του Λάμπρου Γ. Ροϊλού*
Η ενεργειακή κρίση σαν παρενέργεια της πανδημίας, διογκώνεται από την Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία σε ένταση και διάρκεια.
Συνεπώς η στροφή στην «πράσινη ενέργεια» (Α.Π.Ε.-Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας) λόγω της αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης , γίνεται ακόμα πιο επιτακτική και η ανάγκη αυτή αμεσότερη. Ιδιαίτερα για την Ε.Ε. που εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από το Ρωσικό αέριο και το εισαγόμενο πετρέλαιο.
Για την Ελλάδα ως βασικός στόχος είναι η απολιγνιτοποίηση μέχρι το 2028, που θα επιτευχθεί με διπλασιασμό της ισχύος των ΑΠΕ στην παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος με την βοήθεια κοινοτικών κονδυλίων.
Ήδη όμως λόγω της κρίσης στην Ουκρανία αντιμετωπίζεται το ενδεχόμενο προσωρινής επαναλειτουργίας όλων των λιγνιτικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής.
Ο πρωθυπουργός μας, τελευταία εξήγγειλε «νέο κλιματικό νομοσχέδιο» με προβλέψεις μεταξύ άλλων για «Υπεράκτια Αιολική ενέργεια» και καινοτομίες στο πεδίο της υδροηλεκτρικής ενέργειας. Προβλέπονται επίσης σε αυτό, μέτρα προστασίας της θαλάσσιας βιοποικιλότητας και του φυσικού περιβάλλοντος των βουνών.
Επίσης, δίνονται κίνητρα για την αγορά ηλεκτρικών αυτοκινήτων και προθεσμία για την αντικατάσταση των βενζινοκίνητων. Το 2020 ταξινομήθηκαν μόλις 1133 και το 2021 3200, ενώ τα κυκλοφορούντα στην Ελλάδα επιβατικά αυτοκίνητα το 2020 ανήρχοντο σε 5.315.875. Επίσης η Ελλάδα είναι πολύ πίσω στο κομβικό θέμα των σταθμών φόρτισης έχοντας μόνο 278 όταν η Ολλανδία έχει 66.000.
Οι 2 ήλιοι, τα κύματα και η γεωθερμία:
Η λύση, μας αναφέρει ο επίσημος διεθνής επιστημονικός εκπρόσωπος της Ελλάδος για την κλιματική αλλαγή κ. Χρήστος Ζερεφός (και Γεν. γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών), είναι η εκμετάλλευση του ήλιου και αέρα, που ο καθένας εξ’ αυτών δίνει ενέργεια 500 wat ανά τ.μ. και γι’ αυτό είναι σαν να έχουμε στην χώρα μας «δύο ήλιους», όπως χαρακτηριστικά λέει.
Επιπλέον, συνεχίζει, έχουμε τα κύματα και την γεωθερμία σαν ΑΠΕ.. Η θερμοκρασία της γης σε βάθος π.χ. 140 μέτρων παραμένει σταθερή, ώστε το καλοκαίρι να παρέχει ψύξη και το χειμώνα θέρμανση. Η εκμετάλλευση του φαινομένου είναι η γεωθερμία, μας εξηγεί.
Σαν ενέργεια από τα κύματα να επισημανθεί η παλιρροϊκή ενέργεια που τα αξιοποιεί με τρεις τρόπους: (α) Με το παλλιρροϊκό ρεύμα. Χρησιμοποιώντας διπλής κατεύθυνσης τουρμπίνες κάτω από το νερό σε περιοχή παλλιρροϊκού ρεύματος. (β) Με παλλιρροϊκά φράγματα σε εκβολές ποταμών, και (γ) με την τεχνική φραγμάτων σε παλλιρροϊκή λιμνοθάλασσα. Ήδη στο Ηνωμέν βασίλειο η παλλιρροϊκή λιμνοθάλασσα Swansea παράγει 320 MW ηλεκτρικής ενέργειας που επαρκούν για την ηλεκτροδότηση 155.000 σπιτιών.
