).
Γίνοµαι µάρτυρας της µεγάλης ανθρωπιάς µε την οποία οι νησιώτες αντιµετωπίζουν τους κατατρεγµένους, που φτάνουν κατά κύµατα, οι περισσότεροι από τη σπαραζόµενη από τον εµφύλιο Συρία. Αργότερα τα βόρεια σύνορά µας θα κλείσουν, παγιδεύοντας χιλιάδες πρόσφυγες στη χώρα µας. Το έτος 2015 αναδεικνύεται σε annus horribilis για τη χώρα µας.
Μια θετική εξέλιξη είναι όταν, µετά τις εκλογές του Σεπτεµβρίου, επισκεπτόµαστε τον Πρωθυπουργό µαζί µε τον Ευρωπαίο Επίτροπο επί των οικονοµικών και πρώην Υπουργό οικονοµικών της Γαλλίας Πιερ Μοσκοβισί, το κλίµα της συνάντησης είναι καλό. Η κυβέρνηση υιοθετεί πλέον µια φιλοευρωπαϊκή γραµµή κι η Ευρώπη έρχεται και πάλι να στηρίξει ανεπιφύλακτα την Ελλάδα τόσο στα οικονοµικά όσο και στο προσφυγικό πρόβληµα, που είχε έρθει για να µείνει.
Υπήρχαν και παράδοξα, τα οποία, αν οι ώρες δεν ήταν κρίσιµες, θα χαρακτήριζα κωµικοτραγικά. Όπως όταν, κατά τη διάρκεια εκείνης της συνάντησης αρχές Φθινοπώρου στο Μαξίµου, όπου συζητήσαµε κοµβικά θέµατα για την πορεία της οικονοµίας που ήταν σε απελπιστική κατάσταση, προς µεγάλη µας έκπληξη µας ζητήθηκε να µην επιµείνει η ΕΕ σε νέα µείωση των τιµών των ιατρικών εξετάσεων από τα διαγνωστικά κέντρα. Η Τρόικα, λόγω του τεράστιου πανευρωπαϊκά αριθµού των απεικονιστικών εξετάσεων που εκτελούνται στη χώρα µας µε έξοδα του δηµοσίου, πίεζε για µείωση των τιµών, όπως έκανε και µε τα φάρµακα, όπου επέβαλε την ηλεκτρονική συνταγογράφηση. Βγαίνοντας από το Μαξίµου, ο Πιερ Μοσκοβισί –που υποστήριζε σθεναρά τη χώρα µας ήδη από εποχή πρωθυπουργίας Αντώνη Σαµαρά, όταν ασκούσε τα καθήκοντα του Υπουργού Οικονοµικών της Γαλλίας– διερωτήθηκε πόσο σηµαντικό ήταν αυτό το θέµα για να τεθεί στο τραπέζι σε µια τέτοια κρίσιµη σύσκεψη. Αναρωτήθηκε επίσης, ως σοσιαλδηµοκράτης πολιτικός, γιατί µια αριστερή κυβέρνηση εµφανίζεται δυσαρεστηµένη από τη µείωση µιας σηµαντικής δαπάνης για το δηµόσιο σε περίοδο κρίσης. Η νέα κυβέρνηση, σκέφτηκα, είχε πολύ δουλειά µπροστά της ώσπου να µάθει να ζυγίζει επωφελώς για τους φορολογούµενους τα αιτήµατα των διάφορων επαγγελµατικών κλάδων – κάτι που στη συνέχεια έµαθε να κάνει µε αξιοσηµείωτη ταχύτητα.
2016
Τέλος Ιουνίου, ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ επισκεπτόταν την Αθήνα επισφραγίζοντας έτσι το almost happy end ενός «σκληρού» δωδεκαµήνου και έξι ετών φαγούρας, µε τα µνηµόνια να αιµοδοτούν, αν µη τι άλλο, τη συνέχεια της Ελλάδας!
Μερικές µέρες αργότερα, ο κολοσσός που λέγεται Ηνωµένο Βασίλειο αποκόπτεται από την Ενωµένη Ευρώπη, µε θραύσµατα του διχασµού της να διασκορπίζονται ως τα Highlands της Σκωτίας και τα docks της Βόρειας Ιρλανδίας, όπου είχε κατασκευαστεί ο… Τιτανικός.
Ο λαϊκισµός οδήγησε εκεί έναν Γολιάθ! Ένας Δαβίδ σαν την Ελλάδα µαζεύει τα κοµµάτια του, συµφιλιώνεται επιτέλους έπειτα από 70 χρόνια και η Αριστερά παίρνει κι αυτή το δικό της µερίδιο στην εξουσία, γεγονός που δύσκολα αποδέχεται το πολιτικό κατεστηµένο της χώρας µας. Με δικαιολογία τις οµολογουµένως πολλές αστοχίες της «πρώτης φοράς αριστερά», τα «αστικά» κόµµατα θα θεωρήσουν τους αριστερούς κυβερνώντες «καταληψίες», που δεν έχουν θέση στο Μαξίµου. Η ευρωπαϊκή σοσιαλδηµοκρατία θα προσπαθήσει, από τη µεριά της, να προσελκύσει και να εντάξει τον Σύριζα στους κόλπους της, µια άσκηση που πάντως δεν έχει ακόµα καταλήξει.
Μάιος 2017
Σε συνέντευξή µου στο κανάλι Action 24 µε τον έγκριτο δηµοσιογράφο Γιώργο Κουβαρά, εξιστορώ την εµπειρία µου κατά τη νύχτα του δηµοψηφίσµατος της 5ης Ιουλίου 2015. Είχα επιλέξει να µη µιλήσω γι’ αυτό όσο βρισκόµασταν κοντά στα γεγονότα. Αποφασίζω λοιπόν να δώσω κάποιες λεπτοµέρειες, καθώς τέλη του 2017 αποχωρώ από τη θέση µου. Ενώ έχουν περάσει δύο σχεδόν χρόνια από τότε, η εξιστόρηση αναδεικνύεται σε αρκετά σηµαντικό θέµα της επικαιρότητας, καθώς τα γεγονότα επιβεβαιώνονται από τον Πρόεδρο της Δηµοκρατίας, που είχε το κεντρικό ρόλο εκείνη τη βραδιά όταν η χώρα βρέθηκε στο χείλος του γκρεµού.
Παραφωνία σε αυτή την ατµόσφαιρα µια αγγλόφωνη εφηµερίδα στις Βρυξέλλες που ζητάει την απόλυσή µου (sic) από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή γιατί ενήργησα χωρίς συγκεκριµένες οδηγίες από Βρυξέλλες, έχοντας σκοτεινές προθέσεις (αλήθεια, ποιες;). Α, να αναφέρω ότι ο εκδότης της εφηµερίδας είναι Έλληνας!
Ιούλιος 2017
Έρχεται ο Πιερ Μοσκοβισί για 24 ώρες στην Αθήνα και οργανώνω ένα δείπνο εργασίας µε τον Υπουργό και τον Αναπληρωτή Υπουργό Οικονοµικών σε βεράντα κεντρικού ξενοδοχείου. Έχουµε µακρά λίστα σηµαντικών θεµάτων ,αλλά, όλως παραδόξως, ο Υπουργός –που χαίρει εκτίµησης από τους ευρωπαϊκούς θεσµούς λόγω του θετικού ρόλου που παίζει στη συνεννόηση της κυβέρνησης µε την ευρωζώνη– αναλώνει τον περιορισµένο χρόνο που διαθέτουµε παρουσιάζοντας τις θέσεις της αριστερής πτέρυγας του κόµµατός του, της οποίας προΐσταται. Διαµαρτύρεται επίσης για τη «παρέµβαση της ΕΕ στα εσωτερικά της χώρας», όταν η Ένωση υπερασπίζεται τον Γενικό Διευθυντή της ΕΛΣΤΑΤ, που κινδυνεύει ο άνθρωπος να µπει φυλακή γιατί ορθώς διόρθωσε το ύψος του ελλείµµατος του προϋπολογισµού για την προ του 2010 περίοδο, γεγονός που επικύρωσε η ΕΕ. Είναι περασµένα µεσάνυχτα και διαβάζω την κούραση αλλά και την ενόχληση στο πρόσωπο του Πιερ Μοσκοβισί. Παρεµβαίνω διπλωµατικά λέγοντας, απευθυνόµενος στον Υπουργό, ότι είναι ευκαιρία να συζητήσουµε το θέµα της προσέλκυσης ξένων επενδύσεων στην Ελλάδα, αλλά η προσπάθειά µου πέφτει στο κενό. Αντ’ αυτού, ο Υπουργός κατηχεί µε λεπτοµέρειες τον Πιερ Μοσκοβισί για τις θέσεις της «Οµάδας των 53» της οποίας προΐσταται. Η βραδιά κλείνει µετά τη µία το πρωί µε την ατάκα της αξέχαστης Σκάρλετ Ο Χάρα από την ταινία Όσα παίρνει ο άνεµος: «Αύριο ξηµερώνει µια άλλη µέρα!»