Όσον αφορά την προστασία των δασών μας, πέραν της αύξησης των πυροσβεστικών αεροπλάνων και οχημάτων, η συζήτηση διευρύνθηκε με την ανάγκη αύξησης της ανθεκτικότητας των, δια της χρησιμοποιήσεως φυτών και δέντρων ανθεκτικότερων στην κλιματική κρίση. Αλλά κυρίως πρέπει να μας απασχολεί η πρόληψη με αντιπυρικές ζώνες, επίβλεψη και άμεση αντιμετώπιση των πυρκαϊών εν τη γενέσει τους.
Επίσης αναγκαία είναι και η οργάνωση της αντιμετώπισης των καυσώνων, πλημμυρών κλπ. ακραίων καιρικών φαινομένων με τα οποία θα πρέπει να μάθουμε δυστυχώς να ζούμε, αφού τα τελευταία 25 χρόνια η αύξηση της θερμοκρασίας στην Μεσόγειο ήταν διπλάσια αυτής των ωκεανών. Ενώ η χώρα μας λόγω της γεωγραφικής της θέσεως και της κλιματικής κρίσης, απειλείται από μεταναστευτικές ροές από την Αφρική και την Ασία.
Το φυσικό αέριο σαν «μεταβατικό στάδιο»:
Το ενδιάμεσο στάδιο μέχρι την μετάβαση στην, «πράσινη ενέργεια» των ΑΠΕ διεθνώς αναγνωρίστηκε/συμφωνήθηκε ότι είναι η καύση φυσικού αερίου. Έτσι δίνεται το περιθώριο τουλάχιστον μέχρι το 2050 (για το σενάριο μηδενικών εκπομπών) η Ελλάδα να μπορέσει να αξιοποιήσει τα θαλάσσια κυρίως κοιτάσματα νοτίως της Κρήτης και στο Ιόνιο. Αρκεί βέβαια να ξεμπλέξουμε εγκαίρως με τους Τούρκους και το Τούρκο-Λιβυκό μνημόνιο.
Σε αυτά τα πλαίσια η Ελλάδα μέσω της ΕΔΕΥ ( Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρίας Υδρογονανθράκων) προσπαθεί να προσελκύσει πολυεθνικές εταιρείες υδρογονανθράκων (όπως π.χ. EXXONMOBIL,TOTAL), με projects που θα περιλαμβάνουν εξόρυξη φυσικού αερίου, με εγκαταστάσεις που θα λειτουργούν με ηλεκτρικό ρεύμα από πλωτές ανεμογεννήτριες (Αιολικά Πάρκα) για την παραγωγή του λεγόμενου «μπλε υδρογόνου» και μελλοντικά «πρασίνου».
Η γεωπολιτική των πρώτων υλών και των «σπάνιων γαιών»:
Εκτός από την πολιτική βούληση και τον πακτωλό των χρημάτων για μετάβαση στην «πράσινη ενέργεια» των ΑΠΕ, θα απαιτηθεί και γεωπολιτικός σχεδιασμός, για την εύρεση, εξόρυξη, επεξεργασία και διανομή των αναγκαίων Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΚΟΠΥ), των αναγκαίων για την υλοποίηση τους.
Στο συνέδριο των RawMat που έγινε τον Σεπτέμβριο του 2021 στην Ελλάδα συνετάγη μια λίστα 83 πρώτων υλών, 30 εκ των οποίων θεωρήθηκαν κρίσιμες. Σε αυτές ήσαν οι 17 σπάνιες γαίες, το Γερμάνιο, το κοβάλτιο, ο γραφίτης, το λίθιο, ο φωσφόρος κ.λπ.
Τα στοιχεία αυτά και ιδιαίτερα των σπάνιων γαιών είναι απαραίτητα για την κατασκευή κινητών τηλεφώνων, ηλεκτρικών αυτοκινήτων, φωτοβολταϊκών λαμπτήρων, τουρμπινών ανεμογεννητριών, οθονών υγρών κρυστάλλων, μπαταριών, ασύρματων ηλεκτρικών εργαλείων, καταλυτικών μετατροπέων, ηχείων, ακουστικών κ.α. ειδών προηγμένης τεχνολογίας που το αμερικανικό πεντάγωνο θεωρεί αναγκαία ακόμη και για την αμυντική ασφάλεια των ΗΠΑ (όπως π.χ. για την κατεύθυνση πυραύλων).