Νοέµβριος 2017
Τέλος Νοεµβρίου αποχαιρετώ την Κοµισιόν, «το δεύτερο σπίτι µου», όπως συνήθιζα να λέω. Συνταξιοδοτούµαι έπειτα από 35 χρόνια υπηρεσίας, 42 χρόνια συνολικά επαγγελµατικής δραστηριότητας.
Ολοκληρώνοντας την επταετή θητεία µου στην Αθήνα –ένα ρεκόρ µακροβιότητας–, κάνω έναν πρόχειρο απολογισµό.
Μαγικές λύσεις για την Ελλάδα δεν υπάρχουν, η Ελλάδα έπρεπε να αλλάξει, όσο και αν αυτό ήταν σκληρό. Η προσαρµογή της χώρας στο ευρωπαϊκό µοντέλο διακυβέρνησης έπρεπε επιτέλους να γίνει. Μόνο που έγινε µε τρόπο πρωτοφανή για τα ευρωπαϊκά δεδοµένα, συχνά άγριο µε την αιτιολογία ότι η χώρα µας είχε τελείως εκτροχιαστεί. Τα µέτρα υπήρξαν δρακόντεια, δεν ξέρω άλλη περίπτωση τόσο µεγάλης περικοπής µισθών, συντάξεων, κατάργησης των συλλογικών διαπραγµατεύσεων, αδιαφάνειας του τρόπου λήψης καίριων αποφάσεων σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα εν καιρώ ειρήνης. Παρά τα λάθη όµως, η Ελλάδα τελικά διασώθηκε και η Ευρώπη στάθηκε στο πλευρό της παρέχοντας το µεγαλύτερο πακέτο στήριξης που δόθηκε σε χώρα στα παγκόσµια χρονικά.
Το άλλο που σκεφτόµουν ήταν ότι το ελληνικό κράτος εξακολουθούσε να είναι αναποτελεσµατικό, όχι τυχαία, αλλά πιθανόν, όπως ορισµένοι ισχυρίζονται, γιατί έτσι το θέλουν κύκλοι της οικονοµικής ελίτ για να κινούνται «ευέλικτα».
Τα µνηµόνια και οι θυσίες των συµπατριωτών µου δεν κατάφεραν ν’ αλλάξουν το κράτος ώστε να δουλεύει προς όφελός τους. Κι αυτή είναι η µεγαλύτερη πρόκληση που µια πραγµατικά µεταρρυθµιστική κυβέρνηση πρέπει µια µέρα ν’ αντιµετωπίσει µε θάρρος κι αποτελεσµατικότητα!
Δεν µπορώ να δεχτώ ότι 200 χρόνια από την Επανάσταση που οδήγησε στη σύσταση του ελληνικού κράτους δεν έχουµε το σχέδιο, τους ανθρώπους, τις υποδοµές για να χτίσουµε µια διοίκηση που ν’ ανταποκρίνεται στις νόµιµες προσδοκίες που τρέφει ο Έλληνας φορολογούµενος. Αισθάνθηκα πληγωµένος από την αποστροφή του βαθιά φιλέλληνα Προέδρου Γιούνκερ: «Η Ελλάδα είναι ένα µεγάλο έθνος, δεν είναι όµως κράτος!»
Ιούλιος 2018
Συνοδεύω τον Πιερ Μοσκοβισί, ως «Ειδικός Σύµβουλος» –µια πολύ τιµητική θέση στην οποία µε διόρισε το Κολέγιο των Επιτρόπων λίγους µήνες µετά τη συνταξιοδότησή µου–, κατά την επίσκεψη του στην Αθήνα στις 3 Ιουλίου. Πρωί πρωί, δίνοντας µια συνέντευξη στην τηλεόραση, ανακοινώνει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξετάσει τη δυνατότητα µη περαιτέρω περικοπής των συντάξεων, η οποία είχε αποφασιστεί από την κυβέρνηση το 2017, έπειτα από πιέσεις του ΔΝΤ, µειοψηφούσης της αντιπολίτευσης της ΝΔ.
Επρόκειτο για ένα φιλολαϊκό µέτρο που θα ανακούφιζε τους συνταξιούχους, οι οποίοι είχαν υποστεί απανωτές και βαθιές περικοπές των συντάξεών τους κατά τη διάρκεια της κρίσης. Σύσσωµος ο πολιτικός κόσµος παρέχει κατ’ αρχάς τη στήριξή του σε αυτή την πρόταση. Γνωρίζοντας όµως πόσο βαθιά διχασµένη είναι πολιτικά η χώρα, ετοιµάστηκα για «ισχυρές αναταράξεις». Εκδηλώθηκε πράγµατι από την αντιπολίτευση µια σοβαρή καχυποψία όσον αφορά τη σκοπιµότητα και το timing της πρότασης, γιατί γινόταν έναν χρόνο πριν από τις εκλογές. Θεωρήθηκε δηλαδή «παρέµβαση στα εσωτερικά της χώρας» εις όφελος της κυβέρνησης.
Η αρχηγός του ΚΙΝΑΛ, αν και υιοθετεί αυτή την κριτική, παραµένει «εντός ορίων». Όταν την επισκέπτεται ο Πιερ Μοσκοβισί εκείνη την ηµέρα στο γραφείο της στη Βουλή, έχει µάλιστα την αβρότητα να του προσφέρει ένα δώρο για το µωρό που µερικές µέρες πριν είχε φέρει στον κόσµο η σύζυγός του. Ακολουθεί µια δύσκολη συνάντηση µε την αξιωµατική αντιπολίτευση. Μερικές ώρες νωρίτερα είχαµε πάρει µια πρόγευση του κλίµατος κατά τη συζήτηση του θέµατος στη Βουλή, όταν το κόµµα της αξιωµατικής αντιπολίτευσης άστραψε και βρόντηξε.
Ο Πιερ Μοσκοβισί αντιµετωπίστηκε καθ’ όλη την περίοδο που ακολούθησε ως αντίπαλος, όπως συνέβη και νωρίτερα, όταν ήταν ο Σύριζα αντιπολίτευση και η Ευρώπη µιλούσε για success story της κυβέρνησης της ΝΔ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε σταθεί στο πλευρό της Ελλάδας, καθ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης και σε όλες τις κυβερνήσεις που βρέθηκαν στην εξουσία, ακολουθώντας τις επιλογές του ελληνικού λαού. Ο Πιερ Μοσκοβισί µού εκµυστηρεύτηκε ότι ποτέ στη µακρά πολιτική του σταδιοδροµία στη Γαλλία και στην Ευρώπη δεν αντιµετωπίστηκε µε τόσο σκληρό τρόπο στο όνοµα της εσωτερικής πολιτικής αντιπαράθεσης της χώρας που προσπαθούσε να βοηθήσει. Πράγµατι, ο Πιερ Μοσκοβισί έδινε µια αισιόδοξη, µια θετική εικόνα της κατακαηµένης έπειτα από δέκα χρόνια κρίσης πατρίδας µας. Με την ιδιότητα του Ευρωπαίου Επιτρόπου για την οικονοµία, το ακροατήριό του ήταν οι διεθνείς αγορές, στις οποίες προσφεύγουµε για χαµηλότοκα δάνεια, καθώς και οι ξένοι επιχειρηµατίες στους οποίους προσβλέπουµε για επενδύσεις στη χώρα µας. Του ασκήθηκε λοιπόν κριτική και για αυτό, γιατί η κυβέρνηση, λόγω των επικείµενων εκλογών, θα µπορούσε να καρπωθεί µια θετική εξέλιξη. Εγώ του εξηγούσα ότι οι Έλληνες είναι λαός µε µακρά προϊστορία στην πολιτική αντιπαράθεση, «έχουν στα χείλια τους επάνω τον θυµό» και «το ντουφέκι είναι συνέχεια του χεριού µας», αλλά, στο τέλος, τον διαβεβαίωσα, τιµούµε τους φίλους που µας βοήθησαν στα δύσκολα και που τους πήραν άδικα τα σκάγια.