Θα απαιτηθεί για την επίτευξη της μετάβασης σε πράσινη ενέργεια, ο εξαπλασιασμός στην εξόρυξη των ΚΟΠΥ τα επόμενα χρόνια, όπως: σπάνιες γαίες, χαλκός, πυρίτιο, κοβάλτιο, νικέλιο, λίθιο κ.α..
Ένα συμβατικό αυτοκίνητο χρειάζεται για την κατασκευή του 30 κιλά ΚΟΠΥ, ενώ ένα ηλεκτρικό απαιτεί 200 τέτοια κιλά ανά όχημα.
Κυρίαρχος η Κίνα:
Το 85% κατασκευής των φωτοβολταϊκών panels βρίσκεται σε κινεζικά χέρια.
Οι ΗΠΑ το 2019 πραγματοποίησαν το 80% των εισαγωγών τους σε σπάνιες γαίες από την Κίνα.
Η Ε.Ε. εξαρτάται κατά 98% για εισαγωγή σπάνιων γαιών (π.χ. για off shore αιολικά), από την Κίνα. Κατά 98% για βορικό άλας από την Τουρκία. Κατά 78% λίθιο (για μπαταρίες) από την Χιλή. Κατά 71% πλατίνα (για ηλεκτρικό εξοπλισμό) από τη νότια Αφρική. Κατά 68% κοβάλτιο από το Κογκό. Κατά 64% βωξίτη (για αλουμίνιο) από την Γουϊνέα.
H Γροιλανδία: με έκταση όση αυτή του Μεξικού, αλλά με 56.000 κατοίκους και ημιαυτονομία (υπαγόμενη διοικητικά στην Δανία) έχει αρχίσει να αποψιλώνεται από πάγους δημιουργώντας ένα εφιαλτικό σενάριο ανόδου των θαλασσών κατά 6 μέτρα, (αν λιώσουν τελείως αυτοί). Αυτό όμως άνοιξε την όρεξη σε πολλούς, γιατί μετά την Κίνα, η Γροιλανδία φαίνεται να έχει ένα από τα πλουσιότερα γνωστά υπεδάφη σε «σπάνιες γαίες». Έχοντας τουλάχιστον τα περισσότερα από τα 17 στοιχεία των σπάνιων γαιών όπως λανθάνιο, πρασεοδύμιο, προμήθειο κλπ (αλλά και επιπλέον σίδερο, χαλκό και ψευδάργυρο).
Χέρι βέβαια σε αυτά έχει ήδη βάλει η Κίνα τουλάχιστον στο 12%.
Μετά τις άκαρπες προσπάθειες του κ. Τραμπ να αγοράσει την Γροιλανδία όπως είχε εκφράσει την επιθυμία για τους πιο πάνω λόγους, μαθαίνουμε ότι οι Τζ.Μπέζος, Μπιλ Γκέϊτς και Μ. Μπλούμπεργκ, ενώνουν τις δυνάμεις τους για την εκμετάλλευση της περιοχής αυτής.
Υπολογίζεται ότι η ετήσια ζήτηση παγκοσμίως για σπάνιες γαίες ανέρχεται σήμερα περίπου στους 250.000 τόνους. Ενώ η Κίνα ελέγχει το 35% των κοιτασμάτων διεθνώς, όταν χαρακτηριστικά το 2020 είχε το 60% της παγκόσμιας εξόρυξης/ παραγωγής με 140.000 μετρικούς τόνους, έναντι 38.000 των ΗΠΑ. Αντίστοιχα σε αποθέματα η Κίνα προηγείται με 44 εκατομμύρια μετρικών τόνων, η Βραζιλία με 22, η Ρωσία με 12, ενώ οι ΗΠΑ μόλις με 1,4.
Επιπλέον η Κίνα μονοπωλεί τόσο το upstream όσο και το downstream στις σπάνιες γαίες. Δηλαδή τόσο την παραγωγή όσο και την διήθηση/ επεξεργασία.