Αύγουστος 2018- Οκτώβριος 2019
Προκειµένου να αµβλυνθεί η αρνητική εντύπωση που είχε δηµιουργηθεί σχετικά µε τις συντάξεις, προτείνω στον Πιερ Μοσκοβισί να ξεκινήσω τακτικές επαφές άτυπης ενηµέρωσης της αξιωµατικής αντιπολίτευσης, καθώς βρισκόµασταν στο τέλος του τρίτου µνηµονίου. Έτσι, κάθε µήνα και επί έναν χρόνο ενηµέρωνα τη ΝΔ, σε υψηλότατο επίπεδο, για την πορεία των εργασιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά µε την Ελλάδα, απαντούσα σε ερωτήµατα που ετίθεντο και µετέφερα στις Βρυξέλλες παρατηρήσεις και προτάσεις που παρελάµβανα. Η ενηµέρωση της εκάστοτε αντιπολίτευσης ήταν µια πρακτική των ευρωπαϊκών θεσµών που αναπτύχθηκε κατά τα χρόνια της κρίσης και εκτιµήθηκε από όλα τα κόµµατα. Είχα µια άψογη συνεργασία µε τον Αντιπρόεδρο της ΝΔ και πρώην Υπουργό, παλαιό γνώριµο από τις Βρυξέλλες, όπου θήτευσε µε επιτυχία ως Ευρωβουλευτής. Αυτό βοήθησε να πέσουν οι τόνοι στην κριτική που γινόταν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και κυρίως να ανασκευαστεί ο ισχυρισµός ότι η Ελλάδα, βγαίνοντας από το τρίτο µνηµόνιο, είχε αποδεχθεί σκληρούς όρους που συνιστούσαν de facto ένα τέταρτο µνηµόνιο. Η εποχή των µνηµονίων είχε οριστικά τελειώσει και σε αυτό συνέτειναν άλλωστε όλες οι πολιτικές δυνάµεις που βρέθηκαν στο τιµόνι της χώρας από το 2010 και µετά.
Μέσω αυτού του κύκλου επαφών αναδείχθηκε ότι η θέση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα αποδεικνυόταν πολιτικά ισορροπηµένη, αν αποφευγόταν το σενάριο να είναι η περικοπή αυτή προσωρινή, να επρόκειτο δηλαδή για απλή αναστολή της περικοπής, η οποία θα µπορούσε να ενεργοποιηθεί, για παράδειγµα, έναν χρόνο αργότερα, όταν θα είχε ήδη προκύψει πολιτική εναλλαγή στη διακυβέρνηση της χώρας. Έπρεπε να αποφευχθεί ένα τέτοιο αρνητικό ενδεχόµενο, που θα επιβάρυνε εκ νέου τους συνταξιούχους και θα αποτελούσε επίσης ωρολογιακή βόµβα εκρηγνυόµενη στα χέρια της νέας κυβέρνησης που θα προέκυπτε από τις εθνικές εκλογές του 2019.
Έγινε λοιπόν µια πολύ σοβαρή προσπάθεια από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καταστεί η µη περικοπή των συντάξεων αµετάκλητη. Αυτό κατέστη δυνατό στο τέλος του 2018, όταν τα πεπραγµένα και οι προβλέψεις για την ελληνική οικονοµία αποτιµήθηκαν θετικά. Τότε ο Πιερ Μοσκοβισί ήταν πια σε θέση να εισηγηθεί την αµετάκλητη ακύρωση του µέτρου της περικοπής, γεγονός που αποδέχθηκαν οι εταίροι µας οµόφωνα.