Για παράδειγμα, πολύ πρόσφατα ανακοινώθηκε μια φιλόδοξη συνεργασία μεταξύ Αμερικανικής και Εσθονικής εταιρίας για την αξιοποίηση σπάνιων γαιών. Εν τούτοις, η τελική επεξεργασία των ορυκτών θα γίνεται στην Κίνα.
Έτσι το Πεκίνο έχει αποκτήσει ένα γεωστρατηγικό πλεονέκτημα, ασκώντας ασφυκτική πίεση στην Ευρωπαϊκή, Αμερικανική και Ιαπωνική καινοτόμο βιομηχανία.
Όταν πριν από την εισβολή στην Ουκρανία ο Πούτιν και ο Σι έδωσαν τα χέρια η κίνηση που δόθηκε στην δημοσιότητα δεν πρέπει να ήταν μόνον συμβολική, αλλά η Ρωσία να εξασφάλιζε την στήριξη της Κίνας έναντι του απειλούμενου από την Αμερική εμπάργκο σε σπάνιες πρώτες ύλες και ημιαγωγούς, με την οποία την απειλεί τώρα ο Μπάϊντεν.
Η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των πέντε χωρών στις οποίες η Ε.Ε. αποβλέπει για προμήθειες σπάνιων γαιών μαζί με τις Γροιλανδία, Σουηδία, Φιλανδία και Νορβηγία.
Οι περισσότερες συγκεντρώσεις εμφανίζονται στην υποθαλάσσια περιοχή του Β. Αιγαίου και Θράκη. Επίσης ενδείξεις υπάρχουν για την Ροδόπη, Θεσσαλονίκη, Χίο και το Κιλκίς. Φυσικά ιδιαίτερο ενδιαφέρον, έχει δείξει για την εκμετάλλευση τους στις περιοχές αυτές, ποιος άλλος; Η γεωλογική υπηρεσία της Κίνας.
Να σημειωθεί ότι καταγγέλλονται γεωπολιτικά παιχνίδια στον βωμό των σπάνιων γαιών. Όπως το πραξικόπημα στην Μιανμάρ τον Δεκέμβριο 2020, που προέκυψε από την απόφαση της κυβέρνησης να διακόψει τις εξαγωγές σπάνιων γαιών προς την Κίνα. Μετά λίγους μήνες, οι στρατιωτικοί που ανέλαβαν την εξουσία συνέχισαν να εξάγουν πάλι στους Κινέζους.
Στη Γροιλανδία έπεσε η κυβέρνηση, όταν οι ημιαυτόνομοι Γροιλανδοί αντέδρασαν στα σχέδια κινεζικής εταιρίας εξόρυξης σπάνιων γαιών, να εναποθέσει ακατέργαστα τοξικά και ραδιενεργά απόβλητα στην φύση της Γροιλανδίας.
Τέλος η εναγκάλιση των Ταλιμπάν από την Κίνα μετά την κατάληψη της εξουσίας στο Αφγανιστάν, κρύβουν το αξίας (κατά την έκδοση του The Hill) τριών τρισεκατομμυρίων δολαρίων ορυκτό πλούτο σε σπάνιες γαίες (όπως λάνθάνιο, νεοδήμιο, δημήτριο καθώς και φλέβες λιθίου, αλουμινίου, χρυσού, αργύρου, ψευδαργύρου και υδραργύρου). Από κοντά και οι Τούρκοι προσφέροντας προστασία στο αεροδρόμιο της Καμπούλ και αποβλέποντας σε συνεργασία με τους Ταλιμπάν, κατόχους του ορυκτού πλούτου και της παπαρούνας, όταν δέχθηκαν πρόσφατα αντιπροσωπεία τους στην Τουρκία.
Όσο για την Ελλάδα, οι 2 ήλιοι, το υποθαλάσσιο κοίτασμα φυσικού αερίου και το πλούσιο υπέδαφος σε σπάνιες γαίες, εν μέσω της ενεργειακής/κλιματικής κρίσης, της φωνάζουν: «Carpe Diem». («Άδραξε την ημέρα»).
*συντ. δικηγόρος παρ’Αρείω Πάγω, συγγραφέας, ερευνητής