Ο χειρισµός αυτός απέβη µια win-win κατάσταση για όλους, τους συνταξιούχους, την κυβέρνηση, την αντιπολίτευση και τους ευρωπαϊκούς θεσµούς.
Δεν αποφύγαµε όµως και πάλι ακρότητες στο πλαίσιο της εσωτερικής πολιτικής αντιπαράθεσης. Έτσι, διακινήθηκε ο αστήρικτος ισχυρισµός ότι η ΕΕ πίεσε την Ελλάδα να συνάψει τη συµφωνία των Πρεσπών σε αντάλλαγµα για τη µη περικοπή των συντάξεων. Αυτό άφησε άναυδους τους εταίρους µας και τους πιο καλούς ξένους φίλους και αρωγούς, όπως τον Πρόεδρο Γιούνκερ, τον Επίτροπο υπεύθυνο για τη διεύρυνση Γιοχάνες Χαν και, φυσικά, τον Πιερ Μοσκοβισί. Ήταν όλοι έκπληκτοι από την ευρηµατικότητα στη συνωµοσιολογία που διακινούνταν για εσωτερικούς λόγους. Γιατί άραγε η ΕΕ θα ναρκοθετούσε –γιατί περί αυτού θα επρόκειτο– ένα κράτος µέλος της Ένωσης που η ίδια, επί δέκα χρόνια, πάσχιζε να διασώσει και να σταθεροποιήσει µε νύχια και µε δόντια; Ας σηµειώσουµε επίσης ότι τόσο ο Πρόεδρος Γιούνκερ όσο κι ο Επίτροπος Χαν είναι και οι δύο επιφανή µέλη του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόµµατος (ΕΛΚ), στο οποίο ανήκει και η Νέα Δηµοκρατία.
Τελικά, η νέα κυβέρνηση που ανέλαβε τον Ιούλιο 2019 επιβεβαίωσε για τη συµφωνία των Πρεσπών ότι pacta sunt servanda. Και δεν έκανε ποτέ πια λόγο για τέταρτο µνηµόνιο. Οι εκλογές ήταν πίσω µας, η ΝΔ, που είχε δώσει µάχη για να κρατηθεί η χώρα όρθια το καυτό καλοκαίρι του 2015, είχε καταγάγει τριπλή νίκη στις εθνικές, περιφερειακές και ευρωπαϊκές εκλογές. Μια νέα περίοδος ξεκινούσε. Η κρίση και η εναλλαγή στην εξουσία, στα πέτρινα χρόνια των µνηµονίων, του συνόλου του πολιτικού φάσµατος της χώρας µας είχαν αναµφισβήτητα κάνει όλους σοφότερους. Όταν ο Πιερ Μοσκοβισί επισκέφθηκε τον Οκτώβριο 2019 τον νέο Πρωθυπουργό, ο τελευταίος τον ευχαρίστησε θερµά για την πολύτιµη συνδροµή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αλλά και του ιδίου, κατά τη δεκάχρονη κρίση που βίωσε η χώρα. Happy end!
Η Ελλάδα µπορεί να σκοντάφτει, να ταλανίζεται, να µατώνει, αλλά στο τέλος καταλήγει στη καλή πλευρά της ιστορίας. Αυτό διδάσκει η µέχρι τώρα πορεία του τόπου και επιτρέπει να προσδοκούµε καλύτερες µέρες για την Ελλάδα µας, την Ελλάδα µου!
«Τη Ρωµιοσύνη µην την κλαις – εκεί που πάει να σκύψει
µε το σουγιά στο κόκαλο, µε το λουρί στο σβέρκο,
Να τη, πετιέται αποξαρχής κι αντρειεύει και θεριεύει
και καµακώνει το θεριό µε το καµάκι του ήλιου.»
Γιάννης Ρίτσος
*Πρώην Επικεφαλής της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα
